به گزارش همشهری آنلاین، آیا تا به حال پیش آمده در روزهایی که باید بیشتر مراقب خودتان باشید، اشتهایتان را از دست بدهید؟ در مواقعی که اضطراب و فشار روانی بالاست، برخی افراد به پرخوری پناه می‌برند، اما عده‌ای دیگر درست برعکس، دچار کم‌خوری می‌شوند. این نوع واکنش به استرس، یک اختلال رایج اما کمتر شناخته‌شده به‌نام کم خوری عصبی یا بی‌اشتهایی ناشی از استرس است.
اگر احساس می‌کنید در شرایط پراسترس اشتهایتان ناپدید می‌شود، یا تغذیه‌تان به‌خاطر اضطراب کاملاً نامنظم شده، این مطلب از همشهری آنلاین به شما کمک میکند.
در ادامه با هم بررسی می‌کنیم که کم‌خوری عصبی چیست، چه علائمی دارد، چرا اتفاق می‌افتد و چگونه می‌توان آن را کنترل یا درمان کرد. تا پایان همراه ما بمانید تا با ذهنی آگاه‌تر و بدنی سالم‌تر، راهی برای رهایی از این الگوی خطرناک بیابید.
کم خوری عصبی (Stress-related loss of appetite) وضعیتی است که فرد در نتیجه‌ی تجربه‌ی اضطراب، نگرانی، یا فشارهای روحی، اشتهای خود را به‌طور موقت یا طولانی‌مدت از دست می‌دهد. برخلاف رژیم‌های آگاهانه یا بی‌اشتهایی جسمی ناشی از بیماری، این نوع کم‌خوری اغلب بدون برنامه‌ریزی و خارج از کنترل ارادی فرد اتفاق می‌افتد.
برای مثال، دانش‌آموزی که شب کنکور نمی‌تواند لقمه‌ای غذا بخورد یا فردی که به‌دلیل جدایی عاطفی، روزها بدون میل به غذا زندگی میکند، هر دو درگیر نوعی کم‌خوری عصبی هستند.
در ظاهر ممکن است این دو مشابه به‌نظر برسند، اما تفاوت‌های مهمی دارند:
| ویژگی | کم‌خوری عصبی | بی‌اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa) |
| عامل اصلی | استرس، اضطراب، هیجان‌های منفی | اختلال روانی مرتبط با تصور بدنی و وزن |
| دوره زمانی | معمولاً موقتی و واکنشی | مزمن و شدید |
| آگاهی فرد | اغلب از کم‌غذا خوردن ناراضی است | عمدتاً از لاغر شدن خوشحال است |
| خطر کاهش وزن شدید | نسبتاً کمتر | بسیار بالا و خطرناک |
وقتی دچار استرس می‌شویم، سیستم عصبی سمپاتیک بدن فعال شده و ترشح هورمون‌هایی مانند آدرنالین افزایش می‌یابد. این تغییرات موجب کاهش فعالیت دستگاه گوارش می‌شود و در نتیجه احساس گرسنگی کاهش می‌یابد.
از سوی دیگر، دلایل روانی نیز در این روند نقش دارند:
- تمرکز بیش‌ازحد روی مشکل یا چالش
- بی‌انگیزگی و بی‌حوصلگی
- احساس تهدید یا ناامنی
مثال: فردی که به‌تازگی شغل خود را از دست داده، ممکن است به‌قدری درگیر نگرانی بابت آینده باشد که میل به غذا خوردن را به‌طور کامل از دست بدهد.
تشخیص این حالت، زمانی آسان‌تر می‌شود که نشانه‌های آن را بشناسیم. البته این علائم بسته به شدت و مدت‌زمان در افراد مختلف متفاوت است.
برخی نشانه‌های رایج عبارتند از:
- کاهش میل به غذا بدون وجود بیماری جسمی
- لاغری ناگهانی یا تدریجی
- بی‌نظمی در وعده‌های غذایی
- ضعف، خستگی و بی‌حالی مزمن
- اختلال در تمرکز یا خواب
اگر این علائم برای بیش از چند هفته ادامه یابد، نیاز به بررسی جدی دارد.
