کاشت دندان طبیعی با سلولهای بنیادی؛ چه زمانی در ایران تجاری‌سازی می‌شود؟
ارشد مجدد دندان‌های طبیعی با استفاده از سلولهای بنیادی از تابستان ۲۰۲۴ در ژاپن بر روی انسان‌ها آغاز شده است. این دستاورد نقطه عطفی در علم دندانپزشکی تلقی می‌شود و می‌تواند در 10 سال آینده روش‌های درمان بی دندانی و جایگزینی دندان‌های از دست رفته را متحول کند.
اهمیت این تحول علمی زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم سالانه نزدیک به ۵۰۰ میلیون نفر در سراسر جهان یک یا چند دندان خود را از دست می‌دهند؛ در چنین شرایطی، پروژه‌های بین‌المللی رشد دندان با سلولهای بنیادی، امید تازه‌ای برای جایگزینی طبیعی دندان‌ها به شمار می‌آیند. اکنون، با گذشت حدود یک سال از آغاز آزمایش‌های انسانی در ژاپن، کشورهایی چون آمریکا و بریتانیا نیز وارد این عرصه شده‌اند و نتایج اولیه تحقیقاتشان نویدبخش بوده است.
پروژه مشترک شرکت Toregem Biopharma و دانشگاه کیوتو برای رشد مجدد دندان
شرکت بیوفارمایی Toregem Biopharma با همکاری دانشگاه کیوتو در ژاپن، در حال کار بر روی پروژه‌ای‌ست که هدف آن بازگرداندن دندان‌های از دست‌رفته در افراد دارای نقص مادرزادی می‌باشد. این طرح بر پایه استفاده از داروهای مهارکننده پروتئین USAG-1 بنا شده است؛ پروتئینی که به‌طور طبیعی مانع شکل‌گیری جوانه‌های دندانی در بدن می‌شود. داروی در حال ساخت قرار است با مهار این پروتئین، زمینه رشد مجدد دندان‌ها را در افراد فراهم کند؛ به‌ویژه در آن دسته از بیمارانی که به دلایل ژنتیکی یا تحلیل بافت فک، امکان استفاده از ایمپلنت را ندارند.
البته هدف اولیه این پروژه ژاپنی، کمک به کودکانی است که به اختلالات مادرزادی مانند هیپودونشیا (کم‌دندانی) یا آنودنشیا (فقدان کامل دندان)، مبتلا هستند؛ اما پژوهشگران امیدوارند که در آینده این روش به‌عنوان جایگزینی بالقوه برای ایمپلنت‌های فلزی، در درمان بزرگسالان نیز کاربرد پیدا کند.
براساس گزارش ژورنال «Nature Communications»، بودجه این پروژه تاکنون از مرز ۴۵۰ میلیون ین فراتر رفته است و کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند این فناوری ظرف ۵ تا ۷ سال آینده وارد مرحله تجاری‌سازی شود. اگر این پیش‌بینی محقق شود، صنعت دندانپزشکی با یکی از تحولات تاریخی خود مواجه خواهد شد.
امکان سنجی کاشت دندان با سلول های بنیادی در آمریکا و بریتانیا
مدتی پس از آغاز پروژه در ژاپن، کشورهای غربی مانند آمریکا و بریتانیا نیز وارد رقابت در حوزه بازسازی دندان با سلولهای بنیادی شدند. در ایالات متحده، تحقیقات دانشگاه کلمبیا نشان داده که می‌توان با استفاده از داربست‌های زیستی حاوی فاکتورهای رشد، سلولهای بنیادی بدن را تحریک کرد تا دندان به‌صورت طبیعی دوباره رشد کند.
در بریتانیا نیز پروژه‌هایی با تمرکز بر بازسازی مینای دندان و رشد دندان به کمک سلولهای بنیادی در محیط آزمایشگاهی در حال اجراست. محققان این کشور توانسته‌اند با ساخت دارویی به نام Tideglusib سلولهای بنیادی دندانی را در شرایط کنترل‌شده به دندان‌های کوچک و بافت‌مانند تبدیل کنند؛ فرآیندی که در آینده شاید بتواند جایگزین ایمپلنت دندان شود.
