توقف زمان برای مادر شدن!
دیروز، توی کافه، وقتی دوستش نگار با هیجان از فریز کردن تخمک حرف می‌زد، سارا اول خندید: «یعنی چی؟ تخمک رو بندازی تو فریزر کنار گوشت چرخ‌کرده؟»، اما حالا، توی سکوت اتاق، فکرش مثل گربه‌ای که دنبال کلاف کامواست، دور کلمه‌های «باروری»، «آینده» و «انتخاب» می‌چرخید. نگار گفته بود: «سارا، این یه جور بیمه‌ست برای مادر شدن. مثل اینه که یه تکه از جوونیت رو برای بعد نگه داری.»
سارا لیوان را گذاشت روی میز و یادش افتاد به عمه‌اش، که با مو‌های سفید و حسرت‌های پنهان، همیشه می‌گفت: «کاش وقتی وقتش بود، یه کم به آینده فکر کرده بودم.» حالا سارا جلوی لپ‌تاپ نشسته بود، گوگل باز بود و عبارت «فریز تخمک در ایران» چشمک می‌زد. انگار زندگی داشت بهش می‌گفت: «سارا، یا حالا یا هیچ‌وقت. یه قدم بردار، حتی اگه پاهات بلرزه.» لبخند کمرنگی گوشه لبش نشست. شاید این همان لحظه‌ای بود که می‌توانست زمان را، فقط برای یک بار، دور بزند!
***
به گزارش تابناک، فریز کردن تخمک یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های پزشکی برای حفظ باروری زنان است که در سال‌های اخیر به‌ویژه در ایران با توجه به تغییرات اجتماعی و پزشکی، توجه زیادی را به خود جلب کرده است. این روش به زنان امکان می‌دهد تا با ذخیره تخمک‌های خود در سنین جوانی، شانس بارداری موفق در آینده را افزایش دهند.
تأثیر بالا رفتن سن ازدواج و نرخ باروری در ایران
افزایش سن ازدواج در ایران یکی از عوامل کلیدی کاهش نرخ باروری و پیری جمعیت است. بر اساس آخرین داده‌های مرکز آمار ایران (تا سال ۱۴۰۳)، میانگین سن ازدواج برای زنان به حدود ۳۰ سال رسیده است،
در حالی که در دهه‌های گذشته این رقم حدود ۲۰ تا ۲۵ سال بود. این تأخیر در ازدواج، همراه با کاهش نرخ باروری کل (TFR) به حدود ۱.۶ فرزند به ازای هر زن در سال ۱۴۰۲، زنگ خطر پیری جمعیت را به صدا درآورده است. برای حفظ نرخ رشد جمعیت، هر زوج باید حداقل ۲.۱ فرزند داشته باشد، اما با افزایش سن ازدواج، فرصت باروری کاهش می‌یابد، زیرا کیفیت و تعداد تخمک‌ها پس از ۳۵ سالگی به‌طور قابل‌توجهی افت می‌کند.
پیری جمعیت در ایران نیز با سرعت پیش می‌رود. طبق گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی و مطالعات داخلی، تا سال ۱۴۳۰، حدود ۲۵ درصد جمعیت ایران بالای ۶۰ سال خواهند بود. این موضوع ضرورت استفاده از روش‌هایی مانند فریز تخمک را برای زنانی که به دلایل اجتماعی، اقتصادی یا پزشکی بارداری را به تعویق می‌اندازند، برجسته می‌کند.
دوام تخمک در حالت فریز
تخمک‌های فریز شده در دمای -۱۹۶ درجه سانتی‌گراد در نیتروژن مایع نگهداری می‌شوند و با فناوری‌های نوین مانند فریزینگ فلش (Vitrification)، کیفیت آنها برای مدت طولانی حفظ می‌شود. بر اساس مطالعات علمی، تخمک‌های منجمد می‌توانند تا ۱۰ سال یا بیشتر بدون کاهش کیفیت قابل‌توجه نگهداری شوند. شواهد نشان می‌دهد که حتی پس از ۱۰ سال، جنین‌های حاصل از تخمک‌های فریز شده با موفقیت منجر به بارداری شده‌اند. با این حال، برخی منابع توصیه می‌کنند برای بهترین نتایج، استفاده از تخمک‌ها در بازه ۱۰ ساله انجام شود، زیرا کیفیت ممکن است با افزایش زمان ذخیره‌سازی کمی کاهش یابد.
محاسن و معایب فریز کردن تخمک
محاسن: حفظ باروری در سنین بالا: فریز تخمک به زنان امکان می‌دهد در سنین جوانی که کیفیت تخمک‌ها بالاست، آنها را ذخیره کنند و در آینده استفاده کنند.
