به گزارش همشهری آنلاین در دل جنگل‌های انبوه سولاوسی جنوبی، جایی در قلب اندونزی، اتفاقی می‌افتد که برای بسیاری از ما عجیب و حتی ترسناک است.
مردم قوم توراجا هر چند سال یک‌بار، با نهایت احترام، اجساد درگذشتگان‌شان را از قبر بیرون می‌آورند، لباس‌های نو تنشان می‌کنند، موهایشان را شانه می‌زنند، گاه حتی سیگار یا عینک آفتابی برایشان می‌گذارند و بعد با آن‌ها عکس یادگاری می‌گیرند؛ گویی بازگشته‌اند برای دیداری کوتاه با خانواده.
این مراسم که به آن «مانه‌نه» (Ma'nene) می‌گویند، ریشه در باور عمیق مردم توراجا به زندگی پس از مرگ دارد. برای آنان مرگ پایان نیست؛ بلکه گذر از یک مرحله به مرحله‌ای دیگر است و جسم باید در این مسیر به خوبی مراقبت شود.
با وجود هزینه‌های سنگین آن، مردم توراجا این رسم را با افتخار اجرا می‌کنند. اما آیین‌های عجیب‌وغریب مردگان تنها مختص اندونزی نیست. فرهنگ‌های مختلف جهان، از گذشته تا امروز، نگاه‌هایی گاه نمادین، گاه افراطی و گاه شاعرانه به مردگان داشته‌اند. در ادامه، نگاهی داریم به برخی از این رسوم که ذهن هر ناظر بی‌طرفی را به تعجب وامی‌دارد.
در جنوب غربی ترکیه امروزی، قومی باستانی به نام لیکیه‌ها اعتقاد داشتند مردگان باید به بهشت نزدیک‌تر باشند و در دل صخره‌های بلند، مقبره‌هایی مجلل می‌تراشیدند. این آرامگاه‌ها نه‌تنها چشم‌نواز بودند، بلکه کاربردی معنوی نیز داشتند: نزدیک بودن به آسمان، یعنی نزدیک‌تر بودن به خدایان. این مقبره‌ها که اغلب شبیه به معابد کوچک طراحی می‌شدند، نشانه‌ای از منزلت اجتماعی فرد مرده نیز بودند. هرچه مقبره بزرگ‌تر و بالاتر، جایگاه والاتر.
در ماداگاسکار، قوم مردمی با نام مرینا (Merina) مراسمی به نام فامادیهانا برگزار می‌کنند که به معنای واقعی کلمه، «رقص با مردگان» است. هر چند سال یک‌بار، اجساد اجداد از مقبره بیرون آورده می‌شوند، در پارچه‌هایی نو پیچیده می‌شوند و خانواده‌ها با آن‌ها می‌رقصند، غذا می‌خورند و جشن می‌گیرند. این مراسم در واقع یادآوری پیوند دائمی با نیاکان است. مردم ماداگاسکار باور دارند که روح اجداد تا زمانی که مراسم فامادیهانا به شکل شایسته‌ای برگزار نشود، نمی‌تواند به آرامش برسد.
در برخی مناطق ونزوئلا و برزیل، قبیله یانومامی رسم شگفت‌انگیز و در عین حال ترسناکی دارند. آن‌ها پس از مرگ یکی از عزیزانشان، جسد را می‌سوزانند و خاکستر و استخوان‌های باقی‌مانده را با سوپی که از موز تهیه شده مخلوط می‌کنند و می‌خورند. این رسم که ریشه در باورهای عمیق آن‌ها دارد، به این معناست که با خوردن خاکستر متوفی، روح او در بدن بازماندگان جاودانه می‌شود. اگرچه این رسم امروزه کمتر اجرا می‌شود، اما همچنان در برخی مناطق دورافتاده ادامه دارد.
در تبت، آیین «دفن آسمانی» یکی از عجیب‌ترین رسوم مرگ در جهان است. در این رسم که ریشه در باورهای بودایی دارد، اجساد مردگان روی صخره‌های مرتفع قرار داده می‌شوند تا پرندگان مردارخوار، به‌ویژه کرکس‌ها، گوشت آن‌ها را بخورند. بوداییان تبت معتقدند که بدن پس از مرگ تنها یک پوسته خالی است و با این کار، چرخه زندگی ادامه می‌یابد؛ زیرا مردگان به تغذیه موجودات زنده کمک می‌کنند. این مراسم اگرچه از نظر مالی هزینه زیادی ندارد، اما از نظر فرهنگی و اجرایی چالش‌برانگیز است و نیازمند مکان‌های خاص و آمادگی روحی خانواده‌هاست.
در فیلیپین، در منطقه ((Sagada، رسم دیگری توجه را جلب می‌کند. مردم این منطقه که از اقوام باستانی اگوروت هستند، تابوت‌های مردگان خود را از صخره‌های بلند آویزان می‌کنند. آن‌ها معتقدند این کار روح متوفی را از شر ارواح خبیث حفظ می‌کند و به پاکی و رستگاری او کمک می‌کند. ساخت تابوت‌های چوبی و قراردادن آن‌ها در ارتفاعات صخره‌ای، فرایندی دشوار و پرهزینه است که نشان‌دهنده اهمیت این رسم در فرهنگ آن‌هاست.در مکزیک، جشن «روز مردگان» یکی از شناخته‌شده‌ترین آیین‌های مرتبط با مرگ است. مردم مکزیک در این روز با لباس‌های رنگارنگ و ماسک‌هایی به شکل جمجمه به خیابان‌ها می‌آیند و یاد عزیزانشان را گرامی می‌دارند. آن‌ها اعتقاد دارند مرگ آغاز یک سفر طولانی است و عزاداری را بی‌احترامی به متوفی می‌دانند. این جشن با تزیینات پرهزینه، گل‌ها، شمع‌ها و غذاهای مخصوص همراه است که گاهی خانواده‌ها را با هزینه‌های سنگین مواجه می‌کند.
