گشت و گذاری روح بخش در کاخ ویلای زیبای قدرتمندترین پسر ناصرالدین شاه قاجار، کامران میرزا، با آبشارهای پلکانی در خوش آب و هواترین محله تهران

کامران میرزا؛ شاهزاده‌ی جاه‌طلبی قاجار

کامران میرزا نایب‌السلطنه، فرزند سوم ناصرالدین‌شاه و یکی از قدرت‌مندترین چهره‌های دربار قاجار بود. او سال‌ها به عنوان وزیر جنگ و نایب‌السلطنه فعالیت می‌کرد و از نفوذ بالایی در تصمیم‌گیری‌های کلان برخوردار بود. اما شاید کمتر کسی بداند که این شاهزاده، از اولین کسانی بود که به پتانسیل زمین‌های شمالی تهران پی برد.

در اواسط سلطنت قاجار، تهران هنوز شهری کوچک و محدود بود. اما کمی بالاتر از دروازه شمیران، در دامنه‌های البرز، اراضی گسترده‌ای وجود داشت که به دلیل آب‌ و هوای مطبوع و چشمه‌های جاری، برای ساخت باغ مناسب بودند. کامران میرزا با درآمدهای کلانش، بخش بزرگی از این اراضی را خریداری کرد؛ زمین‌هایی که امروز میان خیابان‌های نیاوران، فرمانیه، کامرانیه و دزاشیب قرار دارند.

احداث باغ کامرانیه؛ ییلاقی برای یک شاهزاده

زمین‌های این منطقه متعلق به میرزا سعیدخان انصاری، وزیر امور خارجه ناصرالدین شاه بود. کامران‌میرزا زمین‌های جماران و حصار بوعلی را از او خرید و اهالی منطقه را از زمین‌ها بیرون کرد و منطقه را تصرف نمود. وی در اراضی این منطقه که در جوار کاخ صاحبقرانیه قرار داشت، برای خود باغ و اقامتگاهی تابستانی برپا کرد و آن را «کامرانیه» نامید.

«باغ کامرانیه» وسعتی حدود 900 هزار متر مربع داشت و در سال 1295 قمری ساخته شد. محدوده باغ کامرانیه را از اول منظریه تا رستم‌آباد (فرمانیه امروزی) ذکر کرده‌اند.

در این باغ، کاخی مجلل و ییلاقی ساخته شد که به «باغ کامرانیه» معروف گشت. این باغ، به‌گونه‌ای طراحی شده بود که از نظر زیبایی و امکانات، چیزی کم از کاخ‌های سلطنتی نداشت. درختان میوه، حوض‌های سنگی، بنایی با سقف‌های بلند و ایوان‌هایی که مشرف به کوهستان بودند، آن را به یکی از تفرجگاه‌های خاص خاندان قاجار تبدیل کرده بود. این باغ چندین اندرونی و بیرونی داشت از جمله کوشک دوطبقه‌ای برای پذیرایی از میهمانان. همچنین در آن حوض‌های فواره‌دار و آبشارهای پلکانی ساخته بودند و آب باغ نیز از قناتی به نام قنات حصار بوعلی تأمین می‌شد

باغ کامرانیه گل کاری‌های زیبا و کم نظیری داشت که به کمک چندین باغبان اتریشی طراحی شده بود. آن‌ها با گردآوری انواع و اقسام گل‌ها و گیاهان گرمسیری و سردسیری از اقصی‌نقاط ایران و جهان باغی پدید آوردند که تا آن زمان نمونه‌اش ساخته نشده‌بود. این باغ دارای درختان میوه و زینتی، گل‌ها، گیاهان و حتی میوه‌هایی مثل آناناس بود که اصل آن از فرنگ آورده شده‌بود. برای گل‌ها و گیاهان حساس، یک گلخانه نیز ساخته شده‌بود تا از سرمای زمستان در محفوظ باشند. باغ کامرانیه دو باغبان اتریشی و 25 باغچه‌بان ایرانی داشت و روزانه 20 کارگر، گل‌ها را آبیاری می‌کردند. همین امور منجر شده بود تا هزینه باغبانی و نگهداری از این باغ به طرز سرسام‌آوری سنگین باشد و سالیانه مبلغ گزافی برای باغبانی و نگهداری از این باغ صرف شود.

پس از مرگ کامران میرزا؛ چه بر سر باغ و املاک او آمد؟

با مرگ کامران میرزا در سال 1307 باغ و زمین‌های اطراف به ارث رسیدند و بخش‌هایی از آن بین ورثه یا نزدیکان خاندان سلطنتی تقسیم شد. اما با شروع دوره پهلوی و آغاز مدرن‌سازی تهران، اوضاع تغییر کرد.

در دهه 20 و 30 شمسی، اراضی کامرانیه به تدریج به افراد با نفوذ و خانواده‌های ثروتمند فروخته شد. برخی از ویلاها و باغ‌های شخصی در این دوره ساخته شدند. اما بخش اعظم آن تا دهه 50 و 60 همچنان بافتی نیمه‌روستایی و کم‌تراکم داشت.

تحولات پس از انقلاب؛ از باغ‌ها تا برج‌ها

با وقوع انقلاب 1357 و تغییر نظام سیاسی، بسیاری از اراضی بزرگ در شمال تهران مصادره یا تقسیم شدند. کامرانیه نیز دستخوش تحولات جدی شد. باغ‌های قدیمی تخریب شدند و زمین‌ها به پروژه‌های مسکونی بزرگ تبدیل گردیدند. از دهه 70 به بعد، روند برج‌سازی در کامرانیه به شکل فزاینده‌ای آغاز شد.

امروز، آنچه از باغ کامرانیه به جا مانده، تنها نامی بر خیابانی پرزرق‌وبرق است. برج‌های چند ده‌طبقه با امکانات لاکچری، ویلاهای نوساز، سفارت‌خانه‌ها و دفاتر بین‌المللی جای همان باغی را گرفته‌اند که روزی مکانی برای آرامش شاهزاده‌ قاجاری بود.