حمایت از بیماران خاص: برای زنانی که تحت درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی هستند، این روش راهکاری برای حفظ باروری پیش از آسیب به تخمدان‌هاست.
انعطاف‌پذیری در برنامه‌ریزی زندگی: مناسب برای زنانی که به دلایل تحصیلی، شغلی یا شخصی قصد به تعویق انداختن بارداری دارند.
کاهش خطر ناهنجاری‌های جنینی: تخمک‌های فریز شده در سنین پایین‌تر احتمال ناهنجاری‌های کروموزومی را کاهش می‌دهند.
معایب:عدم تضمین بارداری: فریز تخمک موفقیت ۱۰۰ ٪ را تضمین نمی‌کند و به عوامل متعددی مانند سن، کیفیت تخمک و شرایط رحم بستگی دارد.
عوارض جانبی: استفاده از دارو‌های تحریک تخمدان ممکن است منجر به سندرم تحریک بیش از حد تخمدان، درد شکمی، تهوع یا حتی خونریزی و عفونت شود.
هزینه بالا: هزینه‌های اولیه و نگهداری سالانه ممکن است برای برخی افراد سنگین باشد.
چالش‌های اخلاقی و شرعی: تصمیم‌گیری درباره تخمک‌های استفاده‌نشده می‌تواند پیچیدگی‌های اخلاقی ایجاد کند.
هزینه فریز کردن تخمکهزینه فریز تخمک در ایران بسته به مرکز درمانی، تجهیزات و دارو‌های مورد استفاده متفاوت است. به‌طور میانگین، هزینه اولیه (شامل تحریک تخمدان، برداشت تخمک و فریز) بین ۲۰ تا ۵۰ میلیون تومان است. همچنین، هزینه نگهداری سالانه تخمک‌ها در بانک تخمک حدود ۱ تا ۳ میلیون تومان در سال است. برخی بیمه‌ها ممکن است بخشی از هزینه‌های تشخیصی یا مشاوره را پوشش دهند، اما هزینه اصلی فریز معمولاً تحت پوشش بیمه نیست. در مقایسه با روش‌های دیگر مانند فریز جنین، این روش گران‌تر است، زیرا فرآیند استخراج و انجماد تخمک پیچیده‌تر است.
امکان کاشت تخمک پس از یائسگی
کاشت تخمک پس از یائسگی امکان‌پذیر است، اما به شرایط جسمانی فرد و آمادگی رحم بستگی دارد. پس از یائسگی، رحم معمولاً نیاز به آماده‌سازی هورمونی دارد تا برای پذیرش جنین مناسب شود. با استفاده از لقاح آزمایشگاهی (IVF)، تخمک‌های فریز شده با اسپرم (از همسر یا اهداکننده) لقاح داده شده و جنین حاصل به رحم منتقل می‌شود. موفقیت این روش در زنان یائسه به کیفیت تخمک‌های فریز شده، سلامت رحم و سن فرد در زمان کاشت بستگی دارد. مطالعات نشان می‌دهد که حتی در سنین ۴۰ تا ۵۰ سالگی، بارداری با تخمک‌های فریز شده امکان‌پذیر است، اما احتمال موفقیت کاهش می‌یابد.
ایران دارای مراکز پیشرفته‌ای برای فریز تخمک و درمان ناباروری است. که پژوهشگاه رویان (تهران) یکی از آنهاست.
فریز کردن تخمک به‌طور مستقیم تأثیری بر تعیین جنسیت جنین ندارد، زیرا جنسیت توسط کروموزوم‌های اسپرم (X یا Y) تعیین می‌شود. با این حال، در فرآیند IVF، با استفاده از تکنیک‌هایی مانند PGD (تشخیص ژنتیکی پیش از لقاح)، امکان انتخاب جنسیت جنین وجود دارد. این روش در ایران به دلایل شرعی و قانونی با محدودیت‌هایی مواجه است و معمولاً تنها برای جلوگیری از بیماری‌های ژنتیکی مرتبط با جنسیت انجام می‌شود.
بهترین سن و زمان برای فریز تخمک
بهترین سن برای فریز تخمک قبل از ۳۵ سالگی است، زیرا کیفیت و تعداد تخمک‌ها در این سنین در اوج خود قرار دارد. تخمک‌های فریز شده در سنین پایین‌تر شانس بیشتری برای بارداری موفق دارند و خطر ناهنجاری‌های کروموزومی را کاهش می‌دهند. با این حال، در مواردی که ذخیره تخمدان مناسب باشد، تا ۴۰ سالگی نیز می‌توان این کار را انجام داد. بهترین زمان برای شروع فرآیند معمولاً در ابتدای سیکل قاعدگی است، زیرا هماهنگی با چرخه طبیعی بدن باعث بهبود نتایج می‌شود.
