به گزارش ایرنا، شالیکاران مازندرانی در حالی کشت اول برنج را در ۲۲۸ هزار هکتار از اراضی شالیزاری این خطه از شمال ادامه می دهند که تعدادی از کشاورزان این استان بخشی از اراضی خود را برای خزانه گیری کشت مجدد برنج نشاء کاری نکردند.
کارشناسان ممتاز دانشگاهی و زیست محیطی کشور با استفاده از تمامی ظرفیت های موجود اطلاع رسانی در چند سال اخیر از کشاورزان و شالیکاران خواسته بودند بخاطر آسیب نرسیدن به آب های سفره های زیرزمینی و احتمال خطر فرونشست چاه‌های کشاورزی و اراضی مازندران، و آسیب های که به خاک وارده می شود کشت دوم برنج را متوقف و به جای آن کشت پاییزه که انواع سبزیجات و صیفی جات کشت کنند که از قضا درآمد آن هم بیشتر از کشت دوم برنج خواهد بود.
طغیان نسل چهارم و پنجم آفت ها، مصرف بی رویه آب های زیر زمینی، آلودگی محیط زیست، چالش های اقتصادی و اجتماعی، آسیب رسانی به مواد آلی خاک و میکروب های مفید و موجود زنده در خاک از جمله معضل جدی کشت دوم برنج است که به زمین های شالیزاری وارد می شود.
کارشناسان معتقدند کشت دوم برنج در مازندران در کوتاه مدت ممکن است توجیه اقتصادی داشته باشد، اما دربلندمدت بدون برنامه‌ریزی صحیح، نه تنها محیط زیست را به شدت آلوده خواهد کرد اقتصاد منطقه را با مخاطرات جدی مواجه می‌کند. کشت مجدد برنج در شالیزارهای مازندران که در سالهای اخیر بدون توجه به پیامدهای دراز مدت آن رو به گسترش است، می‌تواند چالش‌های متعددی به همراه داشته باشد که به برخی از آنها اشاره می‌شود.
از سوی دیگر برداشت بی‌رویه از آبهای زیرزمینی در مازندران به ویژه در مناطق شرقی این استان حجم ذخیره سفره‌های زیرزمینی این استان را به میزان قابل توجهی کاهش داده است؛ به طوری که طبق آمارها پایان فروردین امسال حجم آبهای زیرزمینی این استان نسبت به دوره درازمدت حدود ۱۸۵ میلیون متر مکعب کاسته شد؛ یعنی ۲۳ میلیون متر مکعب بیشتر از ذخیره سد شهید رجایی ساری و ۴۲ درصد کل ظرفیت ذخیره ۱۱ سد مازندران.
برداشت بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی در ایران طی چند دهه اخیر سبب شده حجم سفره‌های آب زیرزمینی در کشور به میزان چشمگیری کاهش یابد و نگران‌کننده‌ترین پیامد این افت تراز نیز به شکل گسترده‌ای در کشور به چشم بیاید. ابتدای ماه جاری نیز شینا انصاری معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در دومین نشست سراسری استانداران در سال ۱۴۰۴ به همین موضوع اشاره کرد و گفت که ۳۰ استان کشور درگیر پدیده فرونشست هستند.
یکی از عوامل اصلی در شکل‌گیری این پدیده خطرناک برای محیط زیست، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی است. موضوعی که در سالهای اخیر بارها بر پیشگیری از آن تاکید شد و اقدامات متعددی نیز برای کاهش این برداشت‌ها در حال انجام است، اما هنوز این روند شتابان برداشت‌ها ادامه دارد.
در مازندران نیز که یکی از استان‌های پرباران کشور است و از وجود نزدیک به ۱۲۰ رشته رودخانه به طول مجموع هفت هزار کیلومتر بهره می‌برد، این برداشت‌ها در سالهای اخیر چالش‌برانگیز شده‌اند و حجم ذخایر آبی زیرزمینی این استان را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داده‌اند.
تخریب ساختمان خاک
دکترای رشته زراعت و مدرس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران در گفت گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: کشت مداوم برنج بدون افزودن کودهای آلی یا استراحت دادن به زمین، مواد مغذی خاک را کاهش داده و به مرور زمان خاک را فقیر می‌کند.
مرتضی نور علیزاده اطاقسرا گفت: تردد مکرر ماشین‌آلات و نیروی کار در زمین‌های خیس، خاک را فشرده و نفوذپذیری آن را کاهش می‌دهد.
وی گفت: کشاورزان برای آماده سازی هر چه زودتر اراضی شالیزاری برای کشت دوم کاه و کلش را آتش می زنند، آتش زدن کاه و کلش که این امر باعث از بین رفتن «میکروارگانیسم‌های» خاک شده و در دراز مدت به شدت حاصلخیزی خاک را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
علیزاده با بیان این مطلب که افزایش جمعیت آفت مهم کرم ساقه‌خوار یکی از آسیب های کشت دوم برنج محسوب می شود، اظهار کرد: تک کشتی بودن زمین، محیطی ایده‌آل برای تکثیر آفت کرم ساقه‌خوار برنج است.
وی ادامه داد: کشت دوم برنج فرصت تکثیر این آفت را فراهم و در سالهای اخیر با کشت مجدد برنج شاهد نسل چهارم و گاهی نسل پنجم طغیان آفت ها هستیم.
