گزارش آماری ـ تحلیلی تسنیم از صادرات و واردات چاپ در ۱۴۰۳

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ صنعت چاپ و بسته‌بندی در دهه 90 مسیری متفاوت را طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب گذرانده است،‌ در همان سال‌های ابتدایی دهه 90 عمده نگرانی فعالان این صنعت و  مسئولان فرهنگی این بود که اساساً این صنعت به‌عنوان یک صنعت در ایران شناخته نمی‌شود و واردات بی‌رویه محصولات چاپی و خروج ارز ناشی از آن اجازه نمی‌داد که این صنعت نفس بکشد.

شرکت‌های داخلی عمده سفارشات خود را به کشورهایی از جمله ترکیه می‌دادند و شرکت‌های ترک که بازار خوبی در ایران داشتند،‌ اقدام به تأسیس شعبه در ایران می‌کردند. واردات محصولات چاپی در سال‌های ابتدایی دهه 90 بنا به گفته مدیرکل ارشاد وقت ماهانه 3 هزار میلیارد تومان بوده است، اما در یک حرکت ناگهانی و سال‌های پایانی دهه 90 ورق برگشت و واردات محصولات چاپی در کشور به‌شدت کاهش یافت و از واردات یک‌میلیارددلاری به کمتر از 50 میلیون دلار رسید، حالا این شرکت‌های ایرانی بودند که نه‌تنها عمده محصولات مورد نیاز را در داخل تولید می‌کنند بلکه چرخ صادرات را نیز اگرچه کند ولی به گردش انداخته‌ بودند،‌ از سال 1402 دوباره این روند سرعت کند به خود گرفت و آمارهای واردات محصولات چاپی رفته رفته نگران‌کننده شدند،‌ باز نیز محصولاتی به کشور وارد می‌شدند که نه‌تنها در همین کشور خودمان تولید می‌شدند بلکه اساساً‌ نیازی به واردات آن‌ها نبود.

مدیرکل دفتر چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چندی پیش در مراسمی که به توسعه محورهای صادراتی صنعت چاپ و بسته‌بندی ایران می‌پرداخت‌، از تصمیم این وزارتخانه برای کاهش 40درصدی واردات محصولات چاپی برای سال آینده خبر داده بود‌، موضوعی که اگر محقق شود و در مقابل زمینه تولید بیشتر محصولات چاپی در ایران فراهم شود،‌ می‌تواند به صادرات بیشتر و توسعه صنعت چاپ نیز منجر شود. اما حجم واردات و صادرات محصولات چاپی به کشور چگونه است؟

46 هزار تن واردات در برابر 23 هزار تن صادرات

بر اساس آمارهای موجود‌، در سال 1403 در مجموع‌، 46 هزار تن محصولات چاپی به کشور وارد شده است،‌ در مقابل حجم صادرات محصولات چاپی از ایران به خارج از کشور،‌ نصف این رقم یعنی 23 هزار تن بوده است.

 3 عنوان اول در حوزه صادرات،‌ قوطی آلومینیومی‌، پوشش‌های سلفونی،‌ کیسه‌های پلاستیکی و جعبه‌های مقوایی بوده است،‌ عمده صادرات محصولات چاپی ایران به ترتیب به کشورهای افغانستان،‌ عراق و ترکمنستان بوده است.

واردات 23 هزار تن تتراپک

در حوزه واردات،‌ اما  پاکت مقوایی چند لایه (تتراپک)،‌ حجم غالب واردات را به خود اختصاص داده است،‌ به گونه‌ای که از 46 هزار تن محصول وارداتی 22 هزار و 960 تن متعلق به تتراپک بوده است. هم‌چنین پوشش بیرونی محصولات سلولزی، برخی جعبه‌های مقوایی دارویی‌، بروشور و کاتالوگ دیگر کالاهای پرتعداد وارداتی در حوزه محصولات چاپی بوده است.

