هشدار درباره انقراض یوزپلنگ آسیایی/ حمایت از آخرین نسل مطالبه‌ای جدی

به گزارش تجارت نیوز، حالا با وجود این سطح از نمادسازی و آگاهی‌رسانی، این پرسش جدی مطرح است که اگر اقدامات کافی یا اثربخش بوده، چرا باید یوزپلنگ آسیایی راه گونه‌هایی مانند شیر ایرانی و ببر مازندران را طی کند که تنها در حافظه تاریخی ایرانیان باقی مانده‌اند؟

امروز (21 می مصادف با 31 اردیبهشت) در روز جهانی گونه های در معرض خطر (Day Species Endangered) است. این روز که برای اولین بار در سال 2006 به منظور آگاهی از میزان شکنندگی حیات زیستمندان گرامی داشته شد و چگونگی و چرایی حفاظت از گونه‌های در معرض خطر از آسیب‌ها و اهمیت آن را به ما یادآوری می‌کند.

یوزپلنگ در کنار «میش‌مرغ» گونه‌هایی هستند که بیشترین خطر انقراض در ایران آن‌ها را تهدید می‌کند. از سال ۱۳۸۰ تاکنون ۶۸ یوز تلف شده‌اند که ۸۵ درصد آن ناشی از عوامل انسانی بوده است. بر اساس آخرین آمارهای رسمی، در حال حاضر حدود ۱۷ قلاده یوز شناسایی شدند. اگرچه احتمالا تعداد یوزهای آسیایی کمی بیش از این باشد، ۱۷ قلاده آخرین آمار رسمی به ثبت رسیده است.

از همین جمعیت محدود، ۱۳ یوز در سال‌های اخیر فقط بر اثر تصادف جاده‌ای از بین رفته‌اند. تهدیدهای یوز اما متاسفانه یک یا دو تا نیست؛ تهدیداتی مانند کمبود نیروی انسانی و تجهیزات حفاظت، کاهش جمعیت طعمه‌های طبیعی، تصادف در جاده‌ها، حضور دام و شتر و سگ‌های گله، کمبود منابع آبی و پروژه‌هایی که بدون ارزیابی محیط زیستی اجرا می‌شوند.

کارشناسان معتقدند «یوز نشانه تب و فشار خون است.» از بین رفتن یوز یعنی طعمه یوز در راس هرم از بین رفته است، گیاهان و خاک از بین رفتند. بر همین اساس نیز از بین رفتن یک یوز، از بین رفتن یک سرزمین است.

در همین رابطه سعید یوسف‌پور ـ مدیرکل محیط زیست استان سمنان ـ‌ در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه وضعیت یوزپلنگ آسیایی از «مرحله حفاظت» عبور کرده و وارد «مرحله نجات» شده است، اظهارکرد: اگر اکنون اقدام فوری و ملی صورت نگیرد، ایران یوزپلنگ آسیایی را از دست خواهد داد.

وی افزود:‌ نتیجه برآورد هزینه برای نجات یوزپلنگ‌ عدد چشمگیری نیست. در هر شش استان زیستگاه تاریخی یوز، حدود به ۸۰۰۰ میلیارد تومان برای یک برنامه پنج ساله است؛ سالانه ۱.۵ همت می‌تواند یوزپلنگ را از انقراض نجات دهد.

مدیرکل محیط زیست استان سمنان اضافه کرد: یوزپلنگ تنها یک گونه جانوری نیست بلکه نماد ملی ایران و یکی از چترگونه‌هایی است که حفاظت از آن، موجب حفظ کل زیست‌بوم می‌شود. همان‌طور که چین برای نجات پاندا تمام دستگاه‌های دولتی و مردمی را پای کار آورد، ما باید یوز را جزو اولویت‌های تصمیم‌گیری‌های ملی قرار دهیم.

وی افزود: حالا تغییرات اقلیمی به سبب ایجاد تغییر در زیستگاه‌های طبیعی، انقراض یوزپلنگ را تسریع کرده و به همین سبب یوزپلنگ موضوعی اورژانسی و هشداری ملی است. اگر به یوزپلنگ تحت عنوان برنامه‌ای ملی نگاه و برای آن چاره‌اندیشی نشود، این گونه از دست خواهد رفت این در حالیست که نجات یوزپلنگ تنها به معنای نجات یک گونه نیست. با توجه به چترگونه‌گی یوزپلنگ، حاصل نجات یوزپلنگ، احیای زیستگاه‌های شش استان خواهد شد.

یوسف‌پور با اشاره به آخرین آمار از تعداد یوزپلنگ‌های آسیایی استان سمنان گفت: در حال حاضر ۱۷ فرد یوزپلنگ در زیستگاه‌های طبیعی استان شناسایی شده‌اند. از این تعداد هفت فرد بالغ و ۱۰ فرد توله هستند. از میان هفت قلاده یوزپلنگ بالغ، دو فرد نر، یک فرد با جنسیت نامشخص و مابقی ماده هستند. از میان توله‌ها چهار توله در آستانه استقلال قرار دارند و شش توله هنوزکوچک هستند. خال‌نگاری توله‌ها انجام شده اما هنوز نام‌گذاری نشده‌اند.

