بیماری‌های پا در قناری‌ها؛ از تشخیص تا درمان قطعی (راهنمای جامع دامپزشکی)

1. بیماری پای فلسی یا جَرَب کنِمیدوکوپتیک (Knemidocoptic Mite)

یکی از شایع‌ترین و در عین حال قابل درمان‌ترین بیماری‌های پای قناری، آلودگی به جرب میکروسکوپی Knemidocoptes pilae است. این انگل با حفر تونل در زیر پوست پاها و نوک، باعث ایجاد ظاهری فلسی، ضخیم و اسفنجی می‌شود.

علائم کلیدی:

• پوسته‌پوسته شدن و ضخیم شدن پوست پاها و انگشتان.

• ظاهر گچی یا سفید رنگ بر روی پاها.

• تغییر شکل و رشد بیش از حد ناخن‌ها و منقار (در موارد پیشرفته).

• بی‌قراری پرنده و نوک زدن مداوم به پاها.

• لنگش و مشکل در نشستن روی چوب.

علت بروز:

این بیماری به شدت مسری است و از طریق تماس مستقیم با پرنده آلوده یا محیط مشترک (مانند چوب نشیمن، اسباب‌بازی‌ها و ظروف آلوده) منتقل می‌شود. ضعف سیستم ایمنی ناشی از استرس یا سوءتغذیه می‌تواند پرنده را مستعدتر کند.

تشخیص و درمان علمی:

تشخیص قطعی توسط دامپزشک و از طریق نمونه‌برداری از پوست و مشاهده جرب در زیر میکروسکوپ انجام می‌شود. درمان استاندارد و مؤثر شامل موارد زیر است:

• داروهای ضد انگل: دامپزشک معمولاً داروهایی مانند ایورمکتین (Ivermectin) یا موکسیدکتین (Moxidectin) را به صورت موضعی (پشت گردن) یا خوراکی تجویز می‌کند. دوز دارو باید بسیار دقیق و توسط دامپزشک تعیین شود، زیرا مصرف بیش از حد آن سمی است.

• پمادهای موضعی: برای نرم کردن پوسته‌ها و کمک به بهبودی، ممکن است استفاده از پمادهای ملایم و فاقد مواد شیمیایی مضر (مانند وازلین طبی) به صورت روزانه توصیه شود. این کار به خفگی جرب‌ها نیز کمک می‌کند.

• بهداشت محیط: ضدعفونی کامل قفس و تمام وسایل با استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده مورد تأیید دامپزشکی برای جلوگیری از آلودگی مجدد ضروری است.

پیشگیری:

• قرنطینه کردن پرندگان جدید به مدت حداقل 4 هفته.

• رعایت بهداشت کامل قفس و وسایل.

• استفاده از چوب‌های نشیمن با قطر مناسب و طبیعی.

2. بامبل‌فوت یا پودودرماتیت (Bumblefoot/Pododermatitis)

بامبل‌فوت یک عفونت باکتریایی در کف پای پرنده است که به صورت تورم، قرمزی و زخم مشخص می‌شود. این بیماری می‌تواند از یک التهاب سطحی تا یک عفونت عمیق و خطرناک استخوانی متغیر باشد.

علائم کلیدی:

• تورم و قرمزی در کف پا یا مفاصل انگشتان.

• ایجاد زخم‌های باز یا دلمه‌های سیاه رنگ در کف پا.

• لنگش و عدم تمایل به نشستن روی چوب.

• در موارد شدید، بی‌حالی و کاهش وزن.

علت بروز:

• چوب نشیمن نامناسب: استفاده مداوم از چوب‌های پلاستیکی، صاف و با قطر یکنواخت، فشار را بر نقاط خاصی از کف پا متمرکز کرده و زمینه را برای ایجاد زخم فراهم می‌کند.

• کمبود ویتامین A: این ویتامین برای سلامت پوست ضروری است و کمبود آن می‌تواند پوست پا را مستعد آسیب و عفونت کند.

• چاقی و عدم تحرک: وزن زیاد فشار بر پاها را افزایش می‌دهد.

• بهداشت ضعیف: کف قفس آلوده و مرطوب، منبعی برای رشد باکتری‌هایی مانند Staphylococcus aureus است.

تشخیص و درمان علمی:

درمان بامبل‌فوت به شدت بیماری بستگی دارد:

• موارد خفیف: تعویض فوری چوب‌های نشیمن با چوب‌های طبیعی و با قطرهای متنوع، اصلاح جیره غذایی برای تأمین ویتامین A و تمیز نگه داشتن محیط اغلب کافی است. شستشوی پا با محلول‌های ضدعفونی‌کننده ملایم مانند کلرهگزیدین رقیق شده نیز توصیه می‌شود.

