امسال دریغ از پارسال؟

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کاهش شمارگان کتاب در ایران به رکورد جدیدی رسیده است؛ به‌طوری که طبق بررسی‌های انجام شده، سال گذشته(1403) بیشترین سقوط را طی دو دهه گذشته داشته و به 106,078,063 نسخه رسیده است. 

نشر ایران که عمدتاً به صورت سنتی فعالیت می‌کند، عمده تمرکز خود را روی نشر کاغذی گذاشته است. بازار کتاب‌های چاپی طی ادوار مختلف فراز و فرودهایی را تجربه کرده و حوادث مختلفی مانند کرونا و افزایش غیر قابل پیش‌بینی کاغذ را از سر گذرانده است. در حالی که انتظار می‌رفت نشر ایران پس از گذر از چنین بحران‌هایی به ساحل آرامش رسیده باشد، کاهش تیراژ و افزایش قیمت‌ها زیر سایه مشکلات اقتصادی مردم، زنگ خطرها را برای نحوه ادامه کار بازار دوباره به صدا درآورده است. 

افزایش قیمت کتاب و کاهش شمارگان؛ از جمله دغدغه‌های اصلی رهبر معظم انقلاب درباره کتاب طی ادوار مختلف است؛ با این حال به نظر می‌رسد مسئولان امر در دوره‌های مختلف تلاش کرده‌اند با تزریق مسکن‌هایی مانند در نظر گرفتن یارانه‌های متنوع، از این چالش‌ها به صورت موقتی و بی سر و صدا عبور کنند. فعالان بازار اما متفاوت با دولتمردان می‌اندیشند؛ به‌اعتقاد آنها تزریق یارانه به بازار نشر به هر شکلش، همانند هر حوزه دیگری ممکن است مفسده‌هایی به دنبال داشته باشد(مانند آنچه درباره یارانه کاغذ به ناشران شاهد بودیم) بنابراین باید چاره دیگری اندیشید و به صورت بنیادین به حل این مسائل پرداخت. 

کاهش قدرت خرید مردم در چند سال گذشته سبب شده تا سهم کتاب نیز مانند بسیاری دیگر از محصولات فرهنگی، رفته‌رفته از سبد خانوار کم و کمتر شود؛ به‌طوری که طوری که از 0/18 درصد از کل هزینه‌های خانواده‌ها در سال 1396، به 0/10 درصد در سال 1402 رسیده و روند تدریجی کاهش را تجربه کرده است. 

طبق گزارش‌ها؛ هزینه‌کرد ایرانی‌ها از سال 1396 تا 1402 در این زمینه آب رفته است؛ به طوری که از 11.7 درصد در سال 1396 به 7.85 در سال 1402 رسیده است و در این مدت روند نزولی طی کرده است. طبق بررسی‌های انجام شده، این روند در سال 1400 فقط کمی افزایش داشته اما در سال‌های بعد، به روند کاهشی خود ادامه داده است. براساس اطلاعات منتشر شده، کاهش 4 درصدی سهم هزینه‌کرد فرهنگی از کل هزینه‌کرد آن هم طی شش سال ثابت می‌کند همزمان با جهش تورم، اقشار مختلفی از مردم خرید کالاها و خدمات فرهنگی را محدود کرده‌اند.

در چنین شرایطی همه بازار با سلایق مختلف تأثیر می‌پذیرند؛ حتی حوزه‌هایی که گمان می‌رود در ادواری از حمایت بیشتری برخوردار باشند. مرتضی اسلامی، مدیر انتشارات دارالکتب الاسلامیه و از پیشکسوتان حوزه نشر، در گفت‌وگو با تسنیم ضمن برشمردن دلایل مختلف برای این امر، گفت: یکی از علل این است که کتاب نقش سابق خود را از دست داده و تنها وسیله‌ و ابزاری نیست که مخاط امروز از آن اطلاعات مورد نیاز خود را دریافت کند. امروزه مخاطب بین کتاب و دیگر راه‌ها مختار است.

