انقلاب سبز؛ کشاورزی هسته‌ای و امنیت غذایی ایران
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، همان‌طور که رهبر معظم انقلاب در بیانات 14 خرداد 1404 اشاره کردند، صنعت هسته‌ای در ایران یک صنعت مادر است. از جمله کاربردهای کلیدی این صنعت، در حوزه‌ی کشاورزی و امنیت غذایی است. کشاورزی هسته‌ای در ایران نقش کلیدی در تأمین امنیت غذایی کشور ایفا می‌کند. این فناوری موفقیت‌های چشمگیری در افزایش تولید کشاورزی و کاهش ضایعات داشته است.
بر اساس گزارش‌های رسمی، پژوهشکده کشاورزی هسته‌ای ایران از سال 1353 فعالیت‌های تحقیقاتی در راستای استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای در کشاورزی آغاز کرده و در سال 1392 به عنوان یک پژوهشکده مستقل تأسیس شد. کشاورزی هسته‌ای در ایران بهره‌وری کشاورزی را بالا برده، ضایعات را کاهش داده و نقشی جدی در تامین امنیت غذایی ایفا کرده است.
چند دستاورد برجسته
یکی از برجسته‌ترین موفقیت‌های کشاورزی هسته‌ای ایران، تولید دو رقم برنج کیان و هستی است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز ویژگی‌های آن‌ها را به رسمیت شناخته است. این ارقام که از طریق پرتوتابی گامای ارقام طارم و هاشمی ایجاد شده‌اند، مقاومت فوق‌العاده‌ای در برابر تنش خشکی دارند.
رقم کیان در شرایط خشکسالی 3 تن در هکتار و در شرایط آبیاری عادی تقریباً 6 تن در هکتار محصول می‌دهد که در مقایسه با رقم بومی تروم محلی که در بهترین شرایط 3.5 تا 4 تن و در شرایط خشکسالی تنها 600 کیلوگرم عملکرد دارد، پیشرفت چشمگیری محسوب می‌شود.
محققان کشاورزی هسته‌ای کشور با استفاده از روش موتاسیون بریدینگ و پرتوتابی گاما، 14 رقم برنج، پنبه، سویا، کلزا و نارنگی با ویژگی‌های منحصربه‌فرد معرفی کرده‌اند. علاوه بر برنج، سازمان انرژی اتمی در تولید دو رقم پنبه فخر و جاهش نیز موفق عمل کرده که عملکرد بهتری نسبت به ارقام سنتی نشان داده‌اند. این دستاوردها نشان‌دهنده پتانسیل بالای کشاورزی هسته‌ای در بهبود تولیدات مختلف کشاورزی است.
موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کشور اعلام کرده که 140 رقم از محصولات مختلف گروه غلات آبی، ذرت و گیاهان علوفه‌ای، دانه‌های روغنی و حبوبات طی سال‌های اخیر به کشاورزان معرفی شده است. بیشتر ارقام معرفی شده در 9 سال اخیر از مقاومت یا تحمل بالا و یا مطلوب در برابر تنش‌های زنده و غیرزنده از جمله آفات و بیماری‌های مهم، خشکی و کم‌آبی برخوردار بوده‌اند. این موفقیت‌ها باعث شده که ایران در حوزه هسته‌های اولیه بذر گندم و جو 98 درصد، ذرت 89 درصد، سورگوم و حبوبات 100 درصد خودکفا باشد.
فناوری پرتودهی و کاهش ضایعات
علاوه بر بهبود ارقام، فناوری تابش‌دهی نقش مهمی در کاهش ضایعات کشاورزی ایفا می‌کند. محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، اعلام کرده که از 130 میلیون تن تولید کشاورزی سالانه کشور، حدود 30 درصد ضایع می‌شود که معادل 40 میلیون تن محصول است . استفاده از تابش‌دهی می‌تواند این ضایعات را تا 40 درصد کاهش دهد.
