به گزارش خبرگزاری مهر، نشست تغییرات اقلیمی میراث فرهنگی با دبیری امین الله کمالی در پژوهشگاه میراث فرهنگی برگزار شد.
مهدی زارع استاد تمام پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در این نشست، با ابراز نگرانی از گسترش فرونشست زمین در کشور گفت: این پدیده نه‌تنها میراث فرهنگی ارزشمند ایران را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند بر تحریک گسل‌های فعال نیز تأثیرگذار باشد.
زارع با اشاره به وضعیت بحرانی در منطقه مرودشت استان فارس اظهار داشت: در مجاورت محوطه باستانی نقش رستم به دلیل کشاورزی و دامپروری گسترده و تداوم کشت برنج و ذرت، برداشت آب از منابع زیرزمینی به میزان بسیار زیاد ادامه دارد. این امر موجب فرونشست‌هایی به فاصله ۱۰ متری نقش رستم و ۳۰۰ تا ۵۰۰ متری تخت جمشید شده است که به صورت شکاف‌های عظیم قابل مشاهده هستند.
وی افزود: در دشت مرودشت، میزان فرونشست طی سال‌های اخیر به حدود ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر در سال رسیده است. این وضعیت در حالی ادامه دارد که میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی دشت، بیش از میزان تغذیه آن است.
این استاد دانشگاه در خصوص تهران به فرونشست‌های خطرناک در مناطق مختلف از جمله شهرک اندیشه اشاره کرد و گفت: در محدوده شهرک اندیشه، افت سطح زمین تا حد ۱۲ متر نسبت به چهار دهه گذشته گزارش شده است. این فرونشست‌ها به صورت پیوسته رخ داده‌اند و ممکن است برای ساکنان محسوس نباشند، اما تأثیرات مخربی بر زیرساخت‌ها و گسل‌های فعال منطقه دارند.
وی تأکید کرد: فرونشست زمین در استان تهران می‌تواند بر تحریک گسل‌های فعال استان نیز مؤثر باشد. نتایج نشان می‌دهد که این پدیده با میزان بیشینه در استان تهران، می‌تواند بر تحریک گسل‌های فعال استان تهران هم مؤثر باشد.
زارع خواستار اقدامات فوری برای کنترل برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و بازنگری در سیاست‌های کشاورزی به عنوان یک راهکار تأثیرگذار شد تا از تشدید بحران فرونشست و تهدیدات ناشی از آن جلوگیری شود.
فرونشست زمین؛ تهدیدی جدی برای میراث فرهنگی و امنیت غذایی کشور
معصومه آمیغ‌پی، رئیس اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری کشور با اشاره به وضعیت بحرانی فرونشست زمین در ایران اعلام کرد: این پدیده اکنون به تهدیدی جدی برای آثار باستانی، امنیت غذایی و منابع طبیعی کشور تبدیل شده است.
آمیغ‌پی با بیان اینکه بیش از ۸۰۰ شهر و ۱۶ کلان‌شهر کشور در پهنه‌های فرونشست قرار دارند، گفت: ۳۰ استان با درجات مختلفی از این پدیده مواجه هستند، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های مکرر از جمله عوامل اصلی این بحران به شمار می‌روند.
وی تأکید کرد: فرونشست زمین موجب از بین رفتن تخلخل خاک شده و به سرعت اراضی کشاورزی را رو به نابودی می‌کشاند؛ نمونه آن دشت ورامین است که برخی از اراضی غیر قابل کشت شده‌اند. همچنین، شور شدن آب‌های زیرزمینی، ایجاد فروچاله‌ها و گسست سطحی از دیگر عوارض فرونشست زمین هستند که می‌توانند منجر به بروز سیلاب‌های شدید شوند.
وی افزود: در این راستا، سازمان نقشه‌برداری کشور اقدام به تهیه اطلس‌های فرونشست برای مناطق مختلف کشور کرده است.
این پژوهشگر میراث فرهنگی بیان کرد: این اطلس‌ها با استفاده از داده‌های تداخل‌سنجی راداری و ترازیابی دقیق، مناطق پرخطر را شناسایی کرده و اطلاعات لازم برای مدیریت بحران را فراهم می‌کنند.
آمیغ‌پی همچنین بر لزوم همکاری میان سازمان‌های مرتبط برای حفاظت از میراث فرهنگی کشور تأکید کرد و پیشنهاد داد که اطلس فرونشست آثار باستانی داخلی و جهانی تهیه شود تا آثار در معرض تهدید شناسایی و اقدامات حفاظتی لازم انجام شود.
وی افزود: با پژوهشگاه میراث فرهنگی آماده همکاری هستیم و نیاز به تعیین حریم‌های سه‌گانه برای حفاظت از آثار باستانی داریم.
این مسئول خواستار مدیریت علمی و پایدار منابع آب، اصلاح الگوهای کشت و توقف برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی شد تا از تشدید بحران فرونشست و تهدیدات ناشی از آن جلوگیری شود.
میراث فرهنگی تنها محدود به آثار تاریخی نیست
خه‌بات درفشی استادیار گروه میراث طبیعی در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ایران به بررسی ارتباط میان میراث فرهنگی، محیط زیست و مخاطرات طبیعی پرداخت.
وی با بیان اینکه میراث فرهنگی تنها به آثار تاریخی محدود نمی‌شود، بلکه شامل اکوسیستم‌های طبیعی و تعامل انسان با طبیعت است، تصریح کرد: فرآیندهای طبیعی مانند فوران آتشفشان یا خشکسالی، زمانی که با سیستم‌های انسانی برخورد می‌کنند، می‌توانند به مخاطرات طبیعی تبدیل شوند که فراتر از تاب‌آوری جوامع انسانی هستند.
