عراقچی: اگر بخواهند حق مردم ایران در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را سلب کنند، هیچ توافقی در کار نخواهد بود/ کماکان آمادگی داریم اقدامات اعتمادسازی را اتخاذ کنیم

وزیر امور خارجه درباره مذاکرات با آمریکا و چارچوب برجام گفت: برجام دیگر کارایی ندارد اما به این معنا نیست که برجام مرده است؛ بلکه هنوز به‌طور کامل از بین نرفته و امکان احیا دارد. اما حتی در صورت احیا نیز، دیگر منافع سابق را برای ما نخواهد داشت.

به گزارش ایرنا، «سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه در گفت‌وگوی ویژه خبری به تشریح آخرین شرایط ایران در عرصه بین‌المللی پیش از آغاز دور پنجم مذاکرات ایران و آمریکا پرداخت.

وزیر امور خارجه با اشاره به اینکه یکی از برنامه‌های ارائه شده به مجلس در روز رأی اعتماد، ایده دیپلماسی استانی بود، گفت: این ایده در واقع ناشی از تجربیات طولانی من در وزارت امور خارجه بود و منظور از دیپلماسی استانی این است که از ظرفیت استان‌های کشور، به‌ویژه استان‌های مرزی، برای گسترش روابط خارجی استفاده کنیم. این استان‌ها می‌توانند با استان‌های مشابه یا نهادهای متناظر در آن سوی مرز همکاری داشته باشند.

عراقچی با بیان اینکه برخی استان‌ها اکنون در سطح محدودی از روابط خارجی فعال هستند، تاکید کرد: باید این سطح گسترش پیدا کند و باور دارم بسیاری از مسائل موجود در روابط خارجی، به‌ویژه با کشورهای همسایه، از طریق روابط استانی به‌مراتب ساده‌تر و سریع‌تر قابل حل هستند و نیازی نیست همه‌چیز به پایتخت کشیده شود.

وی تاکید کرد: البته سیاست خارجی یک امر متمرکز است و تمرکززدایی از سیاست خارجی به هیچ‌وجه قابل پذیرش نیست، هدف ما این است که استان‌ها، نمایندگان مجلس و مقامات محلی به‌عنوان بازوان وزارت امور خارجه در استان‌های خود، در روابط خارجی مشارکت داشته باشند. به عنوان نمونه، بسیاری از مسائل مرزی مانند قاچاق کالا، قاچاق انسان، ترددهای غیرقانونی و بازداشت‌های مرزی، در تعامل مستقیم میان مقامات دو استان در دو سوی مرز، راحت‌تر قابل مدیریت هستند و به معضل در سطح ملی تبدیل نمی‌شوند.

رئیس دستگاه دیپلماسی افزود: ظرفیت‌های اقتصادی زیادی در استان‌های مرزی وجود دارد که می‌تواند در اختیار استان‌های همجوار یا کشورهای همسایه قرار گیرد. حتی برخی استان‌ها ظرفیت‌هایی دارند که فراتر از کشورهای همسایه هم می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

عراقچی با اشاره به اینکه ما برای این دیپلماسی استانی برنامه‌ریزی کرده‌ایم و آن را به جریان انداخته‌ایم، گفت: در اولین گام، چهار همایش منطقه‌ای دیپلماسی استانی را در چهار نقطه کشور برنامه‌ریزی کرده‌ایم.

برجام دیگر کارایی ندارد

وزیر امور خارجه درباره مذاکرات با آمریکا و چارچوب برجام گفت: برجام دیگر کارایی ندارد اما به این معنا نیست که برجام مرده است؛ بلکه هنوز به‌طور کامل از بین نرفته و امکان احیا دارد. اما حتی در صورت احیا نیز، دیگر منافع سابق را برای ما نخواهد داشت.

عراقچی گفت: هم در بخش رفع تحریم‌ها، برجام نیازمند تحولات اساسی است؛ به دلیل تحریم‌های جدیدی که افزوده شده‌اند و نیز به علت طراحی‌هایی که طرف مقابل در حوزه تحریم‌ها انجام داده است. از سوی دیگر، برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران اکنون در شرایطی قرار دارد که عملاً امکان بازگشت به وضعیت برجام را ندارد. ما به‌مراتب از سطحی که در برجام پیش‌بینی شده بود، پیشرفته‌تر هستیم. حتی برنامه هسته‌ای ما نسبت به پیش از آغاز مذاکرات برجام نیز بسیار فراتر رفته است.