در حال حاضر تعداد سامانه‌های پرتودهی فعال موجود در ایران پنج عدد بوده که چهار سامانه از نوع ثابت و یک سامانه از نوع خود حفاظ گاما است. مجموع ظرفیت سامانه‌های موجود در کشور جهت پرتودهی مواد غذایی حدود بین 50-10 هزار تن است.
سازمان انرژی اتمی برای گسترش سامانه‌های پرتودهی در سراسر کشور زمان‌بندی میان‌مدتی در نظر گرفته که در فاز اول حجم پرتودهی محصولات کشاورزی به 150 هزار تن و در فاز دوم به بیش از یک میلیون تن خواهد رسید.
پرتودهی محصولات کشاورزی مزایای متعددی دارد که شامل کاهش آلودگی‌های میکروبی، قارچی و انگلی انواع محصولات غذایی، حفظ بهتر مواد و ارزش تغذیه‌ای و کیفیت حسی مواد غذایی، تثبیت کیفیت مواد غذایی به مدت طولانی و جلوگیری از ضایعات و هدررفت درصد زیادی از محصولات غذایی است. این فناوری همچنین عدم آلودگی محصول و محیط زیست را تضمین می‌کند.
پیشرفت‌های فناورانه و نوآوری‌ها
یکی از نوآوری‌های مهم در این حوزه، استفاده از فناوری پلاسمای سرد برای مبارزه با آفلاتوکسین در محصولات کشاورزی است. شرکت توسعه فناوری پلاسما با کسب نتایج مثبت از تحقیقات بر تأثیر پلاسمای سرد در حذف سم آفلاتوکسین، سامانه پردازش پسته با این فناوری را توسعه داده است.
این فناوری می‌تواند بازارهای جدیدی همچون بازارهای اروپا را به روی پسته ایرانی بگشاید، زیرا سالانه حدود 20 درصد از پسته صادراتی ایران به علت وجود سم آفلاتوکسین بالاتر از حد مجاز برگشت داده می‌شود.
دستگاه‌های پرتودهی گاما که به همت پژوهشگران حوزه هسته‌ای کشور به مرحله تولید رسیده، گام بلندی برای گسترش دانش بومی و رفع نیازهای کشور در زمینه‌های مختلف صنعتی، پزشکی و به‌ویژه کشاورزی محسوب می‌شود. این دستگاه‌ها قابلیت پرتودهی محصولات فله‌ای غلات و حبوبات در دُزهای پایین برای گندزدایی، کنترل جوانه‌زنی و کاهش آفات انباری به منظور افزایش انبارمانی از طریق کاهش بار میکروبی و نابودی میکروارگانیسم‌های آلوده و نابودکننده مواد غذایی را دارند.
تأثیرات اقتصادی و اجتماعی
کشاورزی هسته‌ای نقش مهمی در کاهش وابستگی کشور به واردات محصولات کشاورزی ایفا کرده است. سید رضا رفیعی، مدیر عامل شرکت دانش‌بنیان شارپرتو ایرانیان، تأکید کرده که اگر زیرساخت‌های فناوری پرتودهی گاما توسعه یابد، می‌توانیم ضایعات محصولات کشاورزی را به کالای صادراتی تبدیل کنیم.
به عنوان مثال، سالانه حدود 5 میلیون تن سیب‌زمینی در کشور تولید می‌شود اما بیش از یک میلیون تن آن تبدیل به ضایعات می‌شود که با پرتودهی می‌توان این ضایعات را حفظ و آن‌ها را به کالاهای صادراتی تبدیل کرد.
استفاده از فناوری‌های هسته‌ای به بهبود کیفیت و استانداردهای محصولات صادراتی کمک می‌کند. وزارت جهاد کشاورزی با رویکرد ارتقای کیفیت و ماندگاری محصولات کشاورزی، کاهش ضایعات و برخورداری از استانداردهای بین‌المللی صادرات، از توسعه بهره‌برداری از انرژی هسته‌ای در بخش کشاورزی حمایت می‌کند. این امر به افزایش قدرت رقابت محصولات ایرانی در بازارهای جهانی کمک می‌کند.
