داستان ساخت مسجد ایاصوفیه را میدانید؟
حتی زمانی که در بهترین هتل های استانبول مستقر شوید داستان ساخت مسجد ایاصوفیه به گوشتان خواهد رسید. مسجد ایاصوفیه استانبول بین سال‌های 532 تا 537 بعد از میلاد ساخته شده و در منطقه فاتح قرار دارد و یکی از دیدنی‌های قسمت اروپایی استانبول بوده که از نظر تاریخی و فرهنگی برای مردم ترکیه بسیار مهم است و 1485 سال قدمت دارد!
نکته مهم در مورد قدمت ایاصوفیه این است که ساختمان اصلی مسجد چندین سال قبل از این زمان ساخته شده است. اما متأسفانه در سال 325 به طور کامل ویران شد. پس از آن تاریخ، مسجد ایاصوفیه در سال 404 میلادی بازسازی کردند. اما در سال 532 این مسجد را دوباره خراب کردند. تا زمان بازسازی آن در سال 537 میلادی بود و امروزه به‌عنوان یکی از مشهورترین مساجد جهان شناخته می‌شود.
با شنیدن کلمه «مسجد» در کنار ایاصوفیه، فکر می‌کنیم که این بنا از روز اول پیدایش، محلی برای عبادت مسلمانان و شیعیان استفاده می‌شد. اما این طور نیست! شاید تعجب کنید اگر بگوییم ایاصوفیه در اصل معبدی برای بت پرستی بود. سپس تبدیل به کلیسا شد. تا اینکه با پیروزی سلطان محمد عثمانی و فتح قسطنطنیه (نام قدیمی شهر استانبول) و گسترش اسلام در این شهر، ایاصوفیه در سال 1453 به مسجد تبدیل کردند. البته این طبیعی است که مساجد بسیاری در استانبول مانند ایاصوفیه، قبلاً کلیسا بودند.
برای تغییر کاربری ایاصوفیه از کلیسا به مسجد، لازم بود قسمت‌هایی به ایاصوفیه اضافه شود و همچنین نمادهای کلیسا حذف شوند، از جمله:
- مناره چوبی
- محراب
- منبر
- چلچراغ
- ایوان سرپوشیده مؤذن
مسجد ایاصوفیه در استانبول در سال 1934 به دستور اولین رئیس جمهور ترکیه - آتاتورک به موزه تبدیل شد. برای تبدیل شدن مسجد به موزه باید تغییراتی در آن ایجاد شود. به‌عنوان مثال:کف ایاصوفیه با فرش پوشانده شده بود که برای تبدیل آن به موزه باید برداشته می‌شد. با کمک متخصص و مدیریت توماس ویتمور، گچ با دقت از روی کاشی‌ها برداشته شد و کف مرمر ایاصوفیه پس از قرن‌ها خود را نشان داد. سرانجام در اول فوریه 1935 درهای مسجد ایاصوفیه ترکیه به‌عنوان «موزه ایاصوفیه در استانبول» به روی بازدیدکنندگان گشوده شد.
ممکن است از خواندن این موضوع متعجب شوید. اما باید بگوییم که ایاصوفیه دوباره تغییر کاربری داد. ماجرا از این قرار است که دادگاه عالی ترکیه و رئیس جمهور (رسپ طیب اردوغان) خواستار تغییر مجدد کاربری ایاصوفیه به‌عنوان موزه شدند. سرانجام با مخالفت‌ها و کشمکش‌های فراوان، در 24 جولای 2020، نمازجمعه در ایاصوفیه برگزار شد و پس از 86 سال، موزه ایاصوفیه به مسجد تبدیل شد.