به صلاح کشور نیست که به شرایط برجام بازگردیم

وی تصریح کرد: به‌هیچ‌وجه به صلاح کشور نیست که به شرایط برجام بازگردیم. بنابراین، برجام باید به نوعی کنار گذاشته شود از این حیث که دیگر امکان احیای مؤثر برای ما ندارد. البته برجام هنوز به‌طور رسمی زنده است و به‌جز اتحادیه اروپا، سایر اعضا همچنان در آن حضور دارند که البته هر یک داستان خاص خود را دارند. با این حال منطق برجام همچنان پابرجاست. منطق برجام چه بود؟ این بود که ایران در چارچوب برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود، اقداماتی در جهت اعتمادسازی انجام دهد و در مقابل، طرف‌های مقابل، تحریم‌ها را لغو کنند.

وی با بیان اینکه این منطقی بود که در آن مقطع پذیرفته شد، گفت: ما نیز قبول کردیم که از حقوق خود صرف‌نظر نخواهیم کرد؛ یعنی غنی‌سازی ادامه می‌یابد، اما ایران می‌پذیرد که مجموعه‌ای از اقدامات اعتمادساز را اجرا کند. برای مثال، محدودیت‌های زمانی مشخص، نظارت‌های گسترده‌تر و شفافیت بیشتر را پذیرفتیم تا اگر کسی تردید یا نگرانی‌ای نسبت به اهداف برنامه هسته‌ای ایران داشت، اطمینان یابد که این برنامه اهداف دیگری را دنبال نمی‌کند. در مقابل نیز باید تحریم‌ها برداشته می‌شد. این فرمولی بود که در برجام عملیاتی شد و به نظر من، این فرمول همچنان معتبر است.

ما از حقوق هسته‌ای خود عقب‌نشینی نخواهیم کرد

وزیر امور خارجه با بیان اینکه فرمول جایگزین دیگری را واقعاً قابل تصور نمی‌دانم گفت: در حال حاضر نیز رویکرد ما همان است؛ ما از حقوق خود عقب‌نشینی نخواهیم کرد، برنامه هسته‌ای ما—از جمله غنی‌سازی—باید ادامه پیدا کند، اما در عین حال آمادگی داریم اقدامات اعتمادساز و شفافیت‌آفرین را اتخاذ کنیم و نظارت‌های گسترده‌تری را نیز بپذیریم، چرا که ما از ماهیت صلح آمیز برنامه خود اطمینان داریم.

ایران اصولاً مشکلی با اعمال نظارت‌های بیشتر و افزایش شفافیت ندارد

وزیر امور خارجه با اشاره به اینکه ایران اصولاً مشکلی با اعمال نظارت‌های بیشتر و افزایش شفافیت ندارد، گفت: این شرایط مورد تایید ایران است مگر آنکه بخواهند مواردی خلاف عرف و خارج از چارچوب‌های پذیرفته‌شده بین‌المللی را به ما تحمیل کنند. از این‌رو، همچنان آمادگی خود را برای انجام اقدامات شفاف‌ساز اعلام می‌کنیم. در مقابل، انتظار داریم تحریم‌های ظالمانه‌ای که علیه کشورمان وضع شده‌اند، رفع شوند.

عراقچی در پاسخ به این پرسش که آیا در مقابل اعتمادسازی‌هایی که ایران انجام می‌دهید، سازوکارهای تضمین‌شده‌ای برای رفع تحریم‌ها نیز پیش‌بینی شده است؟ گفت:طبیعتاً، مذاکرات برای همین منظور در حال انجام است؛ تا در برابر اقدامات اعتمادساز ما، تحریم‌ها نیز برداشته شوند. سپس به این خواهیم پرداخت که چگونه باید تضمین‌هایی اخذ شود و چگونه می‌توان اطمینان حاصل کرد که اقدامات طرف مقابل نیز به‌درستی و به‌موقع انجام خواهد شد.

از تجربیات برجام بهره خواهیم گرفت

وی با اشاره به اینکه ما تجربه برجام را پشت سر گذاشته‌ایم؛ گفت: در آنجا بدعهدی‌های طرف مقابل، و در ادامه، خروج ایالات متحده از توافق را شاهد بودیم. این بار قطعاً از تمامی آن تجربیات بهره خواهیم گرفت تا اقدامات خود را به‌گونه‌ای طراحی و اجرا کنیم که متناسب با تعهدات طرف مقابل باشد و بتوان در قبال آن‌ها تضمین‌های لازم را نیز اخذ کرد. این موضوع به چگونگی طراحی گام‌های متقابل طرفین در طول مذاکرات مربوط می‌شود. ما هنوز به آن مرحله نرسیده‌ایم و همچنان اختلافات بنیادی میان ما و طرف مقابل وجود دارد. طرف آمریکایی، همان‌طور که خودشان نیز در مصاحبه‌ها و اظهاراتشان اعلام کرده‌اند، اصولاً با غنی‌سازی در ایران مخالف است و بر این باورند که این فعالیت باید به‌طور کامل متوقف شود. اگر چنین هدفی را دنبال کنند، قطعاً توافقی حاصل نخواهد شد.

