همشهری‌آنلاین - پروانه بندپی: شاید ندانید که دومین مرد قدبلند زنده جهان، یک جوان ۳۸ ساله ایرانی است؛ مردی با ۲ متر و ۴۷ سانتیمتر قد که زندگی پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است. کسی که در ۱۲ سالگی با مدرسه خداحافظی کرد و در یک نانوایی مشغول به کار شد و در روزهایی که از همه چیز ناامید بود، حضورش در یک برنامه تلویزیونی، زندگی‌اش را زیر و رو کرد؛ او به تیم ملی والیبال نشسته دعوت شد و حالا یکی از درخشان‌ترین ستاره‌های این رشته در ایران و جهان است.
مرتضی مهرزاد در نوجوانی به یک بیماری نادر مبتلا شد؛ بیماری‌ای که دیر تشخیص داده شد و اعضای بدنش آن قدر رشد کردند که حالا ۲ متر و ۴۷ سانتیمتر قد دارد، سایز پاهایش ۶۰، طول دست‌ها ۱ متر، و اندازه کف دست‌هایش ۲۸.۵ سانتیمتر است.
رشد غیرعادی بدن مرتضی مهرزاد از ۱۵ سالگی به وضوح آغاز شد. البته قبل از آن هم یک سر و گردن از هم‌کلاسی‌هایش بلندتر بود و بارها مورد تمسخر قرار گرفته بود. اما آنچه خانواده‌اش نمی‌دانستند، وجود آکرومگالی بود؛ یک بیماری نادر که با ترشح بیش از حد هورمون رشد توسط غده هیپوفیز همراه است و باعث بزرگ شدن غیرطبیعی دست‌ها، پاها، صورت و فک می‌شود.
اما بیماری آکرومگالی چیست و از کجا پیدا می‌شود؟ این بیماری نادر سراغ چه افرادی می‌رود؟ پزشکان می‌گویند آکرومگالی، یک بیماریِ از بدو تولد نیست اما آیا عوامل ژنتیکی در بروز آن نقش دارند؟ همشهری‌آنلاین در این رابطه با دکتر مریم رزاقی آذر، فوق تخصص غدد و متابولیسم کودکان گفتگو کرده است. گفتگویی که می‌تواند کمک کند که اگر کودکی در خانه دارید که علائم رشد بی‌رویه یا غیرعادی دارد، دست روی دست نگذارید و حتما به‌موقع او را نزد پزشک متخصص ببرید تا درمان‌های لازم به‌موقع شروع شود.
دکتر رزاقی آذر درباره بیماری آکرومگالی می‌گوید: بیماری مرتضی همان‌طور که پزشکان تشخیص دادند، آکرومگالی یا احتمالا ترکیبی از دو سندرم آکرومگالی و ژیگانتیسم است. آکرومگالی بعد از بسته شدن صفحات رشد بروز پیدا می‌کند و ژیگانتیسم قبل بسته شدن این صفحات؛ یعنی در کودکی. بنابراین وقتی والدین علائم غیرعادی و غیر طبیعی رشد را در کودک خود می‌بینند، لازم است که تا دیر نشده، حتما او را پیش متخصص ببرند تا معاینات و آزمایش‌های لازم انجام گیرد و به موقع درمان شود. چون رشد غیرعادی اعضا یا تغییر قیافه ناشی از این سندرم‌ها دیگر برگشت‌پذیر نیست و در همان اوایل ابتلا باید کاری کرد تا متوقف شود.
به گفته این متخصص غدد و متابولیسم، آکرومگالی و ژیگانتیسم هردو ناشی از ترشح بیش از اندازه هورمون رشد (GH) از غده هیپوفیز هستند. تفاوت اصلی این دو بیماری در زمان بروز آنها نسبت به وضعیت صفحات رشد استخوانی است؛ اگر ترشح بیش از حد هورمون رشد پیش از بسته شدن صفحات رشد استخوانی آغاز شود، فرد دچار ژیگانتیسم می‌شود که با افزایش قد و رشد طولی استخوان‌ها همراه است و اگر این ترشح بعد از بسته شدن صفحات رشد شروع شود، فرد به آکرومگالی مبتلا می‌شود که در آن رشد طولی متوقف شده ولی استخوان‌ها و بافت‌ها به صورت عرضی و ضخیم رشد می‌کنند. در این حالت، استخوان‌های صورت، فک، دست‌ها و پاها پهن و بزرگ می‌شوند، فاصله دندان‌ها معمولا زیاد می‌شود، بینی پهن و صورت خشن می‌شود و علائمی مانند اختلال بینایی، فشار داخل جمجمه و حتی قوز در ناحیه پشت دیده می‌شود
دکتر رزاقی آذر ادامه می‌دهد: بیماری مرتضی مهرزاد از ۱۵ سالگی آغاز شده و صفحات رشد هم در پسرها معمولاً تا ۱۸ تا ۱۹ سالگی باز است، اما به دلیل عدم تشخیص به‌موقع، روند بیماری ادامه پیدا کرده و در آستانه یا بعد از بسته شدن صفحات رشد، علائم آکرومگالی هم در او ظاهر شده است. به همین دلیل او بعضی ویژگی‌های هر دو بیماری را دارد. به گفته این پزشک، این بیماری و سایر سندرم‌های مشابه آن بسیار نادرند و اینکه این آقا دومین مرد بلندقد جهان معرفی شده، نشان می‌دهد که چنین بیماری‌ای به ندرت اتفاق می‌افتد.
