فیلم/ حقایق تلخ از کار کودکان؛ از خیابان تا کارگاه‌های پنهان
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم،کودکان کار، تصویر تلخی از تقاطع فقر، مهاجرت، بی‌سامانی اجتماعی و ناکارآمدی نظام‌های حمایتی‌اند. آنها نه تنها از حق طبیعی خود برای آموزش، بازی و رشد محروم‌اند، بلکه اغلب در محیط‌هایی کار می‌کنند که سلامت جسمی و روانی‌شان را تهدید می‌کند. از کار در خیابان گرفته تا فعالیت در کارگاه‌های زیرزمینی.
قانون‌گذار در ایران با پذیرش حداقلی کار کودکان 15 تا 18 سال در قالب «کارگر نوجوان»، تلاش کرده است چارچوب‌هایی برای حفاظت از آنان تعیین کند؛ اما در عمل طیف وسیعی از کودکان، به‌ویژه کودکان مهاجر و بدون هویت رسمی، در شرایطی بسیار سخت و خارج از نظارت قانونی مشغول به کارند.
امروزه نهادهایی مانند سازمان بهزیستی، با همکاری شهرداری، اداره‌کل امور اتباع و دیگر دستگاه‌ها، تلاش کرده‌اند رویکردی «خانواده‌محور» و «توانمندساز» را جایگزین نگاه صرفاً کنترلی کنند؛ رویکردی که هدف آن بازگرداندن کودک به خانواده، تقویت معیشت خانوار و جلوگیری از تکرار چرخه کار کودک است. این تغییر رویکرد اگرچه گامی مهم به شمار می‌رود، اما تا رسیدن به نقطه‌ای امن برای همه کودکان، راهی طولانی در پیش است.
به مناسبت 22 خرداد روز جهانی مبارزه با کار کودکان گفت‌وگویی را با سید حسن موسوی چلک معاون سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی داشتیم که مشروح آن بدین شرح است:
تسنیم: سازمان بهزیستی و اورژانس اجتماعی در حوزه مقابله با کار کودکان چه اقداماتی انجام می‌دهند؟
در کشور مراکز متعددی برای رسیدگی به وضعیت کودکان کار وجود دارد که هم شامل مراکز دولتی و هم غیردولتی می‌شود و خدمات آنها به صورت روزانه یا شبانه‌روزی ارائه می‌شود. گاهی اورژانس اجتماعی به‌طور مستقیم مداخله می‌کند و کودکی را که در خیابان مشاهده می‌شود، به این مراکز ارجاع می‌دهد.
.
در حال حاضر بیش از 60 مرکز ویژه کودکان کار، چه دولتی و چه غیردولتی در کشور فعال هستند. برخی از این مراکز صرفاً حمایتی یا آموزشی و روزانه هستند که عمدتاً نیز توسط بخش غیردولتی اداره می‌شوند.
تسنیم: چه زمانی اورژانس اجتماعی وارد عمل می‌شود و روند مداخله چگونه است؟
زمانی که کودک در محیطی با وضعیت مخاطره‌آمیز حضور دارد و در محیط‌های کاری چنین شرایطی کم نیست، اورژانس اجتماعی وارد عمل می‌شود. گاهی پس از مداخله اولیه، مشخص می‌شود که کودک مشمول تعریف کودک بی‌سرپرست یا بدسرپرست است و در این صورت به مراکز شبانه‌روزی ارجاع داده می‌شود. در برخی مواقع، کودک فقط نیاز به خدمات روزانه دارد و به مراکز حمایتی-آموزشی ارجاع می‌شود.
اگر شرایط به‌گونه‌ای باشد که نیاز به جدایی کودک از خیابان و فضای کار احساس شود، کودک به یکی از مراکز ما منتقل می‌شود. در این مراکز، مددکار اجتماعی و روانشناس غربالگری اولیه را انجام می‌دهند. این مراکز تا 21 روز امکان نگهداری از کودک را دارند پس از این مدت، اگر امکان بازگشت کودک به خانواده وجود داشته باشد، این کار انجام می‌شود. در غیر این صورت، اگر کودک مشمول قوانین حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست یا قانون حمایت از اطفال و نوجوانان باشد به مراکز تابعه سازمان بهزیستی ارجاع می‌شود.
