نقش محوری افغانستان در طرح‌های ازبکستان و نگاه هند
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، هدف اتصال اقتصادهای آسیای مرکزی به اقتصادهای آسیای جنوبی، برای مدت طولانی یک هدف بسیار مطلوب و در عین حال دست نیافتنی بود.
هر دو منطقه پتانسیل عظیمی در پروژه‌های اتصال می‌بینند که می‌تواند به طور قابل توجهی به اقتصاد ملی آنها کمک کرده و کشورها را در یک چارچوب اقتصادی سودمند متقابل به هم پیوند دهد.
در حالی که کشورهای آسیای مرکزی در پیشبرد چنین پروژه‌هایی پیشگام بوده‌اند، پیشرفت به طرز ناامیدکننده‌ای کند بوده است. ازبکستان نقش رهبری را در منطقه بر عهده گرفته و افغانستان را محور پروژه‌های اتصال خود با آسیای جنوبی قرار داده است.
نخستین «گفتگوی ترمز» که از 19 تا 21 مه (2025) برگزار شد، توسط موسسه مطالعات استراتژیک و منطقه‌ای زیر نظر ریاست جمهوری ازبکستان، وزارت امور خارجه و اتاق بازرگانی و صنایع ازبکستان سازماندهی شده بود.
ترمز، محل برگزاری این گفتگو، مرکز استان سرخان‌دریا در جنوب ازبکستان است. این مجمع بین‌المللی منحصر به فرد بیش از 200 شرکت‌کننده از آسیای مرکزی و جنوبی، اروپا، منطقه آسیا و اقیانوسیه، آمریکا و خاورمیانه را گرد هم آورد.
هدف این مجمع، ایجاد یک پلتفرم منطقه‌ای برای ترویج «تقویت اتصال بین آسیای مرکزی و جنوبی» مطابق با قطعنامه‌ای بود که در سال 2022 به ابتکار شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان، در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید.
سه عامل، «گفتگوی ترمز» را متمایز کرد: اول، مشارکت تعداد زیادی از بخش‌های دولتی و غیردولتی به همراه کارشناسان آسیای جنوبی و مرکزی که در مورد وضعیت فعلی و چشم‌انداز همکاری‌های درون و بین منطقه‌ای بین آسیای مرکزی و جنوبی به تبادل نظر پرداختند. دوم، تلاش آگاهانه‌ای برای باز اندیشی در پروژه‌های اتصال از طریق گسترش نقش بخش خصوصی و موسسات مالی برای تضمین رشد و شمول اقتصادی و اتخاذ رویکرد از پایین به بالا برای تضمین پذیرش و حمایت محلی صورت گرفت. سوم، این گفتگو چالش‌های امنیتی پیش روی این پروژه‌ها را نادیده نگرفت، بلکه به دنبال تعامل و همکاری چندجانبه برای تضمین ثبات و توسعه پایدار، از طریق اعتمادسازی تدریجی و تشویق همکاری‌های اقتصادی، به‌ویژه با افغانستان بود.
افغانستان، محور راهبردی اتصال؛ از تجارت و ترانزیت تا ثبات منطقه‌ای
میزبانی این مجمع در ترمز، با توجه به موقعیت این شهر تاریخی در محل تلاقی آسیای مرکزی و جنوبی، نمادین است. ترمز برای قرن‌ها به عنوان چهار راه تمدن‌ها و مرکز گفتگوی بین فرهنگی، بین ادیانی و فرامرزی عمل کرده و گره حیاتی اتصال بین منطقه‌ای را اشغال می‌کند. این شهر دروازه جنوبی ازبکستان به سوی افغانستانِ تحت کنترل طالبان است که ازبکستان با آن 144 کیلومتر مرز مشترک دارد.
با تبدیل شدن ترمز به یک قطب منطقه‌ای، پروژه‌های زیربنایی جدید در حال دگرگونی شهر و ایجاد شرایط مساعد برای تقویت اتصال منطقه‌ای هستند.
تأسیس مرکز تجارت بین‌المللی 36 هکتاری «آیرتام» در سال 2024، راه‌هایی را برای تجار افغان که می‌توانند تا 15 روز بدون ویزا در این مرکز اقامت کنند، باز کرده است.
این مجموعه شامل تأسیسات تولیدی، فروشگاه‌های خرده‌فروشی، رستوران‌ها، هتل‌ها، کلینیک‌ها و مراکز آموزشی پیشرفته است. این پروژه نقش مهمی در تسهیل تجارت و صادرات کالاهای صنعتی و مصرفی تولید شده توسط کسب‌وکارها در افغانستان، پاکستان و سایر کشورهای همسایه ایفا می‌کند.