واردات پوشش پلاستیکی شبرنگ و پاکت سیگار!

در میان کالاهای وارداتی‌، 1650 تن بروشور به کشور وارد  شده است،‌ هم‌چنین 1330 تن کاتالوگ و یک تن پوشش‌های پلاستیکی به کشور وارد شده است،‌ در مجموع 47 قلم کالا وارد کشور شده است که در میان آن‌ها پوشش پلاستیکی شبرنگ که ایران در آن صادرکننده نیز به شمار می‌رود و پاکت‌های مقوایی سیگار و... نیز به چشم می‌خورد که اساسا نیازی به واردات این کالاها نبوده است. این کالاها عمدتا از کشورهای ترکیه (14 هزار تن)،‌ چین(9 هزار تن) و عراق 890 هزار تن بوده است.

این آمارها در حالی است‌، که صنعت چاپ در سال‌های اخیر از حجم واردات محصولات خود به شدت کاسته و بسیاری از نیازهای کشور حالا در داخل تولید می‌شود،‌ اما برخی محصولات بسته‌بندی هم‌چون تتراپک‌ در داخل امکان تولید آن‌‌ها وجود ندارد.

تلاش فعلان صنعت چاپ در سال‌های اخیر این بوده که حجم واردات محصولات چاپی به کشور کاهش پیدا کند،‌ در این میان ایران که در دهه‌های گذشته بازاری مطمئن برای شرکت‌های تولیدی محصولات چاپی ترکیه بود،‌ حالا خود به یکی از صادرکنندگان به کشورهای همسایه مبدل شده است. تا جاییکه گفته می‌شود، صادرات سالیانه صنعت چاپ 400 میلیون دلار برآورد می‌شود. به نظر می‌رسد سرمایه‌گذاری و سیاست‌گذاری در زمینه توسعه بیشتر چاپ بسته‌بندی می‌تواند هم از همین حجم واردات فعلی نیز کاسته و بر حجم صادرات اضافه کند. 

زارع: واردات را 50 درصد کاهش خواهیم داد

موضوعی که عباس زارع مدیرکل دفتر چاپ وزارت ارشاد نیز بر آن تاکید کرده و می‌گوید: این دفتر با بررسی‌هایی که نسبت به محصولات صادراتی و وارداتی چاپ در دو سال اخیر به ویژه در سال گذشته داشته است به این نتیجه رسیده که بسیاری از این محصولات در داخل تولید می‌شود و واردات آن‌ها ضرورتی ندارد،‌ کالاهایی مانند بروشور و کاتالوگ اساساً ضرورتی ندارد که به خارج از کشور سفارش داده شوند.

وی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر ما باید به این سمت برویم که توان تولید تتراپک در داخل کشور را نیز ممکن کنیم تا نسبت به واردات این کالا که در بسته‌بندی محصولات لبنی و آب‌میوه کاربرد دارد،‌ نیز بی‌نیاز از واردات شویم. در این زمینه باید به سمت حمایت از سرمایه‌گذاری برای احداث و راه‌اندازی چاپخانه‌هایی برویم که توان تولید این کالا را داشته باشند،‌ برای سال جاری شعار ما حمایت از صادرات و نظم و نسخ دادن به واردات محصولات چاپی خواهد بود. تا بتوانیم برای سال آینده با کاهش 40 تا 50 درصدی حجم واردات مواجه باشیم.

در سال جاری  به هیچ عنوان به کالایی که مشابه داخلی داشته باشد اجازه واردات نمی‌دهیم

زارع تصریح می‌کند:  بنابراین برای سال جاری به هیچ عنوان به کالایی که مشابه داخلی داشته باشد،‌ اجازه واردات نخواهیم داد‌، حتی اگر تولید داخل به لحاظ کیفیت پایین‌تر از نمونه مشابه خارجی باشد.

