FATF استارتاپ‌ها را نجات می‌دهد؟ حقایقی که نمی‌خواهید بشنوید
از چندی پیش که مجمع تشخیص مصلحت نظام پس از سال‌ها تعلل، کنوانسیون پالرمو را به‌طور مشروط تصویب کرد این سوال به شکل جدی مطرح شد. اول بیایید کمی واقع‌گرایانه به موضوع نگاه کنیم. اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام وعده دادند که بررسی کنوانسیون مقابله با تأمین مالی تروریسم (CFT) هم در جلسات بعد در دستور کار قرار دهند. این تصمیم، سیگنالی مثبت به نهاد بین‌المللی FATF ارسال می‌کند؛ جایی که ایران را از سال ۲۰۲۰ رسماً در فهرست سیاه خود قرار داده و تعاملات مالی بین‌المللی کشور را عملاً فلج کرده است.
حالا بعد از این مرحله باید منتظر چه اتفاق‌هایی برای اقتصاد دیجیتال کشور باشیم؟ نیما نامداری، مدیرعامل «کارنامه» زاویه دید جالبی به این موضوع دارد. از یک طرف می‌گوید خروج از لیست سیاه قدم اول خوبی برای ارتباط با دنیاست اما خیلی به دستاوردهای آن خوشبین نیست. او در این گزارش توضیح می‌دهد که احتمالا کدام میدان‌های حوزه فناوری بیشترین نفع را از این تصویب کنوانسیون خواهند برد و برای کدام حوزه‌ها تقریبا هیچ تفاوتی ایجاد نخواهد کرد.
نامداری همچنین تاکید دارد که انزوای ایران باعث شده مهارت تعامل با دنیا را از دست بدهد. مانند کسی که در یک جزیره دورافتاده خالی از سکنه گیر کرده، وقتی بعد از مدت‌ها انسان‌ها او را پیدا می‌کنند متوجه می‌شود که با عادت به این تنهایی مهارت‌های ارتباطی خود را از دست داده است.
ضروری اما زمان‌بر و ناکافی
نامداری توضیح می‌دهد: «این تصویب به‌خودی‌خود اتفاق ویژه‌ای ایجاد نمی‌کند. این یک گام ضروری بود و قصد ندارم ارزش آن را پایین بیاورم اما ایران باید با نهادهای مسئول در زمینه قوانین مبارزه با پولشویی مذاکره کند، به توافقی برسد، ضوابط را اجرایی کند و سپس در بازرسی‌ها تأیید شود تا از لیست سیاه FATF خارج شود.»
به گفته نامداری این فرایند زمان‌بر است و حتی در صورت موفقیت ایران احتمالاً به «لیست خاکستری» منتقل می‌شود، جایی که برخی محدودیت‌ها برداشته شده اما همچنان به‌عنوان عضوی کاملاً مورد اعتماد در نظام بانکی جهانی شناخته نخواهد شد
این کارشناس اقتصادی تأکید می‌کند: «با خروج از لیست سیاه وارد لیست خاکستری می‌شوید. این یعنی برخی محدودیت‌ها برداشته می‌شود و احتمال دارد برخی موسسات پولی، بانکی چینی یا بعضی از کشورهای دیگر بپذیرند که با ایران کار کنند. به دلیل اینکه بر اساس تحریم‌های ثانویه آمریکا، موسساتی که با ایران در تعامل هستند، با آمریکا نمی‌توانند همکاری داشته باشند و امکان دارد موسساتی در جهان وجود داشته باشد که اساسا با آمریکا همکاری ندارند. درنتیجه با خروج از لیست سیاه شروع به همکاری با ایران می‌کنند. سهم این نوع موسسات در دنیا بسیار کم است اما صفر نیست.»
پس تا اینجای کار می‌توان به این معدود موسساتی که در حال همکاری با آمریکا نیستند امید داشت. اما این امید کمکی به ما می‌کند؟
خارج شدن از لیست سیاه شرط لازم است اما شرط کافی نیست. شرط کافی برداشته شدن تحریم‌های جهانی از روی موسسات پولی و بانکی ایرانی است. با وجود خارج شدن از لیست سیاه اف ای تی اف ما هنوز یک عضو کاملاً مورد استقبال در نظام بانکی جهانی نیستیم. ضمن اینکه این فرایند احتمالاً مدت‌ها طول می‌کشد، به‌ویژه که در عمل هم باید ایران باید ضوابط را اجرا کند که خود آن در داخل کشور احتمالا پیچیدگی‌هایی دارد.- نیما نامداری
کدام حوزه‌های فناوری احتمالا نفع بیشتری می‌برد؟
با توجه به گفته‌های نامداری، حتی در صورت پیشرفت در مذاکرات FATF، اثرات آن در کوتاه‌مدت محدود خواهد بود. او در پاسخ به سوال‌های زومیت می‌گوید که برخی حوزه‌ها ممکن است زودتر از دیگران از این فرصت‌ها بهره‌مند شوند. «رابطه با چین و برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مانند امارات، عمان و قطر می‌تواند برای شرکت‌هایی که در زمینه سخت‌افزار فعالیت می‌کنند، مثل واردکنندگان سرور یا تجهیزات پیچیده‌تر مثل GPU، مفید باشد.» با این حال، نامداری تأکید می‌کند که این فرایند بسیار زمان‌بر است: «نظام بانکی ایران باید مذاکرات را آغاز، توافق‌ها را اجرایی کند و نهادهای ناظر بین‌المللی تأیید کنند. حتی بعد از خروج از لیست سیاه، بانک‌های خارجی محتاط هستند و نیاز به زمان دارند تا اعتماد کنند. تجربه پس از برجام نشان داد که حتی با رفع برخی محدودیت‌ها، نبود دانش فنی و حقوقی کافی و تغییرات در پروتکل‌های جهانی همکاری را دشوار می‌کند.»