وی افزود: این یوزها در محدوده مجموعه حفاظتی توران شامل پناهگاه حیات وحش، منطقه حفاظت‌شده و پارک ملی توران مشاهده شده‌اند. با این حال برخی از یوزها به‌صورت مقطعی در مناطق هم‌مرز با استان‌های دیگر مانند خراسان شمالی رفت‌وآمد دارند.

به گفته یوسف‌پور با توجه به وجود زیستگاه‌های پیرامونی در استان‌های سمنان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و خراسان شمالی رضوی، این زیستگاه‌ها باید پایش شود و احتمال وجود تعداد بیشتری یوز در طبیعت وجود دارد. با این حال برآوردها حاکی از آن است که جمعیت یوزپلنگ‌های آسیایی در کشور کمتر از ۳۰ فرد است.

وضعیت دام، سگ‌ گله و شتر در زیستگاه‌های یوز

مدیرکل محیط زیست سمنان در ادامه به تهدیدات انسانی در زیستگاه یوزپلنگ اشاره کرد و گفت: اقدامات خوبی برای کاهش تعارض‌ها در زیستگاه اصلی یوز یعنی منطقه توران انجام شده است. در این راستا سامانه‌های خرید عرفی و مدیریت چرا با هدف کاهش تعداد دام در نقاط حساس اجرایی شده‌اند. با این حال حضور شتر در بخش‌های مختلف توران یکی از چالش‌های جدیست و همین حالا حضور شتر در نقاط مختلفی از توران مشهود است این درحالیست که شتر علاوه بر رقابت با یوز در استفاده از طعمه‌ها، منابع آبی اندک منطقه را نیز مصرف می‌کند که خطری جدی برای بقای یوزپلنگ محسوب می‌شود.

وی تاکید کرد: برنامه ویژه‌ای باید برای مدیریت ورود شتر به عرصه‌های زیست‌محیطی اجرا شود چراکه این موضوع بر پوشش گیاهی و در نتیجه طعمه‌های یوز تأثیر مستقیم می‌گذارد همچنین اگرچه میزان دام نسبت به گذشته کاهش یافته، اما همچنان نیاز است که در کانون‌های حساس زیستی (hotspot)، تعداد دام و سگ‌های گله کمتر شود. از سوی دیگر جبران خسارت دامداران در صورت آسیب به دام‌هایشان از سوی یوزها، باید به‌طور مؤثر انجام شود تا تعارضات انسانی با حیات وحش کاهش یابد.

تأثیر تغییرات اقلیمی بر انقراض یوزپلنگ‌ها

مدیرکل محیط زیست سمنان با اشاره به تأثیر تغییرات اقلیمی بر تعداد یوزپلنگ‌های آسیایی گفت: تغییرات شدید اقلیمی و خشکسالی‌های پی‌درپی، تأثیر مستقیمی بر منابع آب، پوشش گیاهی و در نهایت تعداد طعمه‌های یوزپلنگ گذاشته‌اند. در این شرایط کیفیت زیستگاه‌ها نسبت به گذشته به‌طور محسوسی کاهش یافته است.

وی افزود: پژوهشی با همکاری مرکز تحقیقات منابع طبیعی استان سمنان با هدف ارتقای وضعیت یوز در مورد پوشش گیاهی منطقه انجام شد همچنین مقدمات همکاری با انجمن «سطوح آبگیر باران» برای اجرای طرح‌های جمع‌آوری آب باران فراهم شده است. در این منطقه جمع‌آوری آب باران تنها راه تامین آب محسوب می‌شود و این طرح‌ها با هدف تأمین مستقیم آب برای حیات وحش و بهبود وضعیت پوشش گیاهی پیگیری شده است.

سرنوشت نامعلوم ۲۰۰ فرد یوز

مدیرکل محیط زیست سمنان در ادامه به آمار نگران‌کننده‌ای اشاره کرد و گفت: طی ۲۳ سال گذشته، حدود ۲۰۰ فرد یوزپلنگ که پس از سن استقلال در زیستگاه‌های تاریخی کشور سرنوشت نامعلومی پیدا کرده‌اند.

وی افزود: مشخص نیست که این افراد شکار شده‌اند، بر اثر تصادف جان باخته‌اند یا در قاچاق از بین رفته‌اند؟ حتی زیستگاه‌هایی که تعارض انسانی ندارند مانند پارک ملی کویر مرکزی نتوانسته‌اند این گونه را حفظ کنند.

به گفته یوسف‌پور، همین مسئله ضرورت حرکت به سمت تکثیر یوز در فضاهای مدیریت‌شده را بیش از پیش روشن کرده است.

تکثیر در اسارت و فراجمعیت؛ درس‌هایی از تجربه بین‌الملل

مدیرکل محیط زیست سمنان درباره طرح‌های تکثیر یوز در اسارت گفت: تجربه تکثیر در اسارت در سال‌های گذشته هم موفقیت‌آمیز و هم شکست خورده است.

وی در مثالی، به آبستنی یوز ماده «ایران» اشاره کرد که اگرچه موفقیت‌آمیز بود اما به دلیل چالش‌های مختلف ناموفق شد.