تسنیم: وضعیت کودکان کار از میان اتباع خارجی چگونه است و چه چالش‌هایی در این زمینه وجود دارد؟
ما با گروهی از اتباع خارجی مواجه هستیم که به‌طور مکرر در خیابان‌ها حضور پیدا می‌کنند برخی از آنها دارای مدارک هویتی هستند و برخی فاقد آن. کسانی که مدارک ندارند، باید رد مرز شوند، این روند اکنون در حال طی شدن است به‌ویژه پس از استقرار طالبان و افزایش حضور اتباع افغانستانی در کشور.
با این حال، این چرخه نیاز به بازنگری دارد از یک‌سو، ما نمی‌توانیم به افرادی که مدارک ندارند خدمات ارائه دهیم اما از سوی دیگر، کودک بودن این افراد باعث می‌شود که نتوان به‌راحتی از کنار آنها گذشت، چون آنها تقصیری در شرایط فعلی‌شان ندارند. این یکی از تعارض‌های جدی در این حوزه است.
دریافت تعهد از خانواده‌ها
تسنیم: با توجه به سیاست فعلی دولت در قبال اتباع فاقد مجوز، سازمان بهزیستی چگونه عمل می‌کند؟
سیاست فعلی دولت، رد مرز اتباع فاقد مجوز اقامت است. در تهران نیز ما با همین وضعیت مواجهیم البته مرکزی برای کودکان کار از میان اتباع فاقد مدارک در نظر گرفته شده است. بسیاری از این کودکان به خانواده‌هایشان تحویل داده می‌شوند و تعهد اخذ می‌شود اما در بسیاری از موارد، این چرخه تکرار می‌شود.
تسنیم: اگر بعد از تعهد خانواده، کودک دوباره به خیابان بازگردد چه اقدامی می‌کنید؟
در این شرایط، کودک را به دفتر اتباع خارجی وزارت کشور تحویل می‌دهیم چون مسئولیت قانونی ما در این نقطه به پایان می‌رسد. البته خدمات اولیه‌ای که کودک نیاز دارد به او ارائه می‌دهیم، چون از منظر حرفه‌ای، کودک در وضعیت مخاطره‌آمیز باید از آن محیط خارج شود، فارغ از اینکه دارای مدارک هویتی باشد یا نه. اما هر کشوری قوانین خود را دارد و ما نهایتاً کودک را به حوزه اتباع وزارت کشور تحویل می‌دهیم.
تسنیم: فرایند تصمیم‌گیری درباره کودکان اتباع چگونه انجام می‌شود؟
در تهران، در مرکز کودکان کار و خیابان، جایی که غربالگری انجام می‌شود، نمایندگان اتباع وزارت کشور و قوه قضاییه حضور دارند تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن تصمیم‌گیری شود. با این حال، این چرخه سال‌هاست که تکرار می‌شود و آیین‌نامه‌هایی وجود دارد که در برخی موارد با یکدیگر تناقض دارند. برخی مواقع دستور ارائه خدمات است و برخی مواقع دستور رد مرز؛ اما سیاست کلان کشور اکنون این است که اتباع فاقد مجوز اقامت باید رد مرز شوند.
اشتباه در رد مرز کودک کار ایرانی
اگر قرار است کودکی رد مرز شود باید بررسی بیشتری انجام شود، موردی داشتیم که کودکی ایرانی به اشتباه رد مرز شده بود. خانواده‌اش تصور می‌کردند او فوت شده است. پس از چهار سال، با همراهی انجمن مددکاران اجتماعی ایران و افغانستان و کمک کنسولگری، توانستیم او را شناسایی و به خانواده‌اش بازگردانیم.در موضوع رد مرز کودکان باید با تأمل و دقت بسیار بیشتری عمل کرد تا سلامت و سرنوشت کودک تهدید نشود.
اورژانس اجتماعی تابع قانون است، اما کودکی که در وضعیت مخاطره‌آمیز است، نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی دارد و نمی‌توان آن را از او دریغ کرد.
بیشترین کودکان کار از اتباع افغانستان
در چرخه کودکان کار، بیشترین تعداد کودکان اتباع خارجی مربوط به افغانستان است، هرچند اتباع عراق و پاکستان نیز وجود دارند. اما طی سال‌های اخیر، با افزایش مهاجرت افغان‌ها به ایران، حضور کودکان افغان مشهودتر و قابل توجه‌تر شده است.
پایان بخش نخست
انتهای پیام/