او با تأکید بر اینکه یکی دیگر از موضوعاتی که بر کاهش کتابخوانی و شمارگان کتاب تأثیر گذاشته، فضای مجازی است، به تغییر سبک زندگی اشاره کرد و آن را یکی از عوامل موثر بر این موضوع دانست. به گفته او؛ علاوه بر قیمت کتاب، مسئله حجم فیزیکی آن نیز مطرح است که در فضای خانه‌های امروز جا می‌گیرد؛ به همین دلیل مقرون به صرفه نیست که فرد بخواهد کتابی بخرد و جایی را برای نگهداری آن تهیه کند. 

 ابن پیشکسوت حوزه نشر به کاهش شمارگان کتاب‌های دینی در چهار سال گذشته اشاره کرد. او که حدود 50 سال است در حوزه نشر دینی فعال است، در این‌باره گفت: میزان فروش کتاب‌های دینی در قیاس با گذشته خیلی پایین آمده است، در حالی که در دیگر حوزه‌ها مانند رمان و ادبیات داستانی این موضوع کمتر دیده می‌شود. 

مدیر انتشارات دارالکتب الاسلامیه با تأکید بر اینکه تاکنون چنین روندی را در سال‌های حضورش در بازار نشر کتاب‌های دینی شاهد نبوده است، چرایی آن را در تأثیر فضای مجازی بر ذائقه مردم، گرانی کتاب و افزایش قیمت به ویژه در چند ماه گذشته دانست: قیمت تمام شده کتاب خیلی افزایش یافته است. قیمت کاغذ و دیگر ملزومات چاپ طی این مدت، به ویژه در اواخر اسفندماه، روند صعودی داشته؛ به‌طوری که می‌توان گفت تا الان هزینه چاپ دو برابر شده است. تداوم این امر به بازار نشر آسیب می‌زند.

به گفته او؛ هزینه کارگر 50 درصد افزایش داشته و قیمت مرکب نیز دوبرابر شده است. همه این‌ها سبب شده که قیمت تمام شده کتاب‌های جدید بیشتر از قبل باشد. با توجه به این موارد، من فکر می‌کنم سال جاری، شرایط نشر بدتر از سال قبل باشد.

وی با بیان اینکه تیراژ کتاب‌های دینی کاهش داشته است، از تجربه نشر خود در این شرایط گفت: هیچ وقت در این مدتی که در حوزه نشر فعالیت کردم، شاهد چنین روندی نبودم. در دهه 80 ما کتاب‌ها را در تیراژ پنج هزار نسخه منتشر می‌کردیم، این میزان در دهه 90، به دو هزار نسخه رسیده است. حالا که قرن جدید است، از همان نسخه‌های دهه 90 باقی است و آنها را می‌فروشیم. 

آخوندی در پاسخ به پرسش تسنیم درباره چرایی کاهش شمارگان کتاب با وجود حمایت دولت‌ها از نشر دینی گفت: کدام حمایت؟ حمایت خاص و ویژه‌ای برای کتاب‌های دینی وجود ندارد. اگر منظور خرید ارشاد است که از همه ناشران صورت می‌گیرد و یا حمایت از ناشران در نمایشگاه، مختص به ناشران دینی نیست و همه از آن بهره‌مند می‌شوند. قانونی هم هست که اگر 9 سال از چاپ کتاب گذشته باشد، دیگر نمی‌تواند در نمایشگاه مجازی شرکت کند؛ این امر دست ناشر را می‌بندد و کتاب را لز دایره حمایت‌ها خارج می‌کند. 

این پیشکسوت حوزه نشر با تأکید بر اینکه لازم است مسئولان امر درباره کاهش شمارگان و افزایش قیمت کتاب با دست‌اندرکاران بازار نشر جلساتی برگزار کنند، یادآور شد: روندی که ایجاد شده تنها به حوزه نشر آسیب نمی‌رساند؛ بلکه دیگر کسب و کارهای وابسته مانند چاپخانه‌ها را نیز متضرر می‌کند. 

به گفته برخی از فعالان بازار نشر، تا زمانی که دولت تصمیم قاطعی برای حل مشکلات نشر نگرفته باشد و بازار سیگنال خاصی از برنامه‌های جدید دریافت نکند، در بر همین پاشنه خواهد چرخید. 

انتهای پیام/