این کارشناس کشاورزی تصریح کرد: در کشت دوم برنج با توجه به تداخل نسل باعث افزایش و طغیان این آفت شده که مبارزه و مدیریت آن بسیار مشکل می‌شود.
علیزاده با بیان این که افزایش بیماریهای قارچی نظیر «بلاست برنج» از دیگر پیامدهای کشت مجدد برنج است، ادامه داد: استفاده بی‌رویه از آفت‌کش‌ها و کودهای شیمیایی برای جبران مشکلات ناشی از کشت مداوم، به مقاومت آفات و علف‌های هرز منجر می‌شود.
وی گفت: همانطور که اشاره شد استفاده مداوم از حشره کش‌ها باعث مقاومت کرم ساقه خوار شده و با توجه به اینکه در کشت دوم با تداخل نسل همزمان تخم، لارو سنین مختلف، شفیره و پروانه را در مزرعه داریم، مبارزه شیمایی مشکل بوده و اغلب کشاورزان از سموم پرخطر استفاده می‌کنند که تبعات خاص خود را دارد.
برنج پرتوقع در مصرف آب
مدرس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابط طبیعی مازندران اظهار کرد: برنج نسبت به مصرف آب گیاهی پرتوقع است و کشت مداوم آن در مازندران (به‌ویژه در سالهای خشکسالی) فشار شدیدی بر منابع آب زیرزمینی و رودخانه‌ها وارد می‌کند.
نور علیزاده اطاقسرا گفت: کاهش آبدهی رودخانه‌ها و تالابها به دلیل برداشت بی‌رویه، حیات آبزیان و تنوع زیستی منطقه را تهدید می‌کند.
وی با اشاره به این مطلب که نفوذ کودها و سموم شیمیایی به آبهای زیرزمینی باعث آلودگی آبهای آشامیدنی شده و آلودگی خاک را تشدید می‌کند، اظهار کرد: تخمیر مواد آلی در زمین‌های غرقاب شده منجر به انتشار متان (یک گاز گلخانه‌ای قوی) می‌شود.
این کارشناس کشاورزی ادامه داد: کشت برنج یکی از عوامل اصلی انتشار این گاز بوده که در تغییر اقلیم نیز تاثیرگذار است و اغلب کشاورزان برای تسریع در آماده‌سازی زمین پس از برداشت کشت اول، کاه و کلش باقیمانده را آتش می‌زنند که این عمل باعث آلودگی هوا شده وحتی در برخی از افراد موجب مشکلات تنفسی می‌گردد.
علیزاده گفت: با کاهش کیفیت خاک و افزایش هزینه‌های مبارزه با آفات، سوددهی کشت برنج در دراز مدت کاهش می‌یابد که این امر به ضرر کشاورز است.
این مدرس زراعت گفت: تماس طولانی مدت با آب راکد و سموم شیمیایی، خطر بیماریهای پوستی و تنفسی را برای شالیکاران افزایش می‌دهد.
به جای کشت برنج دوم چه بکاریم؟
دکترای رشته زراعت و مدرس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی مازندران اظهار کرد: کشت محصولاتی مانند کلزا یا سبزیجات پس از برداشت برنج برای بهبود خاک، مدیریت تلفیقی آفات (IPM)، کاهش مصرف سموم با استفاده از روشهای «بیولوژیکیاثر» بخش است.
وی با اشاره به این مطلب که کشاورزان برای بهره‌وری بهتر زمین و افزایش درآمد می‌توانند از محصولات دیگر برای کشت استفاده کنند، ادامه داد: این کشتها باید با شرایط آب وهوایی مرطوب، خاک غنی و فصول سرد پاییز و زمستان سازگار باشندو برخی گزینه‌های مناسب عبارتند از: غلات زمستانه مانند گندم و جو که در فصل پاییز بصورت دیم کشت می‌شوند و به آبیاری نیاز ندارند و این محصولات برای تأمین امنیت غذایی مناسب هستند.
این مدرس زراعت و کشاورزی تصریح کرد: کشت حبوباتی همانند باقلا و نخود برای جایگزین کشت دوم برنج پیشنهاد می شود چون حبوبات به دلیل توانایی تثبیت نیتروژن در خاک، باعث بهبود حاصلخیزی زمین می‌شوند و دوره رشد کوتاهی دارند. و از طرف دیگر سبزیجات و صیفی‌جات مانند سیر و پیاز، به‌ویژه سیر که در آب وهوای مرطوب رشد خوبی دارد و بازارپسندی بالایی دارد، سبزیجات برگ‌دار مانند اسفناج، کاهو، جعفری و شلغم که به سرعت رشد می‌کنند و برای فروش محلی مناسبند می توانند مورد اقبال کشاورزان واقع شوند.
برنجکاری یکی از مهم ترین فعالیت کشاورزی در مازندران و منبع مهم درآمد کشاورزان استان است و با تولید بیش از یک میلیون تن، ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور از این استان تامین می‌شود. استان مازندران تولید کننده ۷۲ نوع محصول زراعی و باغی است که در تولید ۱۵ محصول رتبه اول تا سوم را دارد.
این استان با برخورداری از تنها ۲.۵ درصد زمین کشاورزی کشور، سالانه هفت درصد از تولیدات کشاورزی و ۱۱ درصد از ارزش اقتصادی محصولات کشاورزی کشور را در اختیار دارد.