مدت زمان پروسه فریز تخمک
فرآیند فریز تخمک معمولاً ۲ تا ۴ هفته طول می‌کشد و شامل مراحل زیر است:
ارزیابی اولیه: شامل آزمایش خون، سونوگرافی و بررسی تاریخچه پزشکی (۱-۲ روز).
تحریک تخمدان: تزریق هورمون‌ها برای تولید تخمک‌های بیشتر (۱۰-۱۴ روز).
برداشت تخمک: یک عمل سرپایی با بی‌حسی موضعی (۳۰ دقیقه تا ۱ ساعت).
انجماد: تخمک‌ها بلافاصله با روش فریزینگ فلش منجمد می‌شوند.
بعد از عمل، فرد معمولاً همان روز مرخص می‌شود و نیاز به استراحت چندروزه دارد.
حکم شرعی فریز کردن تخمک
از نظر شرعی، فریز کردن تخمک در ایران برای زنان متأهل و مجرد با رعایت شرایط خاص مجاز است. بر اساس فتاوای مراجع تقلید (مانند آیت‌الله مکارم شیرازی)، استفاده از تخمک فریز شده برای لقاح با اسپرم همسر در چارچوب ازدواج مشروع، جایز است. برای دختران مجرد، فریز تخمک به شرط عدم استفاده غیرشرعی (مانند لقاح با اسپرم اهدایی بدون ازدواج) نیز مجاز شمرده شده است. با این حال، برخی مراجع توصیه می‌کنند که این فرآیند تحت نظارت مراکز معتبر و با رعایت موازین شرعی انجام شود.
درصد موفقیت در باروری
میزان موفقیت بارداری با تخمک‌های فریز شده به عوامل متعددی مانند سن زن در زمان فریز، تعداد و کیفیت تخمک‌ها و شرایط رحم بستگی دارد. مطالعات نشان می‌دهد:برای زنان زیر ۳۸ سال، نرخ لقاح تخمک‌های فریز شده حدود ۷۵ درصد است. شانس بارداری موفق بین ۳۰ تا ۶۰ درصد در هر چرخه IVF گزارش شده است. هرچه تعداد تخمک‌های فریز شده بیشتر باشد (۱۵-۲۰ تخمک برای زنان زیر ۳۷ سال و ۲۵-۳۰ تخمک برای سنین بالاتر)، احتمال موفقیت افزایش می‌یابد.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۴ نشان داد که جنین‌های حاصل از تخمک‌های فریز شده هیچ افزایشی در نقایص مادرزادی ندارند و تاکنون بیش از ۳۰۰,۰۰۰ نوزاد از این روش در جهان متولد شده‌اند. همچنین، تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی تهران نشان می‌دهد که فریز تخمک در سنین زیر ۳۵ سال می‌تواند تا ۸۰ درصد شانس بارداری موفق را حفظ کند. با این حال، برای زنان بالای ۴۰ سال، موفقیت به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد و نیاز به تحقیقات بیشتری در این زمینه وجود دارد.
تخمک‌های فریز شده تا چه مدت قابل استفاده هستند؟
تخمک‌های منجمد با روش فریزینگ فلش می‌توانند تا ۱۰ سال یا بیشتر در نیتروژن مایع نگهداری شوند بدون کاهش قابل‌توجه کیفیت. گزارش‌هایی از بارداری موفق با تخمک‌های فریز شده پس از ۱۰ سال وجود دارد، اما توصیه می‌شود برای بهترین نتیجه در بازه ۱۰ ساله استفاده شوند.
آیا می‌توان پس از یائسگی با تخمک فریز شده باردار شد؟
، بارداری پس از یائسگی امکان‌پذیر است، به شرطی که رحم با هورمون‌درمانی آماده شود. تخمک‌های فریز شده با اسپرم لقاح داده شده و جنین به رحم منتقل می‌شود. موفقیت به سلامت رحم و کیفیت تخمک‌ها بستگی دارد، اما شانس بارداری در سنین بالاتر کاهش می‌یابد.
سلامت جنین در روش فریز کردن تخمک (egg freezing) به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله کیفیت تخمک‌ها قبل از انجماد، فرآیند انجماد و رستگاری (vitrification)، و شرایط نگهداری. مطالعات نشان داده‌اند که اگر تخمک‌ها به درستی منجمد و ذخیره شوند، شانس به وجود آمدن جنین سالم و موفق در مراحل بعدی (مانند لقاح آزمایشگاهی یا IVF) بالا است. با این حال، نرخ موفقیت ممکن است با افزایش سن مادر در زمان برداشت تخمک کاهش یابد./کیمیا موحد
