بازی مشترک ترامپ و نتانیاهو علیه ایران
در پی پایان دور پنجم مذاکرات ایران و آمریکا، عمان خواستار آغاز دور ششم گفت‌وگوها شده، در حالی‌که اختلاف بر سر غنی‌سازی اورانیوم همچنان پابرجاست. منابع غربی از شکل‌گیری یک توافق موقت خبر داده‌اند، اما تهران این فضاسازی‌ها را بخشی از جنگ روانی می‌داند. در این میان، ترامپ با نمایش چهره‌ای دیپلماتیک و نتانیاهو با لفاظی‌های تهدیدآمیز، راهبردی هماهنگ برای فشار بر ایران و واداشتن آن به امتیازدهی را دنبال می‌کنند.
در پی پایان دور پنجم گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا در رم، نگاه‌ها بار دیگر به مسقط دوخته شده است؛ پایتختی که به‌واسطه نقش دیرینه‌اش در میانجی‌گری‌های محرمانه، امید دارد بتواند گره کور دیپلماسی تهران و واشنگتن را بگشاید. سلطنت عمان، که بارها تلاش کرده دو سوی منازعه را به نقطه‌ای مشترک برساند، اکنون خواستار آغاز دور ششم مذاکرات شده است؛ با این امید که شاید پنجره‌ای تازه برای رسیدن به توافق گشوده شود. با این حال، منابع نزدیک به تیم‌های مذاکره و برخی کارشناسان هشدار می‌دهند که هنوز موانعی جدی و ساختاری بر سر راه مصالحه وجود دارد.
به گزارش فرارو، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا روز جمعه در نشست خبری کاخ سفید بار دیگر از احتمال دستیابی به توافقی با ایران سخن گفت و تأکید کرد که این هدف «در آینده‌ای نه‌چندان دور» قابل تحقق است. او با لحنی صریح اعلام کرد: «اجازه نخواهیم داد ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد؛ این یک اصل ساده و غیرقابل مذاکره است.»
در حالی که زمزمه‌های احیای توافق میان تهران و واشنگتن دوباره در محافل دیپلماتیک شنیده می‌شود، ایران موضع خود را بار دیگر با صراحت اعلام کرده است: هیچ توافقی بدون رفع کامل تحریم‌ها و به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی اورانیوم در کار نخواهد بود. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی «ایکس» تأکید کرد: «ایران صادقانه در پی یافتن راه‌حلی دیپلماتیک است که منافع تمامی طرف‌ها را تأمین کند.» او در ادامه تاکید کرد: «اما رسیدن به چنین نقطه‌ای مستلزم توافقی است که نه‌تنها تمامی تحریم‌ها را لغو کند، بلکه حقوق هسته‌ای ایران از جمله غنی‌سازی را به‌طور کامل تضمین نماید.»
علی شمخانی، مشاور ارشد نظامی و هسته‌ای رهبر جمهوری اسلامی، در واکنشی معنادار به گمانه‌زنی‌ها درباره توافق قریب‌الوقوع با آمریکا، نسبت به هرگونه خیال‌پردازی درباره تخریب توانمندی‌های هسته‌ای ایران هشدار داد. او در پیامی در شبکه اجتماعی «ایکس» نوشت: «برخی رؤسای‌جمهور پیشین آمریکا رؤیای نابودی زیرساخت‌های هسته‌ای ایران را در سر می‌پروراندند.» علی شمخانی با تأکید بر «خطوط قرمز روشن» جمهوری اسلامی و توان دفاعی مستحکم آن، تاکید کرد: «مذاکرات در جریان است، اما منافع و کرامت ملت ایران بر اجبار و تسلیم ارجحیت دارد.»