• موارد شدید: نیاز به مداخله دامپزشک دارد. درمان ممکن است شامل آنتی‌بیوتیک‌های سیستمیک (خوراکی یا تزریقی)، جراحی برای تخلیه عفونت و برداشتن بافت مرده، و بانداژ کردن پا برای تمیز نگه داشتن زخم و کاهش فشار باشد.

پیشگیری:

• استفاده از چوب‌های طبیعی (مانند شاخه درخت سیب یا بید) با قطرهای مختلف.

• تغذیه متعادل و سرشار از ویتامین A (هویج، فلفل دلمه‌ای قرمز، سبزیجات برگ تیره).

• حفظ نظافت روزانه کف قفس.

  

3. نقرس (Gout)

نقرس بیماری متابولیکی است که در اثر تجمع کریستال‌های اسید اوریک در مفاصل (نقرس مفصلی) یا اندام‌های داخلی (نقرس احشایی) ایجاد می‌شود. در قناری‌ها، نقرس مفصلی بیشتر در پاها دیده می‌شود.

علائم کلیدی:

• تورم دردناک و ناگهانی در یک یا چند مفصل پا.

• مشاهده توده‌های سفیدرنگ (توفی) در زیر پوست اطراف مفاصل.

• لنگش شدید و جیغ زدن پرنده هنگام حرکت.

• سفتی و عدم توانایی در خم کردن انگشتان.

علت بروز:

• نارسایی کلیوی: مشکل اصلی عدم توانایی کلیه‌ها در دفع صحیح اسید اوریک است.

• رژیم غذایی با پروتئین بالا: مصرف بیش از حد پروتئین می‌تواند تولید اسید اوریک را افزایش دهد.

• کم آبی بدن.

• ژنتیک.

تشخیص و درمان علمی:

تشخیص معمولاً بر اساس علائم بالینی و گاهی با نمونه‌برداری از توده‌ها و مشاهده کریستال‌های سوزنی شکل انجام می‌شود. مدیریت نقرس چالش‌برانگیز است و هدف اصلی، کنترل درد و کاهش سطح اسید اوریک است:

• داروها: دامپزشک ممکن است داروهایی مانند آلوپورینول (Allopurinol) برای کاهش تولید اسید اوریک و داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کنترل درد تجویز کند.

• اصلاح رژیم غذایی: کاهش سطح پروتئین جیره و اطمینان از دسترسی دائمی به آب تازه و تمیز.

• محیط راحت: فراهم کردن چوب‌های نشیمن پهن و نرم برای کاهش فشار بر مفاصل دردناک.

4. شکستگی پا (Leg Fractures)

شکستگی استخوان پا در قناری‌ها به دلیل ظرافت استخوان‌هایشان، اتفاقی رایج است که می‌تواند ناشی از ترس ناگهانی، گیر کردن پا در میله‌های قفس یا حوادث دیگر باشد.

علائم کلیدی:

• عدم توانایی در استفاده از پا.

• آویزان بودن پا در زاویه‌ای غیرطبیعی.

• تورم و کبودی در محل شکستگی.

• درد شدید و بی‌قراری.

تشخیص و درمان علمی:

هرگونه ظن به شکستگی نیازمند مراجعه فوری به دامپزشک است. درمان شامل ثابت‌سازی (آتل‌بندی) استخوان شکسته است. دامپزشک با استفاده از مواد سبک مانند چسب جراحی و پلاستیک‌های مخصوص، یک آتل مناسب برای پای قناری می‌سازد.

• دوره بهبودی: استخوان پرندگان به سرعت جوش می‌خورد و معمولاً آتل پس از 2 تا 3 هفته برداشته می‌شود.

• مراقبت‌های حمایتی: در این دوره باید پرنده در یک قفس کوچک (قفس بیمارستانی) با حداقل وسایل نگهداری شود تا تحرک آن محدود گردد. ظرف آب و غذا باید در کف قفس و در دسترس قرار گیرد.

پیشگیری:

• از قفس‌هایی با فاصله مناسب بین میله‌ها استفاده کنید.

• اسباب‌بازی‌های ایمن و بدون قسمت‌های خطرناک برای گیر کردن پا تهیه کنید.

• از ترساندن ناگهانی پرنده خودداری کنید.