ادامه‌دار شدن کم‌خوری عصبی می‌تواند آسیب‌های جدی به همراه داشته باشد. بدن شما برای ادامه حیات به انرژی نیاز دارد و در صورت کمبود، دچار تحلیل عملکرد می‌شود. عوارض احتمالی عبارتند از:
- کاهش عملکرد سیستم ایمنی
- ریزش مو، مشکلات پوستی
- نوسانات خلقی و افسردگی
- کاهش تمرکز، سردرد و افت فشار خون
- اختلال در چرخه قاعدگی در زنان
برخی افراد به‌دلایل زیستی یا روانی، بیشتر مستعد این اختلال هستند:
- افراد با شخصیت کمال‌گرا
- دانش‌آموزان و دانشجویان در فصل امتحانات
- زنان بیشتر از مردان (به‌دلیل تاثیرات هورمونی)
- افرادی با سابقه اضطراب یا افسردگی
- کسانی که از مهارت‌های مدیریت استرس بی‌بهره‌اند
تشخیص کم‌خوری عصبی نیاز به بررسی ترکیبی علائم جسمی، روانی و سابقه‌ی رفتاری فرد دارد. پزشک عمومی یا روان‌شناس می‌تواند با چند پرسش ساده درباره وضعیت اشتها، سطح استرس و وزن، روند ارزیابی را آغاز کند.
نکته: اگر کاهش اشتها همراه با لاغری شدید، خستگی مفرط یا اختلالات خواب همراه باشد، حتماً باید مشاوره تخصصی صورت گیرد.
برای غلبه بر کم‌خوری عصبی، راهکارهای متعددی وجود دارد که بسته به شرایط هر فرد قابل اجرا هستند.
در ادامه به چند روش موثر اشاره می‌کنیم:
شناسایی منابع استرس: اولین گام درمان، شناخت عامل یا موقعیتی است که منجر به کاهش اشتها شده است. گاهی گفتگو با مشاور می‌تواند به کشف این موضوع کمک کند.
تنظیم وعده‌های سبک و متعدد: به‌جای سه وعده‌ی سنگین، روزانه ۵ تا ۶ وعده‌ی سبک و مغذی در نظر بگیرید. این کار فشار روانی غذا خوردن را کاهش می‌دهد.
تغذیه با حضور دیگران: اگر تنها غذا خوردن سخت است، سعی کنید با خانواده یا دوستان غذا میل کنید. این کار باعث ایجاد حس آرامش می‌شود.
استفاده از غذاهای تحریک‌کننده اشتها: غذاهای مورد علاقه‌تان را لیست کنید و در وعده‌ها بگنجانید. استفاده از ادویه‌هایی مانند زنجبیل، نعناع یا لیمو نیز می‌تواند به بهبود اشتها کمک کند.
درمان‌های روان‌شناختی: روان‌درمانی، به‌ویژه رویکرد CBT (درمان شناختی-رفتاری)، در کاهش اضطراب و بازیابی الگوهای تغذیه‌ای موثر است.
تغذیه آگاهانه (Mindful Eating) به معنای توجه کامل به عمل غذا خوردن است. این شیوه به افراد کمک میکند با بدن خود ارتباط بهتر برقرار کرده و نسبت به نیاز واقعی خود به غذا، آگاهی پیدا کنند.
تمرین پیشنهادی: هر وعده را بدون تلویزیون یا گوشی میل کنید. به طعم، بافت و بوی غذا توجه کنید. این کار ممکن است ساده به‌نظر برسد، اما تاثیر عمیقی بر کنترل کم‌خوری دارد.
حمایت خانواده و دوستان نقش کلیدی در روند بهبودی دارد. شنیده‌شدن، دیده‌شدن و پذیرفته‌شدن بدون قضاوت، به فرد دچار کم‌خوری عصبی احساس امنیت می‌دهد.
پیشنهاد: اگر کسی از اطرافیان شما دچار این وضعیت است، به‌جای سرزنش، با او هم‌دل باشید، همراهی‌اش کنید و در صورت نیاز او را به متخصص ارجاع دهید.
بله. در بیشتر موارد، کم‌خوری عصبی با شناسایی علت زمینه‌ای، استفاده از روش‌های روان‌شناختی، تغذیه‌ای و حمایتی، قابل کنترل و درمان کامل است. با آگاهی، صبوری و کمک حرفه‌ای می‌توان به وضعیت پایدار رسید.
کم‌خوری عصبی مشکلی رایج اما قابل درمان است که در نتیجه‌ی اضطراب، استرس یا فشار روانی بروز میکند. برای مقابله با آن باید ابتدا علت را شناخت، سپس با استفاده از راهکارهایی مانند وعده‌های سبک، تغذیه آگاهانه، حمایت اجتماعی و در صورت لزوم، درمان تخصصی وارد عمل شد.
مهم‌ترین نکته این است که کاهش اشتها در زمان استرس را نادیده نگیریم. بدن و روان ما شایسته‌ی مراقبت هستند. اگر امروز اقدامی کنید، فردایی سالم‌تر خواهید داشت.