عفیفه عابدی، تحلیلگر ارشد روابط بین‌الملل در مرکز مطالعات راهبردی تهران، با نگاهی محتاطانه به روند گفت‌وگوهای هسته‌ای، از احتمال بسیار ضعیف دستیابی به توافق در دور بعدی مذاکرات خبر داد. او تأکید کرد که طرح پیشنهادی سلطنت عمان که هم‌اکنون در تهران و واشنگتن در حال بررسی است، گامی مهم به شمار می‌رود، اما هنوز با توافق نهایی فاصله زیادی دارد. عابدی خاطرنشان کرد: «در خوش‌بینانه‌ترین حالت، ممکن است دو طرف نیازمند برگزاری یک یا چند جلسه دیگر برای بررسی و تکمیل اصلاحات پیشنهادی در چارچوب طرح عمان باشند.»
عفیفه عابدی تاکید کرد «سطح پایین اعتماد متقابل» میان تهران و واشنگتن، مسیر هرگونه توافق جدید را دشوارتر می‌کند و اگر توافقی حاصل شود، به احتمال زیاد دارای سازوکار اجرایی پیچیده، جدول زمانی کوتاه‌مدت و مبتنی بر رویکردی گام‌به‌گام خواهد بود.» او در پایان سخنانش، بر موضع دیرینه جمهوری اسلامی تأکید کرد و گفت: «ایران هرگز به‌دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای نبوده و نخواهد بود؛ این یک تعهد دائم و غیرقابل بازگشت است.»
معمای غنی‌سازی: چرا تهران و واشنگتن تصمیم گرفتند مسئله را به تعویق بیندازند؟
وب‌سایت آمریکایی «المانیتور» در گزارشی تازه، از تحرکات جدی دیپلماتیک میان تهران و واشنگتن پرده برداشته و نوشته است که دو طرف به توافقی موقت در پرونده هسته‌ای نزدیک شده‌اند؛ توافقی که هنوز بر سر مسئله کلیدی غنی‌سازی اورانیوم به جمع‌بندی نهایی نرسیده، اما نشانه‌های شکل‌گیری آن کاملاً قابل مشاهده است.
به‌نقل از منابع مطلع از روند مذاکرات، فضای گفت‌وگوها «مثبت» توصیف شده و ایالات متحده احتمالاً پیشنهادی برای عبور موقت از بن‌بست غنی‌سازی ارائه کرده است. این منابع می‌گویند که اگرچه غنی‌سازی همچنان یکی از دشوارترین و حساس‌ترین نقاط اختلاف باقی مانده، اما احتمال دارد دو طرف تصمیم گرفته باشند فعلاً این موضوع را از اولویت فوری خارج کرده و برای جلوگیری از فروپاشی روند دیپلماتیک و باز نگه‌داشتن پنجره مذاکره حل‌وفصل آن را به مراحل بعدی واگذار کنند.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران، با ارزیابی‌ای دقیق از تحولات پس از دور پنجم مذاکرات رم، از چرخش مهمی در رویکرد تیم‌های مذاکره خبر داده است. به گفته او، طرفین اکنون مسیر دستیابی به «توافقی چارچوبی» را در پیش گرفته‌اند؛ توافقی که به جای حل کامل و فوری اختلافات، تلاش می‌کند با به تعویق انداختن پرونده‌های حساس از جمله غنی‌سازی اورانیوم، روند گفت‌وگو را زنده نگه دارد. علی واعظ در گفت‌وگویی پس از مذاکرات اخیر تصریح کرد: «زمانی که طرف‌ها متوجه شدند شکاف‌ها عمیق‌تر از آن است که بتوان در کوتاه‌مدت پر کرد، تصمیم گرفتند به‌جای ریسک فروپاشی، بر سر توافقی چارچوبی اجماع کنند تا مسیر مذاکره باز بماند.»
