به گزارش خبرنگار سیاست خارجی ایرنا، تغییر نظام سیاسی در ایران بر اثر انقلاب سال ۱۳۵۷ آغاز تغییراتی بنیادین در روابط با جهان و اصول آن بود. اصولی که مبنای آن دیدگاه امام خمینی (ره) بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی بود و مهمترین اصول آن عزت، حکمت و مصلحت. در سی‌وششمین سالگرد رحلت امام خمینی(ره) با «محمد ایرانی» مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه و سفیر اسبق ایران در اردن به بررسی دیدگاه بنیانگذار انقلاب به روابط با جهان پرداختیم.
تفکر امام (ره) برای چالش‌های امروز هم راهگشاست
سفیر پیشین ایران در اردن با بیان اینکه تفسیرهای زیادی درباره نگاه امام به سیاست خارجی کشور وجود دارد، گفت: بررسی همه این موارد زمان‌بر خواهد بود اما ما امروز همچنان درگیر این مسائل هستیم و این موضوعات می‌تواند بیشتر مورد توجه افرادی قرار گیرد که تفکر امام را دنبال می‌کنند. به‌نظر من، بسیاری از موارد آن در حال حاضر نیز برای چالش‌ها قابل‌استفاده هستند. امام خمینی (ره) به‌عنوان بنیانگذار و رهبر جمهوری اسلامی، از ابتدای نهضت، برخی مبانی نظری و اصول خاصی را برای سیاست خارجی کشور مطرح کردند. حتی پس از پیروزی انقلاب نیز با توجه به رویدادهای جدید، ایشان این مباحث را مطرح می‌کردند. در کنار آن، امام اهداف خاصی را نیز در اجرای این مبانی و اصول پیگیری می‌کردند؛ چون مبانی یک بحث است و اهداف بحثی دیگر.
امام به شدت مخالف مقدس‌سازی و سواستفاده از ناآگاهی مردم به موضوعی چه داخلی و چه خارجی بود و این موضوع را تهدید کننده اصالت اسلام می‌دانست. ایرانی با بیان اینکه اصولاً تعریف سیاست خارجی کشور، عبارت است از نحوه ارتباط‌گیری و تعامل کشور با صحنه بین‌المللی و اتفاقاتی که در دنیا رخ می‌دهد، توضیح داد: این نحوه تعامل را سیاست خارجی می‌گویند و اصول و اهداف آن باید دو ویژگی داشته باشد؛ اول اینکه به رشد و بالندگی کشور در صحنه بین‌المللی و ارتباط با دنیای خارجی کمک کند و نیز بازدارندگی لازم دربرابر تهدیدات و رفع آنها داشته باشد و در کنار این دو هدف اصلی هم تامین امنیت ملی است. این اصول از سوی امام از همان زمان برای کل نظام پی‌ریزی شد و تاکنون هم ادامه داشته است.
وی با اشاره به اینکه در دیدگاه امام (ره) دو موضوع نه شرقی و نه غربی و استقلال سیاسی، اهمیت ویژه داشت، گفت: در تفکر امام (ره) ارزش‌های اخلاقی هم در جامعه ایران و هم در جهان و نیز عقلگرایی اهمیت ویژه داشت. امام به شدت مخالف مقدس‌سازی و سواستفاده از ناآگاهی مردم به موضوعی چه داخلی و چه خارجی بود و این موضوع را تهدید کننده اصالت اسلام می‌دانست.
حضرت امام (ره) با انزوای سیاسی کشور مخالف بودند
مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه با اشاره به برخی اقدامات و قدیس‌سازی‌ها در جامعه امروز ایران یادآور شد: این موضوعات به نوعی نشان ریا و نفاق و تحمیق بخشی از جامعه چه در سیاست داخلی و چه خارجی انجام می‌شود که بنیانگذار انقلاب و دیگر بزرگان دین به شدت با آن مخالف بودند. پس از نیم قرن از عمر انقلاب ما نباید شاهد موجه جلوه دادن و تئوریزه کردن بسیاری از اعمال و افکار نادرستی باشیم که احتمالا منافع بخشی از گروه‌های اجتماعی و سیاسی را درپی دارد.
