به گزارش روز یکشنبه گروه علمی ایرنا از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، موسی نجفی در هفتمین باشگاه دانش‌آموزی اظهار داشت: تمدن ایرانی، با پیشینه‌ای چند هزار ساله، همواره یکی از تأثیرگذارترین تمدن‌های شرق بوده است. این تمدن با اتکا بر فرهنگ، زبان، هنر و باورهای مشترک، هویتی شکل داده که در فراز و نشیب‌های گوناگون، توانسته ملت ایران را گردهم آورد و انسجامی تاریخی ایجاد کند.
وی ادامه داد: اما این هویت، تنها در سایه شکوه تاریخی پرورش نیافته، بلکه در بستر مقاومت و رویارویی با تهدیدهای بیرونی، به‌ویژه استعمار و نفوذ قدرت‌های بیگانه، عمق بیشتری یافته است.
رئیس پژوهشگاه گفت: از قرن نوزدهم میلادی به بعد، ایران با موج‌های جدیدی از دخالت خارجی روبه‌رو شد؛ دخالت‌هایی که با اهداف اقتصادی، سیاسی و نظامی، از سوی امپراتوری‌های استعمارگر صورت گرفت و نه تنها بخش‌هایی از خاک ایران را جدا کردند، بلکه با تضعیف ساختارهای بومی و اقتصادی، استقلال ملی را نیز تهدید کردند.
نجفی یادآورشد: در این دوران، هویت ایرانی نقش سپری مقاوم در برابر تفرقه و تحقیر ایفا کرد و بیداری ایرانیان در جریان نهضت تنباکو، جنبش مشروطه و ملی‌شدن صنعت نفت، واکنشی مستقیم به جریانات استعماری و نوعی بازگشت به خویشتن تاریخی بود.
وی تأکید کرد: استعمار، علاوه بر منابع طبیعی و استقلال سیاسی، به‌دنبال تضعیف ریشه‌های فرهنگی ملت‌هاست. در ایران نیز تلاش شد تا با گسترش فرهنگ مصرف‌گرایی، تقلید بی‌ریشه از غرب و بی‌اعتنایی به تاریخ و زبان فارسی، پیوند مردم با گذشته‌شان گسسته شود، اما زبان و ادبیات، سنت‌هایی همچون نوروز و آئین‌ها و عزاداری‌های مذهبی که بازتابی از روح جمعی و انسجام فرهنگی ایرانیان هستند، نقش مهمی در مقابله با این پروژه ایفا کردند. این آیین‌ها، فارغ از تنوع قومی و مذهبی، همه اقوام ایرانی را زیر پرچم فرهنگ مشترک گردهم می‌آورند.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، ایران گامی مهم در بازپس‌گیری کامل استقلال سیاسی و فرهنگی خود برداشت. این انقلاب، نه تنها رژیمی وابسته را سرنگون کرد، بلکه به نوعی واکنش تاریخی نسبت به قرن‌ها سلطه‌پذیری و نفوذ بیگانگان بود.
نجفی یادآورشد: انقلاب اسلامی بر پایه بازگشت به هویت بومی ـ اسلامی و نفی هرگونه سلطه خارجی شکل گرفت؛ درواقع، تلاشی برای احیای تمدن ایرانی در بستر اسلامی و با تأکید بر استقلال، آزادی و عدالت اجتماعی بود. در این دوران، جمهوری اسلامی ایران کوشید ضمن حفظ دستاوردهای فرهنگی و تاریخی خود، در برابر فشارهای نظام سلطه جهانی، به‌ویژه آمریکا، مقاومت کند.
این استاد علوم سیاسی در ادامه سخنانش با اشاره به رونمایی اخیر ترجمه عربی مجموعه کتاب استعمارشناسی از سوی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در کشور عراق، به وضعیت این کشور اشاره کرد و افزود: کشور عراق پس از سقوط صدام در سال ۲۰۰۳، به یکی از نمونه‌های بارز استعمار نوین بدل شد. با اشغال نظامی آمریکا، نه تنها ساختارهای سیاسی و امنیتی عراق فروپاشید، بلکه هویت ملی آن کشور نیز دچار تشتت شد. در کشوری با تمدنی کهن چون بین‌النهرین، نفوذ بیگانگان سبب شد تا قومیت‌گرایی، فرقه‌گرایی و وابستگی اقتصادی افزایش یابد.
نجفی گفت: نظام سیاسی عراق، عملاً زیر نظر سفارت آمریکا و در چارچوب منافع استراتژیک آن کشور هدایت می‌شود و بسیاری از تصمیمات کلیدی، نه در بغداد، بلکه در واشنگتن یا کنسولگری‌های منطقه‌ای گرفته می‌شود. نتیجه این وابستگی، ناتوانی در بازسازی ملی، بی‌ثباتی دائمی و ناکارآمدی سیستم حکمرانی است؛ درحالی‌که ایران با وجود همه فشارها، توانسته است الگویی نسبی از حکمرانی مستقل، پیشرفت علمی، قدرت منطقه‌ای و نفوذ فرهنگی را بنا نهد.
وی افزود: امروز، درحالی‌که ایران در حال تلاش برای توسعه بومی، حفظ زبان و فرهنگ خود، و ایفای نقش مؤثر در معادلات منطقه‌ای است، عراق همچنان با بحران هویت، فساد گسترده و وابستگی شدید به غرب دست‌وپنجه نرم می‌کند. این مقایسه نشان می‌دهد که تمدن و هویت، اگر با آگاهی تاریخی و اراده سیاسی همراه شود، می‌تواند سپری نیرومند در برابر استعمار نو و ضامن عزت ملت‌ها باشد.
رئیس پژوهشگاه گفت: در دنیایی‌که جهانی‌شدن گاه به قیمت فراموشی ریشه‌ها تمام می‌شود، بیش از هر زمان دیگری نیاز داریم تا به هویت خود بازگردیم؛ نه از سر تعصب، بلکه برای حفظ اصالت و تنوع فرهنگی. این بازگشت، به‌معنای بستن درها به‌روی دنیای جدید نیست، بلکه فرصتی برای بازتعریف هویت ایرانی در جهان معاصر و پاسداری از تمدن و هویت ایرانی و مسئولیتی همگانی است.
نجفی افزود: این وظیفه بر دوش خانواده، آموزش‌وپرورش، رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و سیاست‌گذاران فرهنگی قرار دارد تا با پرورش آگاهی تاریخی و زیبایی‌شناختی در نسل جوان، آینده‌ای بسازند که هم ریشه‌دار و هم رو به آینده باشد و پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به‌سهم خود گام‌های نخستین را با برگزاری باشگاه دانش‌آموزی برای شناخت صحیح از هویت و خودباوری و امید به دانش‌آموزان و معلمان برداشته است و دستمان برای همراهی گشوده است.