در ادامه تلاش‌ها برای حفظ روند مذاکرات، یک منبع منطقه‌ای به وب‌سایت «المانیتور» گفته است که سلطنت عمان پیشنهادی میانجی‌گرانه مطرح کرده که بر اساس آن، ایران به‌مدت شش ماه غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند؛ اقدامی که هدف آن ایجاد اعتماد متقابل و باز کردن فضای دیپلماتیک برای پیشبرد گفت‌وگوهاست. همزمان، خبرگزاری رویترز به نقل از دو مقام رسمی ایرانی گزارش داده است که تهران در حال بررسی گزینه‌ای مشروط است: تعلیق موقت غنی‌سازی در ازای پذیرش حق بازفرآوری برای اهداف صلح‌آمیز و همچنین آزادسازی بخشی از دارایی‌های ارزی مسدودشده در خارج از کشور. ترکیب این دو پیشنهاد، نشانه‌ای از تمایل بازیگران کلیدی به مهندسی یک آتش‌بس فنی موقت است که فرصت تنفس دیپلماتیک را فراهم کند، بدون آنکه الزاماً به توافقی جامع و نهایی منجر شود.
در واکنشی قاطع به گزارش‌های اخیر درباره احتمال دستیابی به توافق هسته‌ای میان تهران و واشنگتن، منابع مطلع ایرانی با رد این اخبار، آن را «فاقد اعتبار» خوانده و تأکید کردند که چنین فضاسازی‌هایی بخشی از «استراتژی فشار روانی و رسانه‌ای» آمریکا علیه ایران است. این منابع با اشاره به تداوم رویکرد دوگانه واشنگتن تاکید کردند: «تا این لحظه، طرف آمریکایی هیچ اقدام ملموس و جدی در پاسخ به خواسته‌های اصلی ایران، به‌ویژه در حوزه رفع تحریم‌ها انجام نداده است.» آن‌ها همچنین ادامه اعمال تحریم‌های جدید از سوی آمریکا را نشانه‌ای روشن از «تناقض آشکار در مواضع ایالات متحده» دانستند.
منابع ایرانی، در ارزیابی‌ای صریح، گمانه‌زنی‌های اخیر درباره نزدیکی به توافق هسته‌ای را بخشی از «بازی رسانه‌ای معمول» غرب خوانده‌اند؛ سناریویی که به گفته آن‌ها با هدف فریب افکار عمومی و زمینه‌سازی برای متهم‌سازی تهران در صورت شکست مذاکرات طراحی شده است؛ رویکردی که در ادبیات دیپلماتیک به‌عنوان «بازی تقصیر» شناخته می‌شود.
تهدیدهای ترامپ علیه نتانیاهو ؛ بازی سیاسی برای افزایش فشار بر ایران
منابع آگاه در نهادهای امنیتی و سیاسی اسرائیل، اظهارات اخیر دونالد ترامپ درباره هشدارش به بنیامین نتانیاهو را نه تغییر راهبردی، بلکه صرفاً یک «مانور تبلیغاتی» توصیف کرده‌اند که در خدمت بازی سیاسی او در آستانه تحولات تازه در مذاکرات با ایران است. به گفته تحلیلگران در اسرائیل، این موضع‌گیری در واقع بخشی از تلاش کاخ سفید برای القای انسجام در سیاست خارجی آمریکا است.
وب‌سایت عبری‌زبان «والا» در گزارشی فاش کرده که یک مقام ارشد آمریکایی تأیید کرده ترامپ در تماس تلفنی هفته گذشته با نتانیاهو، از او خواسته است از هرگونه اقدامی که ممکن است به تخریب روند مذاکرات هسته‌ای میان واشنگتن و تهران منجر شود، پرهیز کند. به گفته این منبع، رئیس‌جمهور آمریکا در این تماس، خواستار رویکردی محتاطانه از سوی اسرائیل شده و با اشاره به تمایل خود برای حل مسالمت‌آمیز تنش‌ها با ایران، از نتانیاهو خواسته از صدور پیام‌های تهدیدآمیز یا تحریک‌آمیز خودداری کند.
