خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: میناکاری، هنر نقاشی و تزئین فلزات به‌ویژه مس، طلا و نقره با رنگ‌های لعابی و حرارت است. واژه «مینا» از ریشه «می‌نو» به‌معنای آسمان گرفته شده و به‌سبب درخشش و رنگ‌های آبی و لاجوردی‌اش، تداعی‌گر آسمان است. در این هنر، نقوش سنتی ایرانی بر سطح فلزات منتقل می‌شوند و با ذوب شدن رنگ در کوره‌ای با دمای حدود ۷۵۰ تا ۸۵۰ درجه سانتی‌گراد، به‌صورت لایه‌ای لعابی تثبیت می‌گردند.
بستر اصلی در میناکاری سنتی اصفهان فلز مس است، گرچه در گذشته از طلا و نقره نیز استفاده می‌شد. استادکار ابتدا بدنه ظرف یا شیء مورد نظر را شکل داده، سپس آن را لعاب‌کاری و در کوره پخته، پس از آن نقش‌ها را با قلم‌گیری و رنگ‌گذاری اجرا می‌کند. نهایتاً اثر برای تثبیت رنگ مجدداً وارد کوره می‌شود.
پیشینه‌ای کهن با ریشه در تمدن ایران
بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، هنر میناکاری در ایران قدمتی دست‌کم سه‌هزار ساله دارد. قدیمی‌ترین نمونه‌های شناخته‌شده از میناسازی در ایران به دوره هخامنشی و اشکانی بازمی‌گردد، اما شکوفایی آن را باید در دوره صفویه جست‌وجو کرد، هنگامی که اصفهان به‌عنوان پایتخت هنری ایران، به مرکز صنایع‌دستی ازجمله میناکاری تبدیل شد.
در موزه ملی ایران و برخی موزه‌های بزرگ جهان نظیر لوور و ویکتوریا آلبرت، نمونه‌هایی از میناکاری دوره اسلامی و صفوی نگهداری می‌شود. رنگ‌ها، نقوش اسلیمی، ختایی و گل و مرغ و ظرافت اجرای آثار، گواهی بر بلوغ این هنر در ایران است.
اصفهان؛ پایتخت میناسازی ایران
در روزگار معاصر، اصفهان دوباره به جایگاه اصلی خود در هنر میناکاری بازگشته است. استاد شکرالله صنیع‌زاده در دهه ۱۳۲۰ خورشیدی با احیای هنر میناکاری بر روی مس، مسیر نوینی را در این هنر گشود و نسل جدیدی از هنرمندان را پرورش داد. وی با تلفیق میناکاری سنتی و نوآوری در فرم، نقوش و رنگ‌ها، هنر میناسازی را در قالب‌های متنوعی همچون بشقاب، گلدان، قاب، جعبه و حتی زیورآلات عرضه کرد.
امروزه بیش از ۵۰۰ هنرمند میناساز در اصفهان فعالیت دارند. کارگاه‌های میناکاری عمدتاً در محله‌های جلفا، خیابان چهارباغ پایین، میدان نقش جهان و کوچه‌های اطراف آن متمرکزند. این هنر اکنون هم در قالب سنتی و هم در ترکیب با مدرنیته عرضه می‌شود و به‌صورت صادراتی نیز رونق یافته است.
ابزارها، مواد و شیوه‌های تولید در هنر مینا
مهم‌ترین ابزارهای مورد استفاده در میناکاری، شامل قلم‌موهای ظریف، رنگ‌های اکسیدی (نظیر اکسید کبالت، مس، منگنز و آهن)، کوره مخصوص و ابزار شکل‌دهی فلز است. لعاب مینا از ترکیب سیلیس، اکسیدهای فلزی و بوراکس ساخته می‌شود که پس از پخت، سطحی شیشه‌مانند و براق به وجود می‌آورد.
مراحل اصلی میناکاری شامل ساخت ظرف فلزی، لعاب‌کاری اولیه، پخت اول، طراحی نقوش، رنگ‌آمیزی، و پخت نهایی است. در برخی سبک‌ها از تکنیک‌های میناکاری برجسته یا مشبک نیز استفاده می‌شود.
از نقش تا نقاشی آسمان؛ جایگاه مینا در فرهنگ معاصر
میناکاری نه‌تنها یک هنر بصری، بلکه حامل بخشی از هویت فرهنگی ایران است. در بسیاری از خانه‌های ایرانی، آثار میناکاری بخشی از تزئینات فرهنگی و نماد هنر ایرانی محسوب می‌شود. در مراسم‌های رسمی و دیپلماتیک نیز، آثار میناکاری به‌عنوان هدیه‌های فاخر فرهنگی به کار می‌روند.
افزون بر این، آموزش هنر میناکاری در هنرستان‌ها و دانشگاه‌های هنر در حال گسترش است. همچنین در جشنواره‌های صنایع‌دستی، هنرمندان میناساز اصفهانی جوایز متعددی کسب کرده‌اند.
چالش‌ها و چشم‌انداز جهانی شدن
با وجود رونق نسبی، میناکاری نیز همانند بسیاری از رشته‌های صنایع‌دستی با مشکلاتی مواجه است؛ از گرانی مواد اولیه وارداتی و هزینه‌های انرژی در کوره‌ها گرفته تا نبود حمایت پایدار بیمه‌ای و بازاریابی بین‌المللی.
با این‌حال، گنجاندن این هنر در فهرست آثار پیشنهادی میراث ناملموس و برنامه‌های توسعه صادرات صنایع‌دستی توسط وزارت میراث فرهنگی و سازمان‌های مربوط، نویدبخش جهانی شدن این هنر فاخر است. اگر زیرساخت‌های لازم برای معرفی و صادرات فراهم شود، میناکاری می‌تواند به‌عنوان نمادی از هنر ایرانی در ویترین‌های فرهنگی دنیا بدرخشد.
