بازخوانی ماجرای «اسنپ‌پی» و «دیجی‌پی» از منظری دیگر
در هفته‌های اخیر، موجی از اتهام‌ها از سوی دیجی‌پی به سمت اسنپ‌پی روانه شده؛ اتهاماتی مبنی بر انحصارگرایی و محدود کردن دسترسی رقبا به فروشگاه‌ها و کسب‌وکارهای همکار. اما آیا واقعاً می‌توان نام این شیوه همکاری را «انحصارطلبی» گذاشت؟ یا با نگاهی منصفانه‌تر، باید از آن به عنوان مصداقی از رقابت سالم در فضای دیجیتال ایران یاد کرد؟
به گزارش اقتصادآنلاین، موضوع داغ این روز‌های اکوسیستم فین‌تک ایران و حتی در گامی بالاتر، اکوسیستم استارتاپی ایران، موضوع محکومیت اسنپ‌پی در شورای رقابت است. برخی دیگر از بازیگران حوزه لندتک، اسنپ‌پی را به رفتار‌های انحصارگرایانه از جمله ارائه تخفیف‌های مشروط، عقد قرارداد‌های اختصاصی با فروشگاه‌ها، و جلوگیری از همکاری آنها با رقبا متهم کرده‌اند. این در حالی است که دیجی‌پی، یکی از شاکیان اسنپ‌پی، خود در تعامل با دیجی‌کالا، بزرگ‌ترین پلتفرم تجارت الکترونیک ایران، رفتاری انحصاری دارد و امکان حضور دیگر ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت اعتباری را در این بستر سلب کرده است. در مقابل، اسنپ‌پی همکاری‌های خود را نه بر اساس انحصار، بلکه در قالب خلق ارزش مشترک و تجربه کاربری یکپارچه تعریف کرده و معتقد است که بهره‌برداری از این بستر باید با مشارکت واقعی در تولید ارزش همراه باشد.
در چنین شرایطی، درخواست دسترسی بی‌قید و شرط رقبا به بستر‌هایی که حاصل سرمایه‌گذاری، ریسک‌پذیری و توسعه‌ی اختصاصی یک پلتفرم است، نمی‌تواند مصداق رقابت سالم باشد؛ به‌ویژه زمانی که منتقد، خود در عمل رفتاری مشابه یا حتی شدیدتر در انحصارگرایی دارد.
آیا تسلط اسنپ‌پی بر بازار واقعیت دارد؟
برای بررسی موضوع خوب است یک گام عقب‌تر برگردیم. BNPL پدید‌ه‌ای نوظهور در دنیای تجارت الکترونیک است. این صنعت تازه‌تاسیس، با توجه به سابقه کوتاه‌مدتش، طبیعتا نمی‌تواند در اختیار و انحصار یک کمپانی باقی بماند. در ایران امروز از یک سو بیش از ۱۰ شرکت شاخص سرویس‌های اعتباری به کاربران خود ارائه می‌کنند و از سوی دیگر همکاری اسنپ‌پی با تنها کم‌تر از ۲هزار فروشگاه آنلاین از میان ۲۷۰هزار فروشگاه دارای اینماد بیانگر عدم تسلط این پلتفرم به بازار است.
اسنپ‌پی با اشاره به همین موضوع، در بیانیه‌ای که در واکنش به انتشار حکم شورای رقابت منتشر کرده است، می‌نویسد: «در بازاری که پلتفرم‌های ارائه خدمات اعتباری متعدد (بیش از ۱۰ بازیگر شاخص) حضور فعال دارند و اسنپ‌پی تنها با کم‌تر از ۲هزار فروشگاه از بیش از ۲۷۰هزار فروشگاه آنلاین همکاری دارد، واضح و روشن است که اسنپ‌پی وضعیت اقتصادی مسلط ندارد؛ بنابراین مبنای رای (سوء استفاده از وضعیت اقتصادی مسلط) برخلاف واقعیت‌های مسلم و ملموس اقتصادی است.»