همکاری‌های بین‌المللی و شناخت جهانی
دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مدیرکل سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در حاشیه شصت و پنجمین نشست کنفرانس عمومی آژانس در وین از پژوهشکده کشاورزی هسته‌ای ایران به خاطر فعالیت‌های گسترده در حوزه امنیت غذایی و توسعه پایدار کشاورزی تقدیر کردند.
این موفقیت حاصل تلاش‌های گروه اصلاح نباتات پژوهشکده کشاورزی هسته‌ای بوده و پژوهشکده در فهرست 11 موسسه برتر و فعال از کشورهایی همچون بنگلادش، چین، کوبا، هند، اندونزی، مالزی و آفریقای جنوبی قرار گرفت. تجربیات بین‌المللی و اتفاق نظر میان فائو و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از دهه شصت میلادی، منجر به شکل‌گیری مجموعه‌ای در آژانس برای کار در حوزه کشاورزی هسته‌ای شده است. این همکاری‌ها زمینه انتقال دانش و تجربیات بین‌المللی را به ایران فراهم کرده و موجب تسریع پیشرفت‌های کشور در این حوزه شده است.
چالش‌ها و مسیر پیش رو
یکی از اصلی‌ترین چالش‌های پیش روی کشاورزی هسته‌ای ایران، نیاز به گسترش زیرساخت‌های پرتودهی است. با توجه به حجم بالای تولیدات کشاورزی کشور، ظرفیت فعلی سامانه‌های پرتودهی پاسخگوی نیازهای کشور نیست.
رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران تأکید کرده که فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی در بخش مزارع باید از مرحله پایلوت خارج شده و در سطح کشور اجرایی شود. برای رفع این چالش‌ها، تفاهم‌نامه‌های چهارجانبه بین انجمن ارگانیک ایران، سازمان انرژی اتمی، سازمان حفظ نباتات و اتحادیه ملی محصولات کشاورزی منعقد شده تا زمینه ورود فناوری‌های جدید هسته‌ای به مزارع و باغات کشور تسریع شود. این تفاهم‌نامه‌ها زمینه هماهنگی بیشتر بین نهادهای مختلف و بهره‌گیری بهینه از ظرفیت‌های موجود را فراهم می‌کند.
ایران برنامه‌های جامعی برای توسعه کشاورزی هسته‌ای دارد که شامل گسترش سامانه‌های پرتودهی، توسعه ارقام جدید و بهبود فناوری‌های موجود است. این برنامه‌ها با هدف دستیابی به 40 ظرفیت ساختاری نهفته و بالقوه کشاورزی ایران تدوین شده که بدون وابستگی به مذاکرات هسته‌ای، امکان فعال‌سازی دارد. برای تحقق این اهداف، «اقدام برای شکوفایی» باید جای «انتظار برای گشایش» را بگیرد.
نقش در تأمین امنیت غذایی
کشاورزی هسته‌ای ایران نقش کلیدی در تأمین امنیت غذایی کشور و منطقه خواهد داشت. با توجه به شرایط جغرافیایی و اقلیمی ایران، این فناوری می‌تواند کشور را به هاب غذایی منطقه تبدیل کند.
استفاده از انرژی هسته‌ای نقش مهمی در کودهای آلی، حفظ محیط زیست، اکوسیستم و تنوع زیستی، فرسایش خاک، انرژی‌ها و منابع و بهره‌وری محصولات کشاورزی ایفا می‌کند.
کشاورزی هسته‌ای ایران امروز نه تنها به عنوان یک فناوری پیشرفته در تولید محصولات کشاورزی مقاوم و پرمحصول عمل می‌کند، بلکه به عنوان یک ابزار راهبردی برای تأمین امنیت غذایی، کاهش ضایعات، بهبود استانداردهای صادراتی و حفاظت از محیط زیست نقش حیاتی ایفا می‌کند. این دستاوردها در شرایطی حاصل شده که کشور تحت شدیدترین تحریم‌های بین‌المللی قرار داشته است، که خود نشان‌دهنده قدرت علمی و فناوری ایران در این حوزه استراتژیک است.
انتهای پیام/