مرکز «ترمز-کارگو»، یک قطب حمل‌ونقل و لجستیک چندمنظوره بین‌المللی، نیز نقش بشردوستانه کلیدی ایفا می‌کند و به عنوان واسطه اصلی برای تحویل کمک‌های بین‌المللی نه تنها به افغانستان، بلکه به پناهندگان افغان در ایران و پاکستان عمل می‌کند. از سال 2021، بیش از 144,000 تن کمک بشردوستانه از طریق این مرکز ارسال شده است.
دو پروژه مهم در این زمینه قابل ذکر است: اول، روسیه و ازبکستان در حال پیشبرد پروژه راه‌آهن ترانس-افغان هستند که هدف آن اتصال ازبکستان، افغانستان و پاکستان و دسترسی به بنادر دریای عرب است.
دوم، پروژه کریدور حمل‌ونقل چندوجهی ترانس-افغان که هدف آن اتصال ازبکستان، افغانستان و پاکستان است و پتانسیل حمل سالانه تا 20 میلیون تن بار را دارد. ازبکستان 45 درصد از بخش افغانستانی این پروژه را از طریق مبادله گندم و مصالح ساختمانی تأمین مالی می‌کند.
علاوه بر این، ایجاد منطقه آزاد تجاری برای افغانستان در ترمز، یک ابتکار نوآورانه است که پتانسیل تثبیت افغانستان از طریق ادغام اقتصادی و اتصال منطقه‌ای را دارد.
یکی از اهداف کلیدی ازبکستان، ادغام افغانستان در یک چارچوب اقتصادی همکاری‌جویانه است که نه تنها ثبات را برای این کشور به ارمغان می‌آورد، بلکه ممکن است طالبان را به بازیگران اقتصادی مسئول تبدیل کند.
این کریدور می‌تواند به بندر چابهار ایران متصل شود که چشم‌اندازی از فرصت برای گسترش اتصال به تمام کشورهای آسیای جنوبی، از جمله هند، را باز خواهد کرد.
احیای کریدورهای انرژی: پروژه‌های کاسا-1000 و خط لوله تاپی
علاوه بر این پروژه‌ها، «گفتگوی ترمز» به دنبال اولویت‌بندی پروژه برق آسیای مرکزی-آسیای جنوبی (CASA-1000) بود که یک پروژه زیربنایی بلندپروازانه انرژی تجدیدپذیر است و 1300 مگاوات برق مازاد از آسیای مرکزی را به بازارهای برق با تقاضای بالا در آسیای جنوبی از طریق زیرساخت‌های انرژی جدید منتقل خواهد کرد.
همچنین پروژه ترانزیت گاز خط لوله ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند (TAPI) که مدت‌ها به تأخیر افتاده و «اسیر رقابت‌ها» باقی مانده و نیازمند تضمین‌ها و سرمایه‌گذاری بین‌المللی است، مورد توجه قرار گرفت.
نقش هند: پرسش کلیدی برای تحقق کامل ظرفیت‌های اتصال منطقه‌ای
سوال کلیدی در اینجا این است که آیا دهلی نو به طور کلی به ابتکارات ازبکستان و به طور خاص به ایده‌های مطرح شده در «گفتگوی ترمز» روی خوش نشان خواهد داد یا خیر.
مشارکت نه‌چندان پررنگ هند در این گفتگو ممکن است سیگنال متناقضی در مورد دیدگاه این کشور نسبت به ابتکار آسیای مرکزی ارسال کرده باشد.
مشارکت ازبکستان و هند: پیوندهای تاریخی و چشم‌اندازهای آینده
هند و ازبکستان پیوند تاریخی و تمدنی طولانی دارند. آنها در سال 2011 توافقنامه مشارکت استراتژیک و در سال 2019 توافقنامه همکاری امنیتی امضا کردند.
به گفته سردار رستم‌بایف، سفیر ازبکستان در هند: «ازبکستان می‌تواند دروازه‌ای برای شرکت‌های هندی به بازار مصرفی 300 میلیون نفری منطقه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (CIS) باشد که با آن توافقنامه تجاری دارد.»
ازبکستان به شرکت‌های هندی که فناوری، نیروی کار ماهر و سرمایه به این کشور می‌آورند، زمین، زیرساخت‌های حمایتی، مزایای مالیاتی و برق ارزان ارائه داده است.
مشاهده اشتراک بین استراتژی‌های اقتصادی هند و ازبکستان که افغانستان محور اصلی آنهاست، دشوار نیست. هند در حال گسترش تعامل خود با طالبان است و تمام پروژه‌های اتصال ازبکستان، افغانستان را به طور برجسته در خود جای داده‌اند.
هند به عنوان یک قدرت نوظهور، می‌تواند نقش مهمی در اتصال افغانستان به آسیای جنوبی و مرکزی، با تکیه بر پتانسیل خود به عنوان یک پل زمینی، ایفا کند. ازبکستان به عنوان یک قدرت متوسط پیشگام شده است و هند باید برای احیای سیاست «اتصال به آسیای مرکزی» خود گام بردارد.
انتهای پیام/