همکاری، نه انحصار
رویکرد اسنپ‌پی در همکاری با فروشگاه‌ها، مبتنی بر اصل هم‌افزایی است. پلتفرم‌هایی که با اسنپ‌پی همکاری می‌کنند، از شبکه بزرگ کاربران، خدمات اعتباری، تسهیلات ویژه و ابزار‌های بازاریابی این سرویس بهره‌مند می‌شوند. طبیعی است که اسنپ‌پی نیز از این مشارکت‌ها منفعت ببرد و در تلاش باشد تا تجربه کاربری منسجم و اختصاصی برای کاربران خود خلق کند.در چنین شرایطی، چگونه می‌توان انتظار داشت اسنپ‌پی فرصتی را که خودش ایجاد کرده، بر اساس ترافیک خودش در اختیار شرکای تجاری‌اش قرار داده، ریسک‌هایش را پذیرفته و در نهایت فرصت ارزشمندی برای فروش در اختیار فروشندگان شریک خود قرار داده را در اختیار رقیب بگذارد؟ چگونه ممکن است یک پلتفرم را ملزم به انتقال ترافیک به پلتفرم رقیب و بازاریابی رایگان برای رقبا کرد؟
دیجی‌پی و دیجی‌کالا، مثال روشن از انحصار
برای درک دقیق‌تر موضوع، کافی است به رفتار یکی از رقبای اصلی اسنپ‌پی، یعنی دیجی‌پی (یکی از چندین کسب‌وکار BNPL ایران) نگاهی بیندازیم. دیجی‌کالا به عنوان بزرگ‌ترین بازیگر تجارت الکترونیک ایران، با حدود ۵۰ درصد سهم بازار درگاه پرداخت دیجی‌پی را به شکل انحصاری و بدون امکان حضور دیگر رقبای اصلی در پلتفرم خود فعال کرده است. این، در شرایطی است که پلتفرم‌های دیگر هم تنها از طریق دیجی‌پی می‌توانند با دیجی‌کالا کار کنند.
به عبارت دیگر، اگر اسنپ‌پی یا هر سرویس پرداخت دیگری بخواهد در دیجی‌کالا فعال شود، با در بسته مواجه می‌شود. بستر اصلی تجارت الکترونیک با زیرساختی قوی که شامل پنجاه‌درصد کل تجارت الکترونیک ایران است، در اختیار پلتفرمی قرار دارد که در رقابت با اسنپ‌پی است. این در حالی است که همان مجموعه، از اسنپ‌پی انتظار دارد بستر محدود خود را نیز به رقیب بدهد.
در مواجهه با شکایت دیجی‌پی از اسنپ‌پی، سوالی که مطرح است این است که چگونه ممکن است پلتفرمی که به شکل انحصاری در اختیار دیجی‌کالا است، به سهم خود و بازار به این بزرگی بسنده نکرده بلکه از اسنپ‌پی بخواهد سهم اندک خودش از سایر فروشگاه‌های آنلاین را که در قیاس با تعداد تراکنش، تعداد فروشگاه، میزان و مبلغ فروش با مجموعه‌ی دیگرفروشگاه‌های آنلاین قابل مقایسه نیست را به رقبا واگذار کند؟ آیا این یک انتظار دوگانه و ناعادلانه نیست؟ آیا می‌توان چنین چیزی را از یک شرکت تجاری انتظار داشت؟
رقابت یعنی ساختن، نه تسهیم زوری
رقابت سالم به‌معنای ساختن شبکه اختصاصی، خلق ارزش افزوده برای کاربران، و گسترش بازار است. اسنپ‌پی اعلام کرده است همواره در مسیر توسعه زیرساخت‌های پرداخت اعتباری، ارائه تسهیلات خرد، و تسهیل خرید آنلاین برای کاربران تلاش کرده و هزینه‌های زیادی متحمل شده است.
در چنین شرایطی، نمی‌توان انتظار داشت پلتفرم‌هایی که زیرساخت‌های مربوط به خود را دارند، صرفاً با فشار رسانه‌ای خواهان گسترش حضور خود در بازار شوند. رقابت نه از مسیر تخریب، که از مسیر تلاش برای خلق بستر‌های نوین و بهبود خدمات می‌گذرد.
راهی به سوی رقابت بهترما در ایران هنوز در آغاز راه تحول دیجیتال و شکل‌گیری مناسبات نوین تجاری هستیم. اگر از همان ابتدا قرار باشد به جای تشویق به نوآوری، هر اقدام تازه‌ای را با برچسب انحصار سرکوب کنیم، بعید است به بلوغ اقتصادی برسیم. دفاع از اسنپ‌پی دفاع از انحصار نیست؛ دفاع از حق بهره‌برداری مشروع در یک بازار رقابتی است. بازاری که نظام آن بر پایه ارائه سرویس‌های باکیفیت‌تر به کاربر و فروشنده بنا شده است.