فناوری کاشت دندان با سلول بنیادی در ایران در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه سلولهای بنیادی و مهندسی بافت، همچنان باید با احتیاط به آینده درمان‌های بازسازی دندان نگاه کرد. دکتر مهدی سمیعی، بهترین دکتر ایمپلنت در تهران، در این خصوص می‌گوید: «با وجود پیشرفت‌های خیره‌کننده در حوزه مهندسی بافت و سلولهای بنیادی، درمان بازسازی طبیعی دندان‌ها هنوز در مراحل آزمایشگاهی و تحقیقاتی قرار دارد. به همین دلیل، کاشت ایمپلنت دندان در حال حاضر همچنان تنها گزینه درمانی قطعی و قابل‌اعتماد برای جایگزینی دندان‌های از دست‌رفته به شمار می‌رود.»
در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا ایران نیز می‌تواند در توسعه این فناوری نقشی داشته باشد اینگونه پاسخ می‌دهند که ایران در حوزه سلولهای بنیادی و بازسازی بافت دندان به‌ویژه در زمینه ترمیم استخوان فک و پالپ دندانی، دستاوردهای علمی چشمگیری داشته است. پژوهشگاه رویان و دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی و شیراز از مراکز فعال در این حوزه‌اند و نتایج مطالعات آن‌ها در نشریات معتبری مانند Stem Cell Reviews and Reports و Tissue Engineering Part A منتشر شده است.
این دستاوردها نشان می‌دهد ایران ظرفیت علمی لازم برای ورود به فناوری رشد مجدد دندان را دارد، اما نبود حمایت مالی کافی و ضعف در تجاری‌سازی و کاربرد بالینی پژوهش‌ها، از موانع اصلی پیشرفت در این مسیر به شمار می‌رود.
موانع پیش‌روی کاشت دندان با سلول بنیادی
با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه رشد دوباره دندان، مسیر تبدیل این فناوری نوظهور به یک درمان قابل‌اعتماد و عمومی، همچنان با چالش‌های مهمی روبه‌روست که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
-
خطر رشد نابه‌جای دندان (Ectopic Tooth Formation)
یکی از نگرانی‌های اصلی در تحقیقات سلولهای بنیادی، نحوه کنترل دقیق محل جوانه زدن دندان است. حتی انحرافی جزئی در مسیر تکامل می‌تواند به تشکیل بافت‌های غیرطبیعی یا دندان‌های نابجا منجر شود.
-
هزینه‌های بالا و نیاز به تکنولوژی پیچیده
فرایندهایی مانند مهندسی بافت، ویرایش ژنتیکی، کشت سه‌بعدی سلول‌ها و کنترل محیط رشد، همگی نیازمند زیرساخت‌های پیشرفته و بودجه‌های بالا هستند. به همین دلیل، تا پیش از کاهش هزینه‌ها، این درمان‌ها محدود به کارآزمایی‌های خاص خواهند بود.
-
طولانی بودن مدت زمان درمان
برخلاف ایمپلنت که یک روند نسبتاً قابل‌پیش‌بینی دارد، در روش‌های بازسازی طبیعی به کمک سلولهای بنیادی، زمان‌بندی رشد کامل دندان هنوز دقیق نیست. رشد یک دندان از سلول بنیادی ممکن است چندین ماه طول بکشد و در افراد مختلف، نتایج متفاوتی داشته باشد.
-
واکنش‌های ایمنی و خطرات زیستی
در برخی موارد، تحریک سلولهای بنیادی می‌تواند واکنش‌های التهابی یا حتی تغییرات پیش‌سرطانی در بافت‌های اطراف ایجاد کند. این مسئله باعث شده تا سازمان‌های نظارتی مانند FDA و EMA، سخت‌گیری‌های زیادی برای ورود این روش‌ها به فاز تجاری‌سازی اعمال کنند.
-
محدودیت‌های ژنتیکی و فیزیولوژیکی
موفقیت در رشد مجدد دندان‌ها، به فاکتورهایی مانند سلامت پالپ، قابلیت بازسازی استخوان فک و حتی ژن‌های فرد بستگی دارد. در بیماران مسن یا دارای تحلیل فک پیشرفته، احتمال موفقیت این روش بسیار پایین‌تر است.
با در نظر گرفتن این چالش‌ها، اکثر دانشمندان معتقدند که هرچند آینده‌ی درمان‌های بازسازی دندان با سلولهای بنیادی روشن است، اما برای جایگزینی کامل ایمپلنت‌های فعلی، حداقل یک دهه تحقیقات و اصلاحات گسترده مورد نیاز خواهد بود.
