پساتحریم، میدان بازی پتروشیمی‌هاست/ ارزش افزوده باید در داخل تولید شود
در حالی که صادرات پتروشیمی ایران با عبور از ۲۵ میلیارد دلار در سال گذشته، جایگاه این صنعت را به‌عنوان ستون اصلی ارزآوری کشور تثبیت کرده، فعالان اقتصادی معتقدند رفع تحریم‌ها می‌تواند نقطه عطفی برای جهش تولید، جذب سرمایه خارجی و حرکت به‌سوی صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا باشد.
صنعت پتروشیمی، در سال‌های اخیر نه‌تنها ستون فقرات صادرات غیرنفتی ایران بوده، بلکه یکی از معدود عرصه‌هایی است که در اوج تحریم‌ها، همچنان برای کشور ارزآوری کرده است.
به گزارش سرویس اقتصادی تابناک؛ بر پایه آمار رسمی گمرک، صادرات محصولات پتروشیمی در سال گذشته با عبور از مرز ۶۱ میلیون تن، ارزشی نزدیک به ۲۵ میلیارد دلار ثبت کرده است؛ رقمی که نسبت به سال ۱۴۰۲ رشد ۲۸ درصدی داشته است.
اما این اعداد درخشان، روی دیگری هم دارند. فعالان این صنعت بار‌ها هشدار داده‌اند که در سایه تحریم‌های سنگین، روند توسعه زیرساخت‌ها، نوسازی تجهیزات و حرکت به‌سوی تولید محصولات با ارزش افزوده بالا، به‌شدت کند شده است. کمبود دسترسی به فناوری‌های روز و محدودیت در بازار‌های هدف جهانی، باعث شده تا بسیاری از مجتمع‌های پتروشیمی کشور از ظرفیت‌های واقعی خود فاصله بگیرند.
اکنون و در شرایطی که اخبار از احتمال دستیابی به توافقی جدید میان ایران و آمریکا و برداشته شدن تحریم ها حکایت دارد، چشم‌انداز تازه‌ای پیش‌روی این صنعت راهبردی گشوده شده است. در صورت رفع تحریم‌ها، صنعت پتروشیمی می‌تواند نه‌تنها مسیر صادرات خود را گسترش دهد، بلکه با جذب سرمایه‌گذاری خارجی، انتقال فناوری و توسعه محصولات پیشرفته، به نقطه‌ای تعیین‌کننده در اقتصاد ایران تبدیل شود.
نگاهی به مجموعه‌های فعال در این عرصه نشان می‌دهد که ظرفیت جهش تولید و صادرات در این بخش، کاملاً فراهم است. شرکت‌هایی مانند پتروشیمی بندر امام، شهید تندگویان، پردیس، زاگرس و پارسیان، که تحت مدیریت غول‌هایی نظیر هلدینگ پتروشیمی خلیج فارس و غدیر فعالیت می‌کنند، آماده‌اند تا در فضای پساتحریم، به بازیگران منطقه‌ای و حتی جهانی تبدیل شوند؛ البته اگر سیاست‌گذاری‌ها و حمایت‌های لازم از سوی دولت و نهاد‌های اقتصادی انجام شود.
در شرایط فعلی، محصولات پتروشیمی ایران به کشورهای مختلفِ آسیایی و اروپایی صادر می‌شوند، اما ماجرا این‌جاست که این محصولات، در آن‌سوی مرز‌ها به کالاهای نهایی با ارزش افزوده بالا در صنعتی نظیر تجهیزات پزشکی تبدیل می‌شوند و بعضاً دوباره به ایران بازمی‌گردند. این چرخه معیوب، تنها با سرمایه‌گذاری در خطوط پیشرفته تولید و توسعه زنجیره ارزش در داخل کشور اصلاح می‌شود.
پساتحریم، فرصتی تاریخی است. اگر ایران بتواند در فضای جدید بین‌المللی، با برنامه‌ریزی هوشمندانه و جذب سرمایه‌گذاری هدفمند، صنعت پتروشیمی را تقویت کند، مسیر تبدیل شدن به یکی از بازیگران اصلی در بازار جهانی پتروشیمی، نه رویا که یک واقعیت قابل تحقق خواهد بود.
تحریم ها، وزنه ای بر پای توسعه صنعت پتروشیمی ایران
دکتر جواد حیران نیا، مدیر گروه مطالعات خلیج فارس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه در گفت‌و‌گو با خبرنگار تابناک درباره تاثیر توافق ایران و آمریکا بر صنعت پتروشیمی ایران، با بیان اینکه توافق ایران و آمریکا به‌ویژه اگر در قالب احیای برجام یا توافقی مشابه باشد می‌تواند تأثیرات عمده و چندجانبه‌ای بر صنعت پتروشیمی ایران داشته باشد، گفت: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های صنعت پتروشیمی ایران، تحریم‌های بانکی، بیمه‌ای و حمل‌ونقل بوده که صادرات محصولات پتروشیمی را دشوار کرده است. با توافق، احتمالاً محدودیت‌های صادرات محصولات پتروشیمی کاهش یابد. در ادامه همین روند ایران می‌تواند به بازار‌های بین‌المللی بیشتری (به‌ویژه در اروپا و شرق آسیا) دسترسی پیدا کند و به این ترتیب محصولات پتروشیمی خود را با قیمت بهتر و رقابتی‌تر به فروش برساند.
وی با تاکید بر اینکه توافق می‌تواند فضای اعتماد و ثبات بیشتری برای سرمایه‌گذاران خارجی فراهم کند، ادامه داد: شرکت‌های خارجی مانند Total، BASF، و سایر شرکت‌های آسیایی ممکن است برای سرمایه‌گذاری یا همکاری مشترک با ایران وارد مذاکره شوند.
به گفته حیران نیا، یکی از ثمره‌های اصلی توافق ایران و آمریکا و برطرف شدنت حریم ها، انتقال دانش فنی و فناوری‌های روز دنیا (لایسنس‌های جدید) به داخل کشور است.
اتمام طرح های نیمه تمام، ثمره بعدی
مدیر گروه مطالعات خلیج فارس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، توسعه زیرساخت‌ها و پروژه‌های نیمه‌تمام در صنعت پتروشیمی را ماحصل دیگری از توافق ایران و آمریکا دانست و توضیح داد: با آزاد شدن منابع ارزی و جذب سرمایه، پروژه‌های نیمه‌تمام پتروشیمی در مناطق ویژه اقتصادی مانند ماهشهر و عسلویه می‌توانند به سرانجام برسند. این امر موجب افزایش ظرفیت تولید داخلی، بهبود زنجیره ارزش و تولید محصولات با ارزش افزوده بالاتر می‌شود.
وی گفت: با کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل، بیمه و همچنین امکان واردات تجهیزات با کیفیت و قیمت مناسب، هزینه تولید کاهش می‌یابد و رقابت‌پذیری جهانی محصولات پتروشیمی ایران بیشتر می‌شود. البته افزایش صادرات پتروشیمی ایران ممکن است بر تعادل عرضه و تقاضای بازار جهانی اثر بگذارد، به‌ویژه در بازار‌هایی که به واردات وابسته‌اند (مانند هند و چین).
به عقیده حیران نیا، توافق ایران و آمریکا در صورت عملی شدن، می‌تواند صنعت پتروشیمی را از یک وضعیت محدود و تحت فشار، به سمت رشد و توسعه پایدار سوق دهد. البته، تحقق این آثار بستگی به نوع و جزئیات توافق، دوام آن، و نحوه اجرای تعهدات دارد.