ایرانی با بیان اینکه عقل یکی از منابع فقهی شیعه است، گفت: همین عقلگرایی؛ اسلام ناب شیعی را که مورد توجه امام بود، از اسلام متحجر و اشعری‌مسلک جدا می‌کند. درباره اصل «نه شرقی، نه غربی» بحث‌های زیادی به‌ویژه در روزها و ماه‌های اخیر مطرح شده، این اصل زیرمجموعه اصل استقلال و عدم وابستگی جمهوری اسلامی است و دو وجه دارد: یکی «نگاه مواجهه» و دیگری «نگاه موازنه». به این معنا که در نگاه مواجهه به اصل «نه شرقی، نه غربی»، باید مقابل دخالت قدرت‌های شرقی و غربی در کشور ایستاد اما نگاه موازنه، به این معناست که باید تعادل و توازن در حفظ روابط با هر دو طرف شرقی و غربی در نظر گرفته شود. در بحث اول، مسئله «عدم دخالت» مطرح است و در بحث دوم، «حفظ روابط متعادل و متوازن». به‌نظر می‌رسد وجه دوم بسیار مهم و تعیین‌کننده است.
در نگاه مواجهه به اصل «نه شرقی، نه غربی»، باید مقابل دخالت قدرت‌های شرقی و غربی در کشور ایستاد اما نگاه موازنه، به این معناست که باید تعادل و توازن در حفظ روابط با هر دو طرف شرقی و غربی در نظر گرفته شود. وی با تاکید بر اینکه حضرت امام (ره) با انزوای سیاسی کشور مخالف و به‌دنبال عزت جامعه اسلامی بودند؛ گفت: وقتی سخن از کشور می‌شد، همه ابعاد آن مدنظرشان بود، نه فقط استقلال سیاسی. به‌نظر من، این نکته نیز بسیار مهم است. مهم‌تر از بحث استقلال سیاسی، به‌نظر می‌رسد که امام بر این محور تأکید داشتند که آنچه به استقلال سیاسی ما آسیب می‌زند، وابستگی‌های دیگر از جنس وابستگی فرهنگی و فکری است. استقلال تنها به‌معنای عدم وابستگی سیاسی نیست، بلکه به‌معنای عدم وابستگی سیاسی، فرهنگی و اقتصادی است. نه اینکه ما برای فرار از وابستگی سیاسی، انواع وابستگی‌های اقتصادی را به کشور تحمیل کنیم.
نگاه بنیانگذار انقلاب در سیاست خارجی مبتنی بر اصل احترام متقابل بود
سفیر اسبق ایران در اردن یکی دیگر از مبانی اصولی در سیاست خارجی امام (ره) را اصل «احترام متقابل» و «عدم دخالت در امور کشورهای دیگر» دانست و توضیح داد: اصل احترام یعنی اینکه ما با هیچ ملتی دشمنی نداریم و اهل تجاوز و کشورگشایی هم نیستیم و از نگاه اسلامی فقه معتقدیم که مسلمانان و کل بشیریت قابل احترام هستند و ما باید برای آنها دلسوز باشیم، اما امورشان را به خودشان واگذار کنیم. به ما ارتباطی ندارد که چه شیوه حکومتی را برای خود انتخاب می‌کنند. همان‌طور که اجازه نمی‌دهیم طرف خارجی هم در امور داخلی ما دخالت کند. وقتی این نگاه‌ها ابتدا در جامعه شکل بگیرد و سپس به مرحله اجرا برسد، به‌نظر من بسیاری از مشکلات سیاست خارجی ما حل خواهد شد.
ایرانی در پایان تأکید کرد: نگاه حضرت امام (ره) در سیاست خارجی مبتنی بر اصل احترام متقابل به کشورهاست. باید همیشه این موضوع را مدنظر داشته باشیم که همان‌طور که ما معتقدیم دیگران نباید در امور ما دخالت کنند، به‌هیچ‌وجه نباید کشور و نظام یا جریاناتی در داخل کشور به فکر دخالت در امور داخلی دیگر کشورها باشند.