درفشی بر اهمیت اقدامات پیشگیرانه، مدیریت بحران مؤثر، اطلاع‌رسانی، حکمرانی مناسب و تحلیل عوامل مؤثر مانند برداشت آب و استفاده از ابزارهای دقیق اندازه‌گیری برای حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی تأکید کرد.
وی گفت: تهدیدات زیست‌محیطی نه تنها میراث طبیعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بلکه سایر جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی را نیز متأثر می‌سازند.
درفشی بر لزوم رویکردی جامع و بین‌رشته‌ای برای حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی تأکید کرد که شامل مدیریت منابع طبیعی، برنامه‌ریزی شهری و مشارکت جوامع محلی است.
فرونشست زمین در استان فارس؛ تهدیدی برای میراث فرهنگی و کشاورزی
حمید فدایی مدیر پایگاه میراث جهانی پاسارگاد و عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت، نسبت به گسترش فرونشست زمین در استان فارس و تأثیرات آن بر میراث فرهنگی و کشاورزی منطقه هشدار داد.
وی با اشاره به اینکه استان فارس، به‌ویژه دشت‌های حاصل‌خیز آن، نقش مهمی در تأمین غلات کشور داشته‌اند، اظهار داشت: امروز این مناطق در معرض خطر هستند و بخش عمده‌ای از آن ناشی از فعالیت‌های انسانی است. مثلاً کشت برنج بخشی از هویت تاریخی این منطقه نیست و امروز این مسئله آسیب زا شده است و باید از آن جلوگیری کرد.
فدایی تأکید کرد: در دوران هخامنشی، استان فارس به‌عنوان تأمین‌کننده غلات، سبزیجات و محصولات دامی شناخته می‌شده است، اما کشت برنج در این منطقه سابقه نداشته است.
وی افزود: کشت‌های نامعقول و سیاست‌های نادرست کشاورزی، همراه با خشکسالی‌های اخیر به تهدیدی علنی برای منابع آبی و کشاورزی منطقه تبدیل شده‌اند.
وی همچنین بر اهمیت توجه به ظرفیت‌های میراث فرهنگی و صنایع دستی در این مناطق تأکید کرد و گفت: ظرفیت میراث و صنایع دستی قابلیت عرضه دارند در این مناطق، اما ما آن‌ها را فراموش کرده‌ایم و توسعه صنایع بزرگ را فقط مورد توجه قرار داده‌ایم.
فدایی خواستار بازنگری در سیاست‌های کشاورزی و توسعه‌ای استان فارس شد و بر لزوم حفاظت از میراث فرهنگی و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی تأکید کرد.
تغییرات اقلیمی؛ تهدیدی برای میراث طبیعی و ضرورت بازنگری در سیاست‌های توسعه
صادقی فرشباف کارشناس حوزه زمین‌شناسی و محیط‌زیست، در نشست تخصصی بررسی تأثیرات تغییرات اقلیمی بر میراث طبیعی، بر لزوم بازنگری در سیاست‌های توسعه‌ای کشور تأکید کرد.
وی با اشاره به اینکه تغییرات اقلیمی یکی از پارامترهای مهم در تحلیل‌های محیط‌زیستی است، اظهار کرد: ارتباط میان میراث زمین و تغییرات اقلیمی، فرآیندها و دیگر مباحث مرتبط، نیازمند بررسی‌های دقیق و علمی است.
فرشباف با بیان اینکه در حوزه میراث طبیعی، دو مؤلفه اکوسیستم و اکوسیستم‌های زمین مطرح هستند، افزود: زمانی که تغییرات اقلیمی لحاظ می‌شود، باید از سدسازی‌های گسترده پرهیز کرده و به بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در حوزه انرژی و مدیریت منابع آب‌های زیرزمینی روی آوریم.
وی تأکید کرد: همراه با تغییرات اقلیمی، نیاز به تغییر رویکردی در سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه‌ای کشور احساس می‌شود.
فرشباف خاطرنشان کرد: تغییرات اقلیمی باعث بروز تغییرات در عوارض سطحی زمین می‌شود و در مباحث زمین‌شناسی، ممکن است چند نسل طول بکشد تا این تهدیدات به‌طور کامل نمایان شوند.
وی با اشاره به دشواری‌های احیای اکوسیستم‌های آسیب‌دیده، بیان کرد: «احیا» مقوله‌ای بسیار دشوار است و می‌توان آن را به احیای پزشکی تشبیه کرد؛ چرا که نیازمند دانش، تخصص و منابع قابل‌توجهی است و احیای مقوله مرتبط با تغییرات اقلیمی مانند احیای سفره آب‌های زیرزمینی به همین صورت است.
فرشباف براساس گزارش‌های منتشرشده، تغییرات اقلیمی تأثیرات گسترده‌ای بر اکوسیستم‌ها و تنوع زیستی دارند و بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری را با چالش‌های بقا مواجه کرده‌اند.
وی اظهار کرد: ایران به‌عنوان کشوری با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، از این تغییرات متأثر شده و پیامدهای آن در قالب افزایش دما، کاهش منابع آبی، گسترش بیابان‌زایی و وقوع پدیده‌های حدی مانند سیل و توفان‌های گردوغبار نمایان شده است.
رئیس گروه میراث طبیعی پژوهشگاه میراث فرهنگی در پایان خاطرنشان کرد: کارشناسان بر اهمیت اقدامات حفاظتی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و توسعه سیاست‌های پایدار برای حفظ تنوع زیستی و میراث طبیعی کشور تأکید دارند.
در پایان نیز به سخنرانان این نشست، لوح تقدیر اهدا شد.