در برخی مناطق پاپوآ گینه نو، قبیله دانی رسم دردناکی دارند که اگرچه توسط دولت ممنوع شده، اما در گذشته رایج بود. در این رسم، زنان و گاهی فرزندان پس از مرگ یکی از مردان قبیله، یکی از انگشتان خود را قطع می‌کردند تا درد عاطفی خود را نشان دهند. این عمل به‌عنوان بخشی از سوگواری و تهذیب نفس انجام می‌شد.
در چین، عید «یولان» یا «عید ارواح گرسنه» برگزار می‌شود که در آن مردم برای ارواح درگذشتگان غذا و هدایا تهیه می‌کنند. این رسم که در میان پیروان بودا و تائوئیسم رواج دارد، شامل سوزاندن کاغذهای نمادین به شکل پول و اشیای دیگر است تا ارواح در زندگی پس از مرگ از آن‌ها استفاده کنند. در ژاپن، بیش از ۹۹.۵ درصد مردم اجساد مردگان خود را می‌سوزانند و خاکستر آن‌ها را در کوزه‌هایی در گورستان‌های خانوادگی نگه می‌دارند. این رسم که با دقت و احترام فراوان انجام می‌شود، گاهی با هزینه‌های بالای سوزاندن و نگهداری کوزه‌ها همراه است. در کره جنوبی نیز، به دلیل کمبود گورستان، نگهداری خاکستر در مکان‌هایی به نام «کولومباریم» رواج یافته که هزینه‌های خاص خود را دارد.
یکی از رسوم خاص در ایران باستان، آیین تدفین زرتشتیان بود. در این آیین، اجساد مردگان را در برج‌هایی به نام «برج سکوت» قرار می‌دادند تا توسط پرندگان شکاری خورده شوند. زرتشتیان معتقد بودند که جسد پس از مرگ ناپاک می‌شود و نباید زمین، آتش یا آب را آلوده کند؛ بنابراین، این روش تدفین را انتخاب می‌کردند تا هم به طبیعت آسیب نرسانند و هم روح متوفی را به آرامش برسانند. برج‌های سکوت هنوز در مناطقی مانند یزد قابل مشاهده هستند.حالا امروزه پدیده قبرهای لاکچری و مراسم‌های خاکسپاری پرزرق‌وبرق در ایران، به‌ویژه در شهرهای بزرگ، به موضوعی بحث‌برانگیز تبدیل شده است. در برخی آرامستان‌ها، قیمت قبرها به مبالغ میلیاردی رسیده و مراسم‌های تدفین با هزینه‌های هنگفت برگزار می‌شوند.
مراسم مردگان در هر کجای دنیا، بازتابی از ارزش‌های آن فرهنگ است. چه تابوت‌های آویزان باشند، چه رقص با مرده‌ها، یا مقبره‌های سنگی، همه نشان می‌دهند که انسان، حتی در مرگ، دنبال معناست. اما معنا لزوماً در تجمل نیست. در روزگاری که بسیاری نیازمندند، شاید بهتر باشد مردگان‌مان را با کار نیک یاد کنیم، نه با آیین‌هایی که تنها هزینه دارند و گاه روح آن‌ها را نیز آرام نمی‌کنند. برای مثال، در قبرستان لواسان، برخی خانواده‌ها برای آرامش و آمرزش مردگان خود، نذر دسته‌های دلار و خیرات جوجه کباب و چنجه می‌دهند. این مراسم‌ها که شب‌های جمعه برگزار می‌شوند، با بریز و بپاش‌های فراوان همراه هستند.«علیرضا اکبری»، مردم‌شناس و استاد دانشگاه تهران، در مصاحبه‌ای با مجله فرهنگ‌نامه گفته است: «ما در فرهنگ ایرانی اسلامی‌مان همیشه توصیه به ساده‌زیستی حتی در مراسم عزاداری داشته‌ایم. متأسفانه در سال‌های اخیر، شاهد رقابت‌هایی در برگزاری مراسم پرهزینه برای مردگان هستیم. در حالی که اصل نیت باید خیرات، کمک به نیازمندان و آرامش روح متوفی باشد. چه نیازی هست به سنگ‌قبرهای چندصدمیلیونی یا مجالس تجملاتی؟ مرده نیاز به طلا و تجمل ندارد؛ دعای خیر و نیکوکاری برای او کافی است.» در نهایت، شاید وقت آن رسیده که به جای گرفتار شدن در آیین‌های پرهزینه و پیچیده و رسم و رسومات عجیب و غریب به سادگی و مهربانی روی بیاوریم. احترام به مردگان در قلب ماست، نه در نمایش‌های پرهزینه‌ای که گاهی بیش از آنکه آرامش‌بخش باشد، باری بر دوش بازماندگان می‌شود. بیایید یاد عزیزانمان را با عشق و کارهای نیک زنده نگه داریم، نه با هزینه‌هایی که شاید کمکی به آن‌ها نکند.