ایتان کابل، تحلیلگر سیاسی و نماینده پیشین کنست، در واکنشی تحلیلی به اظهارات اخیر دونالد ترامپ درباره هشدارش به بنیامین نتانیاهو، این موضع‌گیری را بیشتر یک نمایش دیپلماتیک دانست تا تهدیدی واقعی علیه اسرائیل. او تأکید کرد که تماس ترامپ با نخست‌وزیر اسرائیل به معنای شکاف راهبردی میان واشنگتن و تل آویو نیست؛ بلکه در اصل تلاشی برای ارسال پیامی چندلایه به تهران بوده است.
ایتان کابل تصریح کرد: «ترامپ با این پیام دو هدف را دنبال می‌کرد؛ از یک‌سو می‌خواست نشان دهد آمریکا همچنان مهار بحران‌های منطقه را در دست دارد، و از سوی دیگر تأکید کند که حل بحران ایران از مسیر دیپلماسی اولویت دارد؛ هرچند گزینه‌های دیگر همچنان روی میز باقی‌اند.» به گفته او، رئیس‌جمهور آمریکا با چنین مواضعی قصد دارد نشان دهد که حتی به متحدان نزدیک خود نیز فشار می‌آورد تا اثبات کند تنها مسیر مقبول برای خروج از بحران، گفت‌وگو و مذاکره است. این تحلیلگر اسرائیلی در پایان افزود: «ترامپ به ایران این پیام را می‌دهد که تصمیم نهایی با واشنگتن است، نه تل‌آویو. اسرائیل می‌تواند نگران باشد یا حتی اعتراض کند، اما در نهایت، این کاخ سفید است که مسیر را تعیین می‌کند.»
پشت پرده همکاری نظامی اسرائیل و آمریکا: از سامانه‌های «تاد» تا پروازهای محرمانه در بن‌گوریون
منابع نظامی اسرائیلی نسبت به مخاطرات عمیق و پیچیدگی‌های عملیاتی هرگونه اقدام نظامی علیه تأسیسات هسته‌ای ایران هشدار داده‌اند. به گزارش وب‌سایت عبری‌زبان «والا»، این منابع تصریح کرده‌اند که حمله به مراکز هسته‌ای ایران نه‌تنها نیازمند هماهنگی‌های گسترده و تدارکات فنی پیشرفته است، بلکه مستلزم آمادگی همه‌جانبه برای مقابله با پاسخ‌های احتمالی جمهوری اسلامی نیز خواهد بود.
بر اساس این گزارش، مهم‌ترین چالش پیش‌ِ روی چنین عملیاتی، تأمین امنیت جنگنده‌هایی است که باید وارد عمق خاک ایران شوند و در عین حال، مقابله با زرادخانه موشکی گسترده و متنوع تهران که قادر است جبهه‌های متعددی را همزمان درگیر کند. منابع امنیتی تاکید کرده اند که نیروی هوایی اسرائیل اگرچه در عملیات‌های دوربرد سابقه موفقی دارد، اما نفوذ و انهدام تأسیسات زیرزمینی ایران یک مأموریت فوق‌العاده دشوار و پرریسک محسوب می‌شود. این هشدارها در حالی مطرح می‌شود که برخی محافل سیاسی اسرائیل، بار دیگر از گزینه نظامی به‌عنوان اهرم فشار برای مهار برنامه هسته‌ای ایران سخن می‌گویند؛ اما ارزیابی نهادهای نظامی نشان می‌دهد که هزینه‌ها و پیامدهای چنین تصمیمی می‌تواند فراتر از تصور باشد.
در ادامه بحث‌ها پیرامون گزینه نظامی علیه برنامه هسته‌ای ایران، منابع امنیتی اسرائیلی تأکید کرده‌اند که هرگونه اقدام نظامی احتمالی بدون هماهنگی کامل با ایالات متحده صورت نخواهد گرفت. به گزارش وب‌سایت عبری‌زبان «والا»، این منابع خاطرنشان کرده‌اند که تل‌آویو نگران آن است که حمله یک‌جانبه، نه‌تنها مذاکرات حساس میان واشنگتن و تهران را به شکست بکشاند، بلکه اسرائیل را به‌عنوان مقصر اصلی در فروپاشی دیپلماسی معرفی کند.