اگر در اینترنت درباره معماری ایاصوفیه استانبول جستجو کنید، «معماری بیزانسی» و «طرح بازیلیکا» دو عبارتی هستند که می‌توانید پیدا کنید. ابتدا به سراغ معنای این دو عبارت می‌رویم. معماری بیزانسی یکی از رایج‌ترین سبک‌های معماری در امپراتوری روم شرقی است. ساختارهای دوره بیزانس بسیار متفاوت تلقی می‌شود. به گفته ویکی پدیا، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های سازه‌های بیزانسی این است که ساخت آنها به استفاده از سازه‌ها و مصالح بومی محدود نمی‌شود. برای مثال می‌توان از سنگ سوری یا فلسطینی برای ساخت ساختمانی به سبک بیزانس در ایتالیا استفاده کرد. در ساخت مسجد ایاصوفیه از مصالحی مانند ستون‌های مرمری تالار آرتمیس استفاده شده است.
مسجد ایاصوفیه استانبول یکی از مهم‌ترین آثار به‌جای مانده از معماری بیزانسی بوده و نوع آن بیزانسی با پلان بازیلیکا است. کلیسا یک تالار مستطیل شکل دارد که طول آن از عرضش بیشتر است. دو تخت به صورت موازی در انتهای تالار بازیلیکا چیده شده اند. مساحت مسجد ایاصوفیه استانبول حدود 6 هزار متر مربع است.
این بنای گرانبها دارای 107 ستون بوده که 4 ستون آن بالاتر از بقیه و 4 طاق آن شالوده مسجد را تشکیل می‌دهد. تزئینات و نقاشی‌های چوبی، فلزی، سنگی و خوشنویسی مسجد ایاصوفیه استانبول بسیار هنرمندانه و ظریف بوده و فضای داخلی مسجد را فوق العاده زیبا کرده است. تمامی سطوح داخلی این بنا با سنگ مرمر سفید، سبز، بنفش، سنگ آذرین و موزاییک طلایی پوشیده شده است. ستون‌های ایاصوفیه نیز نوعی پوشش براق دارند و در نگاه اول چشمگیر هستند.
در سال 2019، تقریباً 4 میلیون نفر از ایاصوفیه در استانبول دیدن کردند و آن را به یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری در این کشور تبدیل کردند.
دو گلدان مرمری سفید در دو طرف راهروی ورودی مسجد ایاصوفیه وجود دارد که مراد سوم (دوازدهمین سلطان عثمانی) از روم و یونان به ایاصوفیه آورده است. مسجد ایاصوفیه 86 سال پیش که به موزه تبدیل شد.
نقاشی‌ها و هنرهای تجسمی به کار رفته در مسجد ایاصوفیه استانبول به دستور سلیمان اول (دهمین پادشاه عثمانی) پوشانده شد تا نماز جمعه در آنجا برگزار شود. سقف و دیوارهای مسجد ایاصوفیه در زمان مراد چهارم با آیات قرآن تزئین شده است.
مسجد ایاصوفیه تقریباً 1500 سال در شهر زیبای استانبول به‌عنوان یک اثر تاریخی با معماری خیره‌کننده و دکوراسیون داخلی منحصر به فرد ایستاده است. هر ساله هزاران گردشگر از سراسر جهان از ایاصوفیه دیدن می‌کنند تا برجسته‌ترین نمونه‌های معماری بیزانسی را ببینند و عظمت و زیبایی را در یک مکان شگفت‌زده کنند.
همه می‌دانیم که مکان‌های مذهبی برای پیروان آن دین بسیار ارزشمند و مقدس هستند؛ بنابراین یکی از بدیهی‌ترین اقدامات برای زیارت آنان، احترام به اولیای الهی و رعایت احکام است. پس از اقامت در بهترین هتل‌های استانبول اگر تصمیم به بازدید از مسجد ایاصوفیه نیز نکات اجباری وجود دارد که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:
- هنگام ورود به مسجد باید کفش‌های خود را درآورید.
- به اوقات شرعی و نمازهای یومیه احترام بگذارید.
- در مسجد سر و صدا نکنید.
- به‌آرامی به سمت مسجد راه بروید و از دویدن خودداری کنید.
- هنگام نماز به نمازگزاران نباید نگاه کرد.
