از شیراز تا بوشهر در دوران رضاشاه/ ۷ ماه از سال نمی‌توان به بوشهر سفر کرد/ آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها در بوشهر اقامت دارند/ بوشهر مهم‌ترین بندر خلیج فارس است، اما مجهز نیست

سرویس تاریخ «انتخاب»: سفرنامه کازما، سفرنامه خاطرات آکی ئوکازما، نخستین وزیرمختار ژاپن در ایران است. ایران خاطرات از سال ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۱ ادامه دارد. کتاب فوق با ترمه دکتر هاشم رجب‌زاده، از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در سال ۱۳۸۰ به چاپ رسیده است.

در راه بوشهر

میان شیراز و بوشهر پر از کوه و تپه بود و سفر با هواپیما خطرناک می‌نمود. هواپیمایی که سوار بودم بر فراز صخره و ستیغ کوه‌ها بالا و پایین می‌رفت. از این تلگراف می‌گذشت با دیدن این سیم احساسی جز تحسین در دل نمی‌دیدم و می‌اندیشیدم که ۶۰ سال پیش از این که انگلیسی‌ها این خط را کوه‌ها سیم کشیدند، چه دلیری و حس پیش‌بینی‌ای داشتند نمی‌توان تصور کرد که برای چیره شدن بر طبیعت قهار و آزار درندگان و خشونتِ مردمان چه جان‌ها در این راه قربانی شد.

در شیراز از استاندار شنیدم که در جریان کشیدن تلگراف در سیم کمرکش کوهی سخت گذر میان کازرون و بوشهر در سال ۱۸۶۷ (۸۴ - ۱۲۸۳ هـ.) یک امیر لشکر از حمله شیر درنده جان به در برد. بهایی که امپرئالیسم برای غلبه خود پرداخت از تاوانی که در انقلاب پرولتاریا داد کمتر نبود. هواپیما پس از پشت سرگذاشتن گذرگاه بلند کوهستانی به سوی ساحل بوشهر پایین رفت. امتیاز خط تلگراف هند و اروپا که برای تسهیل کار دولت انگلیس در اداره مستعمراتش بود، در سال ۱۹۳۲ از سوی دولت ایران بازخرید شد.

بزرگراهی در ایران دریای خزر را به خلیج فارس می‌پیوندد. راه (زمینی) ۱۵۸۰ کیلومتری شیراز به بوشهر از گذرگاهی که از آن یاد شد می‌گذرد. مسیر سفر در تابستان از راهی که در زمستان می‌روند فرق دارد در میان آمدن اتومبیل در سفر از فلات ایران و در این راه‌های سخت گذر که ۴۰۰۰ سال تاریخ دارد و در قدیم آن را بر پشت شتر می‌پیموده و هنوز می‌پیمایند، انقلابی فرا می‌آورد. نزدیک دو ساعت پس از برخاستن هواپیما از شیراز به بوشهر رسیدیم، بوشهر مهمترین بندر خلیج فارس است، اما چندان مجهز نیست.

در سال‌های جنگ جهانی اول در اروپا انگلستان با صرفه هزینه زیاد تجهیزات این بندر را بهبود داد تا آماده پیاده شدن قوای نظامی انگلیس به هنگام نیاز باشد دولت انگلیس برای این کار‌ها که به ملاحظه منافع خودش بوده بر سر ایران منت گذاشته است و انتظار قدرشناسی دارد.

با این همه سفاین امروزی تا ۷ یا ۸ کیلومتری خشکی نمی‌توانند پیشتر بیایند و امروزه امکانات این بندر جوابگوی نیاز نیروی دریایی نیست جز اینجا بندر عباس هم پهلوگاه مهمی است، اما پس از ساخته شدن بندر خرمشهر، که در منتها الیه مسیر خط آهن سراسری ایران است این بندر دیگر آن درجه اهمیت پیشین را ندارد. در ورودم به بوشهر استاندار و خانواده بهبهانی که تاجر معتبر اینجا است برای خوشامدگویی آمده بودند در توقفم در بوشهر مهمان خانواده بهبهانی بودم و در منزلی که پسرش برایم آماده کرده بود ماندم.

شیوه پذیرایی و مهمان نوازی در ایران بسیار دلنشین است خوب می‌توانم حس کنم که در مشرق زمین. هستم خانواده بهبهانی مردمی دیندارند، و پدر خانواده به زیارت مکه رفته و «حاجی» شده است کسی که به حج رفته است طرف اعتماد فراوان مردم و بازرگانان و مورد احترام همگان می‌شود تجارت ایران با ژاپن از طریق هندوستان یا مستقیم از راه بنادر ایران انجام می‌گیرد. منزلی که در آنجا ماندم مبلمان اروپایی داشت، اما در این خانه حمام نبود. پس از بیرون آمدن از تهران ۶ روز بود که نتوانسته بودم حمام بکنم و امید داشتم که اینجا به گرمابه بروم.

اتاق‌های این خانه را از نظر گذراندم؛ اندرونی و بیرونی جدا بود، چنانکه در همه خانه‌های ایران و حمام هم در اندرونی درخواستم را برای دسترسی به حمام به استاندار گفتم، اما او فقط گفت که کوشش خود را خواهد کرد و در ورودم نخست نتوانستم حمام بکنم. در نظافت اسلامی دست و رو شستن مهم است پس مهماندارانم برای دست و رو شستن به من آب می‌دهند، اما این پاسگوی انتظارم نیست. دسترس نداشتن به حمام در سفر در ایران ناراحت‌کننده‌ترین چیز است. انگلیسی‌ها و امریکاییان در حومه شهر‌ها عمارت کنسولگری، بانک، تلگرافخانه و اقامتگاه برای رؤسای این تأسیسات ساخته‌اند و در ولایات که هتل بسیار کم است، مهمانان و مسافرانشان در اینجا می‌مانند افسر انگلیسی راهنمایی‌ام کرد که به این اقامتگاه بروم؛ اما من می‌خواستم با زندگی ایرانیان آشنا بشوم، و در خانه ایرانی مهمان شدم.

بوشهر بندر مهم ایران است، اما جای سفر کردن نیست و ۷ ماه در سال ـ از بهار تا پائیز - بسیار بسیار گرم است و بدترین هوا را در ایران دارد. اما انگلیس، روسیه و فرانسه در اینجا سرکنسولگری دارند و نمایندگی مقیم بریتانیا هم در بوشهر است.