منابع امنیتی اسرائیلی هشدار داده‌اند که هرگونه اقدام نظامی بدون هماهنگی با واشنگتن، می‌تواند به بحرانی جدی در سطح اعتماد میان ارتش‌های آمریکا و اسرائیل منجر شود؛ بحرانی که نه‌تنها همکاری‌های اطلاعاتی و عملیاتی را تهدید می‌کند، بلکه مشروعیت استراتژیک اسرائیل در برابر متحدانش را نیز تضعیف خواهد کرد. این منابع همچنین بر ضرورت همراهی کامل سطوح سیاسی اسرائیل با ارزیابی‌ها و ملاحظات نظامی تأکید کرده‌اند، به‌ویژه در شرایطی که تنش‌ها در پرونده هسته‌ای ایران دوباره بالا گرفته است.
از زمان انتصاب ایال زامیر به‌عنوان رئیس ستاد کل ارتش اسرائیل، روابط نظامی میان ارتش‌های اسرائیل و آمریکا به‌ویژه با فرماندهی مرکزی ارتش ایالات متحده (سنتکام)، به‌شکل کم‌سابقه‌ای تقویت شده است. این همکاری راهبردی در قالب تبادل اطلاعات، بازدیدهای دوجانبه منظم، استقرار سامانه‌های دفاع موشکی پیشرفته آمریکا مانند «تاد» در خاک اسرائیل و فرود هواپیماهای نظامی آمریکایی در فرودگاه بن‌گوریون برای انتقال تجهیزات و نیروها به‌وضوح نمود پیدا کرده است.
نتیجه گیری
این گزارش‌ها به‌طور مکرر الگویی تکرارشونده را بازتاب می‌دهند: آمریکا در جایگاه میانجیِ دیپلماتیک ظاهر می‌شود، در حالی که اسرائیل نقش بازدارنده و تهدیدآمیز را بر عهده می‌گیرد. در این روایت، واشنگتن خواستار راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز برای مهار برنامه هسته‌ای ایران است، اما تل‌آویو با دیده تردید به این روند می‌نگرد و با توسل به لفاظی‌های تند یا حتی تهدید به اقدام نظامی، تلاش می‌کند معادلات مذاکراتی را تحت تأثیر قرار دهد.
این الگوی رفتاری نه‌تنها در دوره‌های گذشته، بلکه به‌شکلی محسوس در مذاکرات کنونی میان ایران و دولت دونالد ترامپ نیز تکرار شده است. به‌نظر می‌رسد چنین تقسیم‌کاری بخشی از یک استراتژی از پیش‌طراحی‌شده باشد: آمریکا، با نمایش چهره‌ای دیپلماتیک، فضا را برای مصالحه باز نگه می‌دارد، در حالی که اسرائیل با ایفای نقش «پلیس بد»، بر ایران فشار مضاعف وارد می‌کند تا امتیاز دهد یا مواضع خود را تعدیل کند.
راهبرد مشترک بنیامین نتانیاهو و دونالد ترامپ در قبال ایران، بیش از آنکه ناشی از اختلاف واقعی میان دو متحد باشد، به نظر می‌رسد بخشی از یک طراحی تاکتیکی پیچیده برای مهندسی روند مذاکرات است؛ راهبردی که بر تقسیم نقش حساب‌شده میان واشنگتن و تل‌آویو استوار است.
می‌توان استدلال کرد که این رویکرد دوگانه یعنی برجسته‌سازی تعارض جنگ و مذاکره در خدمت یک هدف مشخص قرار دارد: شکل‌دهی به فضای افکار عمومی، هم در داخل ایران و هم در سطح بین‌المللی، به‌گونه‌ای که ایران در موقعیت دفاعی قرار گیرد و احساس کند تنها راه گریز از تهدید نظامی، تن دادن به توافقی سریع و امتیازدهنده است.