عوامل و دلایل مختلفی در رشد غیرطبیعی قد و بیماری‌هایی مثل آکرومگالی وجود دارد و نباید تصور کرد که هر فرد قدبلندی لزوماً دچار اختلال هورمونی است. این را دکتر رزاقی آذر می‌گوید و ادامه می‌دهد: اولین دلیل می‌تواند وراثتی باشد؛ به عنوان مثال، در خانواده، بستگان یا اقوام ممکن است افراد قدبلند وجود داشته باشند. در خیلی از موارد هم ممکن است اختلالات ژنتیکی یا اختلالات کروموزومی نقش داشته باشند. هر کدام از این سندرم‌ها ویژگی‌های ظاهری و بالینی خاص خود را دارند و فرد در هر کدام، قیافه و اندام مخصوصی پیدا می‌کند.
به گفته این متخصص غدد و متابولیسم، سندرم‌های متعددی در دنیا شناسایی شده‌اند که باعث رشد غیرعادی قد و اعضای بدن فرد می‌شوند. مثل سندرم ژیگانتیسم و آکرومگالی که درباره‌شان گفتیم. یا سندرم مارفان داریم که فرد مبتلا به این سندروم قدبلند می‌شود، انگشتان کشیده و نازکی دارد، ستون فقراتش ممکن است انحراف پیدا کند، احتمال دررفتگی عدسی چشم و اختلال در دریچه‌های قلب وجود دارد. سندروم دیگر، هوموسیستینوری است که علائمش شبیه مارفان است و اگر درمان نشود، می‌تواند عقب‌ماندگی ذهنی ایجاد کند. یا سندرم کلاین‌فلتر و ده‌ها سندروم دیگر که بعضی از آنها باعث کوتاه‌قدی می‌شوند.
دکتر رزاقی آذر تاکید می‌کند که تشخیص این اختلالات فقط با معاینه بالینی دقیق و انجام آزمایش‌های هورمونی و بررسی‌های ژنتیکی ممکن است. گاهی هم لازم است MRI مغز انجام شود تا وجود تومور در ناحیه هیپوفیز یا دیگر بخش‌های بدن بررسی شود.
به گفته این متخصص غدد، غیر از سندرم‌ها، گاهی وجود تومور در مغز باعث ترشح هورمون رشد می‌شوند. گاهی ممکن است توموری در هیپوفیز وجود داشته باشد که باعث ترشح بیش از حد هورمون رشد شود. البته تومور می‌تواند خارج از هیپوفیز هم باشد. مثلاً در کبد یا نقاط دیگر بدن. برای تشخیص،MRI مغز و آزمایشات هورمونی لازم است. اگر تومور تأیید شود، بسته به نوع و محل آن، ممکن است نیاز به جراحی وجود داشته باشد. الان روش‌های درمانی جدید مانند استفاده از دستگاه‌های امواج متمرکز آمده و نیاز به عمل جراحی نیست. این دستگاه‌ها بدون جراحی، تومور را از بین می‌برند. من بیماری داشتم که به سندرم کوشینگ (Cushing syndrome) مبتلا بود و با همین روش درمان شد.
به گفته این استاد سابق دانشگاه، عوامل بسیار متعددی در رشد غیر طبیعی انسان وجود دارد؛ از سندرم‌ها هست تا اختلالات هورمونی و ... . معمولا باید بررسی شود که آیا منشأ مشکل در هیپوتالاموس است یا در هیپوفیز. ممکن است هیپوتالاموس امواج نامنظم به هیپوفیز ارسال کند، یا هیپوفیز بدون تومور هم دچار اختلال در ترشح هورمون رشد باشد.
دکتر رزاقی آذر به این نکته مهم هم اشاره می‌کند که بعضی از این سندرم‌ها می‌توانند زمینه‌ساز بیماری‌هایی مثل دیابت و فشار خون بالا و ... هم بشوند. البته تست‌های ژنتیکی امروزه در ایران انجام می‌شود که با این تست‌ها می‌توان علت اصلی و دقیق بیماری را شناسایی کرد. نمونه‌ها و تست‌های گرفته‌شده گاهی به کشورهایی مانند آلمان یا کره ارسال می‌شود تا تشخیص دقیق‌تر انجام گیرد.
مشکل مرتضی مهرزاد در رشد بی‌رویه او خلاصه نشد. او قبل از ابتلا به بیماری هورمونیِ آکرومگالی، در ۱۳ سالگی از دوچرخه افتاد و به دلیل آسیب شدید لگن و درمان نامناسب، رشد پای راستش متوقف شد. به طوری که حالا پای راستش ۱۵ سانتیمتر کوتاه‌تر از پای چپ او است و اصلا به همین دلیل وارد تیم والیبال نشسته شد.
مرتضی در یکی از مصاحبه‌اهیش گفته است: «اگر ماشین زمان داشتم، دوست داشتم دوباره به کودکی‌ام یعنی ۷ - ۸ سالگی برگردم؛ قبل از بیماری‌ام و قبل از این که پایم دچار نقص عضو شود. آن زمان بهترین دوران زندگی‌ام بود.»