یوسف‌پور افزود: به‌دنبال الگویی هستیم که در کشورهای موفقی مانند آفریقای جنوبی اجرا شده است، یعنی ایجاد مراکز «فراجمعیت» در شرایط نیمه‌طبیعی. چنین مدل‌هایی در بازسازی جمعیت یوزها نتایج خوبی داشته‌اند حتی کشور هند از همین مدل استفاده و یوزهایی را از آفریقای جنوبی وارد کرده است. در ایران نیز این روش برای گوزن زرد اجرا شده و موفقیت‌آمیز بوده است، هرچند که تکثیر یوزپلنگ و گوزن زرد دارای تفاوت‌های آشکاریست.

وی تأکید کرد: نرهای مولد جوان برای اجرای این طرح باید در اختیار داشته باشیم. در حال حاضر «فیروز» تنها نر در سایت توران است که به دلیل سن بالا، احتمالاً کیفیت اسپرم مناسبی ندارد بنابراین این نگرانی را داریم که توله یوزهای جوان قبل از قرارگیری در فرایند تکثیر از زیستگاه خارج شوند. با این حال این تصمیمات باید با اتکا به خرد جمعی، نظر کارشناسی و تجربه‌های علمی گرفته شود، نه سلیقه فردی. یوزپلنگ موضوعی بین‌المللی است و باید با استفاده از خرد جمعی در خصوص آن تصمیم‌گیری شود.

وضعیت فعلی سایت توران

مدیرکل محیط زیست سمنان درباره وضعیت سایت تکثیر یوزپلنگ در توران توضیح داد: در حال حاضر، «فیروز» تنها یوزپلنگ نر و سالخورده در این مرکز است. در کنار او، یوزهای ماده‌ای مانند «دلبر» (۱۴ ساله)، «ایران» (مادر پیروز) و سه یوز ماده جوان به نام‌های «آذر»، «توران» و «ابریشم» حضور دارند که هنوز به بلوغ کامل نرسیده‌اند.

به گفته وی از آن‌جا که سه فرد توله یوزپلنگ ماده زایا در زیستگاه حضور دارند، طبیعی است که برای اجرای برنامه تکثیر از طبیعت جفت نر گرفته شود.

یوسف‌پور افزود: پایش ۲۴ ساعته، تغذیه کنترل‌شده، مانیتورینگ وضعیت جسمانی و استفاده از مکمل‌های غذایی از جمله اقدامات صورت‌گرفته در سایت است. اواخر سال گذشته، اقدامات مهمی برای استانداردسازی جایگاه‌ها انجام شد. ایجاد مخفیگاه، نصب درهای الکترونیک به منظور کاهش تماس مستقیم یوزبان با حیوان و تجهیز جایگاه‌ها به چیتاران (برای ورزش و بازی یوزها) بخشی از این فرآیند بوده است.

وی همچنین تأکید کرد که سایت به یک کلینیک دامپزشکی کوچک برای خدمات نیاز دارد و تأمین تجهیزات دامپزشکی از مهم‌ترین نیازهای فعلی مرکز است.

کاهش مرگ‌ومیر یوز در جاده‌ها نیازمند صرف اعتبارات کلان

مدیرکل محیط زیست سمنان درباره آمار مرگ‌ومیر یوزها در جاده‌ها گفت: متأسفانه اهمیت یوزپلنگ در بسیاری از نهاد و ارگان‌ها تبیین نشده است. پروژه‌هایی مانند فنس‌کشی، احداث زیرگذر و اعمال محدودیت‌های ترافیکی به‌طور کامل اجرا نشده‌اند. این موارد از جمله ضرورت‌هایی است که باید در اولویت ارگان‌ها قرار گیرد.

وی یادآور شد: در سال‌های گذشته اقداماتی مانند نصب روشنایی در ۱۰ کیلومتر از مسیر و فنس‌کشی در بخشی از جاده انجام شده اما تکمیل این پروژه‌ها مانند فنس کشی و روشنایی نیازمند اعتبارات کلان است.

یوسف پور در ادامه تاکید کرد که به عقیده وی ایجاد ایجاد روشنایی مؤثرتر از فنس‌کشی است؛ چراکه یوز در تاریکی نمی‌تواند خودرو را تشخیص دهد.

وی با بیان اینکه اولین ابزار لازم برای نجات یوزپلنگ تامین مالی است، افزود: امسال سازمان محیط زیست ۲۵ میلیارد تومان اعتبار برای ایمن‌سازی جاده‌ها دریافت کرده که با توجه به نوسانات ارز و مالیات و کسورات پروژه‌های عمرانی در برابر نیاز واقعی، عددی محدود است که فنس کشی با این عدد ادامه می‌یابد.

یوسف‌پور در پایان با تاکید بر ضرورت آگاهی بخشی به مردم و مسئولان گفت:‌ علیرغم نصب تابلوهای هشدار و تذکرات و حضور فعالان محیط زیست،‌ بعضی مسافران جاده‌ای توجه لازم را به هشدارها نداشتند.

منبع: ایسنا