اگر بخواهند حق مردم ایران در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را سلب کنند، هیچ توافقی در کار نخواهد بود

رئیس دستگاه دیپلماسی به صراحت گفت: اگر بخواهند حق مردم ایران در استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را سلب کنند، هیچ توافقی در کار نخواهد بود. اما اگر هدف رئیس‌جمهور آمریکاکه بارها نیز اعلام کرده است، اطمینان از این باشد که ایران به‌سوی سلاح هسته‌ای نخواهد رفت، این هدف کاملاً قابل تحقق است؛ چرا که اصولاً ما به دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای نیستیم. در مذاکرات پیشین با دولت اوباما نیز با شرایط مشابهی روبه‌رو بودیم. ماه‌ها آن‌ها در برابر موضوع غنی‌سازی مقاومت می‌کردند و ما نیز بر مواضع خود پافشاری داشتیم، تا زمانی که نهایتاً پذیرفتند غنی‌سازی در ایران ادامه یابد.

عراقچی ادامه داد: البته حتی پس از آن نیز، سعی داشتند موضوع را به شکل نمایشی و سمبلیک مدیریت کنند؛ برای مثال، پیشنهاد می‌دادند غنی‌سازی در یک زنجیره کوچک و در یک نقطه محدود انجام شود، صرفاً برای اینکه بگویند ایران همچنان غنی‌سازی دارد، اما در حدی نمایشی. ما قاطعانه با چنین رویکردی مخالفت کردیم و ماه‌ها در همین خصوص مذاکره کردیم؛ زیرا ما به‌دنبال غنی‌سازی دکوراتیو نیستیم، بلکه غنی‌سازی صنعتی هدف ماست—فرآیندی که برای آن فناوری بومی ایجاد کرده‌ایم، تجهیزات و زیرساخت‌های لازم را فراهم کرده‌ایم و می‌خواهیم آن را در سطح یک صنعت واقعی محقق کنیم. در نهایت، پس از ماه‌ها بحث و گفتگو، آن‌ها این مسئله را پذیرفتند.

در برابر زیاده‌خواهی‌های آمریکا ایستادگی خواهیم کرد

وی گفت: در آغاز مذاکرات، مطرح شدن مطالبات افراطی از سوی طرف مقابل، امری غیرمعمول نیست. آمریکایی‌ها همواره به زیاده‌خواهی معروف‌اند. ما تاکنون در برابر این زیاده‌خواهی‌ها ایستادگی کرده‌ایم و همچنان ایستادگی خواهیم کرد. به نظر می‌رسد طرف آمریکایی، هدف خود مبنی بر جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را با این استدلال توجیه می‌کند که غنی‌سازی می‌تواند مقدمه‌ای برای ساخت سلاح هسته‌ای باشد، لذا غنی‌سازی نباید وجود داشته باشد. این منطق از اساس نادرست است. اگر بنا بر چنین استدلالی باشد، پس باید تمام کارخانه‌های چاقوسازی را نیز تعطیل کرد، چون ممکن است روزی از آن‌ها برای اهداف ناصحیح استفاده شود.

وزیر امور خارجه با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران اگر اراده‌ای برای دستیابی به سلاح هسته‌ای داشت، تاکنون اقدام کرده بود، گفت: من این موضوع را صریح و روشن اعلام می‌کنم، ما اگر نیت ساخت سلاح هسته‌ای داشتیم، تاکنون این کار را انجام داده بودیم، چرا که توانایی آن را داریم، اما اراده‌اش را نداریم. اراده‌اش را نداریم، چرا که فتوای مقام معظم رهبری، سلاح‌های هسته‌ای را حرام اعلام کرده است و مهم‌تر از آن، در دکترین‌های امنیتی و راهبردهای هسته‌ای ما، هیچ جایگاهی برای این نوع تسلیحات وجود ندارد. دلایل این موضع‌گیری نیز به مسائل ژئوپلیتیک و ملاحظات راهبردی بازمی‌گردد.

عراقچی گفت: ما در عمل نیز اثبات کرده‌ایم که دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم. با وجود اینکه به دلیل فعالیت‌های غنی‌سازی، مورد تحریم قرار گرفتیم و سال‌ها فشار اقتصادی تحمل کردیم، هرگز به‌سوی تولید سلاح نرفتیم. ما را به شورای امنیت کشاندند، علیه ما قطعنامه‌هایی تحت فصل هفتم صادر کردند، دانشمندان هسته‌ای ما را ترور کردند، در تأسیسات و مراکز هسته‌ای ما خرابکاری و انفجار انجام دادند، اما حتی در چنین شرایطی هم به‌دنبال ساخت سلاح نرفتیم و وارد مذاکرات شدیم، برای اینکه حسن نیت خود را ثابت کنیم.