 بنا به گفته کارشناسان صنعت چاپ و بسته‌بندی‌، سال  1403  سال بسیار دشواری برای صنعت چاپ و بسته‌بندی کشور بود. مشکلاتی همچون ناترازی انرژی، مسائل ارزی، هزینه‌های تحمیلی ناشی از عدم ثبات در زنجیره تأمین و مشکلات مربوط به ثبت سفارش ماشین‌آلات و همچنین مسائل مربوط به بازگشت ارز حاصل از صادرات برای صادرکنندگان این صنعت، از جمله چالش‌های مهمی بود که این صنعت با آن‌ها روبرو شد.

کاهش 50 درصدی صادرات محصولات چاپی

اگر به بررسی آمارهای صادراتی صنعت چاپ در سال ماقبل از 1403 یعنی 1402 بپردازیم،‌ بیشتر متوجه دشواری‌های سال 1403 برای صنعت چاپ خواهیم شد،‌ تاجاییکه می‌توان از کاهش 50 درصدی صادرات نام برد،‌ بر اساس گفته‌های مسئولان اتحادیه‌های صنفی چاپ در سال 1402 حدود 40 هزار تن به‌صورت رسمی و تقریباً 9000 تن به‌صورت فروش مستقیم به خریداران خارجی صادرات داشتیم.

صنعت چاپ در ایران به‌عنوان بخشی از زنجیره تأمین بسیاری از محصولات تولیدی و فرهنگی، امکان بالقوه‌ای برای رشد و توسعه در حوزه صادرات دارد. با توجه به افزایش نیازهای منطقه‌ای و تقاضاهای بین‌المللی، بررسی وضعیت و فرصت‌های صادراتی این صنعت اهمیت ویژه‌ای دارد.

امکانات تولیدی گسترده‌ای در صنعت چاپ ایران وجود دارد، اما بیشتر آن‌ها به‌روزرسانی نشده و نیازمند سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌های مدرن است، بیشتر صادرات صنعت چاپ ایران به کشورهای همسایه مانند عراق، افغانستان و کشور‌های کشورهای آسیای میانه متمرکز است. این بازارها به دلیل روابط فرهنگی و جغرافیایی نزدیک، پذیرای محصولات چاپی ایران هستند.محصولاتی که عمدتاً صادر می‌شوند شامل کتب، مجلات، مواد بسته‌بندی و محصولات چاپی تبلیغاتی هستند.

با وجود برخی موفقیت‌ها، رقابت‌پذیری محصولات چاپی ایران در بازارهای جهانی به دلیل استفاده از ماشین‌آلات قدیمی و هزینه‌های بالای تولید پایین‌تر از استانداردهای جهانی است. تغییرات مداوم نرخ ارز و مسائل اقتصادی داخلی نیز در یک دهه گذشته در کاهش این استانداردها تاثیر داشته  و پایداری صادرات را کاهش داده است.هم‌چنین ضعف در زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل و لجستیک نیز به هزینه و زمان تحویل محصولات اثر گذاشته است.

از سوی دیگر، با رشد اقتصادی کشورهای همسایه و توسعه بازارهای نوظهور، تقاضا برای محصولات چاپی باکیفیت و مقرون‌به‌صرفه افزایش یافته است.بنابراین محصولات چاپ بسته‌بندی، به‌ویژه در بخش غذایی و دارویی، چشم‌انداز صادراتی وسیعی را پیش پای صنعت چاپ ایران قرار داده است.

در این راستا، صنعت چاپ ایران با اتخاذ استراتژی‌های مناسب و سرمایه‌گذاری در زمینه‌های کلیدی می‌تواند سهم قابل توجهی از بازارهای بین‌المللی را به خود اختصاص دهد. برای موفقیت در این مسیر، نوسازی فناوری، بهبود زیرساخت‌های صادراتی و توسعه روابط تجاری با کشورهای هدف ضروری است. با این اقدامات، ایران می‌تواند جایگاه خود را به‌عنوان یک تولیدکننده معتبر در بازارهای جهانی تثبیت کند.

انتهای پیام/