فین‌تک‌ها و چالش‌های تبادلات مالی غیررسمی
یکی از حوزه‌های فناوری که ضربه زیادی از نبود دسترسی به نظام مالی بین‌المللی دیده فین‌تک‌ها هستند. شرکت‌های فعال در حوزه رمزارزها، کیف‌پول‌های دیجیتال، و فناوری‌های مالی به دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های FATF مجبور به استفاده از روش‌های غیررسمی و پرریسک برای تبادلات مالی شده‌اند. نامداری در این مورد می‌گوید: «فین‌تک‌ها علاوه بر مشکلات خرید و فروش، امکان همکاری با نهادهای مالی خارجی برای توسعه سرویس‌های جدید را هم از دست داده‌اند. مثلاً یک صرافی رمزارز ایرانی نمی‌تواند به‌صورت شفاف با صرافی‌های خارجی کار کند. این باعث شده از روش‌های غیررسمی و پرریسک استفاده کنند که نه‌تنها شفافیت ندارد، بلکه خطرناک است. معلوم نیست کریپتویی که مردم می‌خرند، واقعاً کجا نگهداری می‌شود یا اصلاً وجود دارد یا نه.»
آیا پیوستن به FATF می‌تواند این مشکلات را حل کند؟ نامداری خوشبین نیست و معتقد است: «پیوستن به FATF برای این حوزه فین‌تک هم کافی نیست. همکاری فین‌تک‌های ایرانی با کسب‌وکارهای خارجی تا زمانی که تحریم‌ها برطرف نشود، عملاً غیرممکن است.»
او می‌گوید: «فین‌تک‌های ایرانی بیشتر با کشورهای غربی ارتباط دارند، جایی که تحریم‌ها مانع اصلی هستند. ولی باز هم همین که یکی از موانع برداشته شده، زمینه را فراهم می‌کند که اگر روزی مانع تحریم کم شد، مسیر تسهیل شود. دست کم آن زمان دیگر معطل نباشیم.»
مهارت‌های تعامل با جهان را از دست داده‌ایم
یکی از نکات کلیدی که نامداری به آن اشاره می‌کند، تأثیر انزوای طولانی‌مدت ایران بر مهارت‌های تعامل با جهان است. او می‌گوید: «فرقی ندارد از لیست سیاه اف-ای-تی-اف خارج شویم یا تحریم‌ها برداشته شود؛ وقتی سال‌ها از جهان دور افتاده‌اید، مهارت‌های تعامل با جهان را از دست می‌دهید. ایران به دلیل انزوا، مهارت‌های نرم، دانش حقوقی و توانایی همکاری با شرکت‌های خارجی را از دست داده و بازسازی این مهارت‌ها زمان‌بر است»
نامداری برای توضیح آثار طولانی شدن انزوای ایران از تمثیل قصه رابینسون کروزو استفاده می‌کند. کسی که در یک جزیره دورافتاده خالی از سکنه گیر می‌کند، یاد می‌گیرد ابزارهایی برای ادامه زندگی‌اش بسازد که جانش را نجات دهد و در نهایت هم زنده می‌ماند ولی بعد از مدتی وقتی انسان‌ها او را پیدا می‌کنند دیگر به این سادگی نمی‌تواند جذب همان مردمی شود که قبلا با آنها زندگی می‌کرد و با عادت به این تنهایی مهارت‌های ارتباطی را از دست داده است
«مهارت ارتباط با جهان از نظر من عمدتا شامل مهارت‌های نرم از جنس توانایی کار با شرکت‌های خارجی، دانستن عرف‌ها، پروتکل‌ها و روندهایی است که در همکاری با آنها شکل گرفته است. این مهارت مربوط به داشتن اعتماد به نفس و نیروی انسانی است که بتواند زیرساخت‌های حقوقی، قانونی، مالی و اجرایی لازم برای این نوع همکاری‌ها را فراهم کند. ما این توانایی از دست دادیم و بازسازی آن زمان زیادی می‌برد. خوش شانس بودیم که بخش مهمی از بچه‌های ایرانی در خارج از کشور در این سال‌ها تجربه فعالیت داشتند و این می‌تواند به مثابه یک میانبر عمل کند که شرکت‌های داخل ایران سریع‌تر به جام‌جهانی وصل شوند.» به عقیده او «افزایش ارتباطات خارجی زمان می‌برد و نباید انتظارات بی‌جهت فوری ایجاد کنیم که بعد ناامیدی به دنبال داشته باشد.»
ته چاهیم اما باید قدم‌های اول را برداریم
با این حسال خروج از لیست سیاه این فقط قدم اول است و نباید انتظار داشت که به‌سرعت تغییری ایجاد شود. با عبور از این فرایند طولانی باز هم تحریم‌ها مانع اصلی باقی می‌مانند. نامداری شرایط را در نهایت اینطور توصیف می‌کند: «ما به ته چاه سقوط کرده‌ایم و برای خروج از آن باید قدم‌های زیادی برداریم. قدم‌های اول مهم‌اند، اما تا قدم آخر را برنداریم، روشنایی را نخواهیم دید.»
