امیر رهبر فعال رسانه در خصوص ویپ یا سیگار الکترونیکی، پدیده‌ای مدرن و با ظاهری فریبنده که این روزها به یکی از محبوب‌ترین ابزارهای مصرف نیکوتین در میان جوانان و حتی نوجوانان تبدیل شده است برای رکنا اینگونه نوشت:
دستگاهی که در ظاهر، جایگزینی بی‌خطر برای سیگار سنتی معرفی می‌شود، اما داده‌ها و شواهد علمی، چهره‌ای متفاوت و هشدارآمیز از آن ترسیم می‌کنند.
مرگ و آسیب‌های ریوی
در تابستان سال ۲۰۱۹، بحران ویپ در آمریکا به نقطه انفجار رسید. بیش از ۲۸۰۰ نفر به دلیل مشکلات تنفسی ناشی از مصرف ویپ در بیمارستان بستری شدند و ۶۸ نفر جان باختند. بررسی‌ها نشان داد که ماده‌ای شیمیایی در برخی ویپ‌ها منجر به آسیب شدید بافت ریه می‌شود و علائمی چون تنگی نفس، سرفه و ناراحتی‌های حاد تنفسی را به همراه دارد.
ویپ چیست و چگونه عمل می‌کند؟
سیگار الکترونیکی یا ویپ، دستگاهی است که با استفاده از باتری و المنت حرارتی، مایعی شامل نیکوتین و طعم‌دهنده‌های مختلف را به بخار قابل استنشاق تبدیل می‌کند. این مایع که به "ای‌لیکویید" (e-liquid) معروف است، معمولاً ترکیبی از پروپیلن گلیکول، گلیسیرین گیاهی و اسانس‌هایی چون نعنا، انبه یا خیار دارد.
گرچه ویپ‌ها فاقد تنباکو، قطران و مونوکسید کربن هستند، اما به‌واسطه داشتن نیکوتین، همچنان در دسته مواد دخانی قرار می‌گیرند. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) نیز این محصولات را تحت نظارت شدید قرار داده و آن‌ها را جزو محصولات تنباکویی طبقه‌بندی کرده است.
ترویج ترک سیگار یا تله‌ای برای وابستگی بیشتر؟
بسیاری از شرکت‌های تولیدکننده ویپ، این دستگاه را وسیله‌ای برای کمک به ترک سیگار معرفی می‌کنند. اما واقعیت آن است که ویپ‌ها در عمل، بیشتر به ابزاری برای انتقال وابستگی از یک شکل به شکلی دیگر بدل شده‌اند. تحقیقات نشان می‌دهد که برخی از این دستگاه‌ها حاوی نیکوتینی معادل با یک بسته کامل سیگار سنتی هستند.
سیگار الکترونیکی به‌دلیل ایجاد وابستگی شدید، می‌تواند مانعی جدی برای ترک واقعی نیکوتین باشد.
ادعاهای بی‌پشتوانه و باورهای اشتباه
عده‌ای بر این باورند که سیگارهای الکترونیکی بدون نیکوتین برای سلامتی ضرر ندارند یا حتی به ترک سیگار کمک می‌کنند. این در حالی است که مطالعات متعدد نشان داده‌اند حتی ویپ‌های فاقد نیکوتین نیز می‌توانند موجب آسیب‌های ریوی، افزایش ضربان قلب، فشار خون بالا، پوسیدگی دندان، التهاب لثه و وابستگی روانی شوند.
افزون بر این، ویپ‌ها همچنان دود دست دوم تولید می‌کنند و در بلندمدت می‌توانند به اطرافیان فرد مصرف‌کننده نیز آسیب وارد کنند.
مضرات نیکوتین و تأثیرات جسمی و روانی
از جمله خطرات شناخته‌شده مصرف نیکوتین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
افزایش ریسک سکته مغزی و قلبی
تسریع بیماری‌های عروق کرونری
کلسترول بالا و زخم معده
ترش کردن (رفلاکس معده به مری)
آسیب جدی به جنین و رشد مغزی نوجوانان
وابستگی شدید و مقاومت به ترک
ممنوعیت جهانی، غفلت داخلی
در بسیاری از کشورها، استفاده از سیگار الکترونیکی برای نوجوانان، زنان باردار و حتی بزرگسالانی که سابقه مصرف سیگار سنتی نداشته‌اند، به‌طور رسمی ممنوع است. با این حال در ایران، شاهد گسترش روزافزون مصرف ویپ در میان نوجوانان هستیم، آن هم بدون هیچ نظارت یا اطلاع‌رسانی موثر عمومی.
پیوند ویپ و نارسایی قلبی
جدیدترین پژوهش‌های علمی نشان می‌دهند که افرادی که در دوران زندگی خود هشدارهای مربوط به مصرف ویپ را نادیده گرفته‌اند، تا ۱۹ درصد بیش از سایرین در معرض نارسایی قلبی قرار دارند. نارسایی قلبی، برخلاف حمله قلبی، ناگهانی نیست بلکه به‌مرور زمان و با تضعیف عملکرد قلب بروز می‌کند و توانایی فرد در انجام فعالیت‌های روزمره را به‌شدت کاهش می‌دهد.
چرا ویپ در ایران به یک بحران خاموش تبدیل شده است؟
آنچه در ایران در حال وقوع است، نه صرفاً یک گرایش مدرن، بلکه شکلی از بحران سلامت عمومی است که زیر پوست جامعه در حال گسترش است. عدم آگاهی عمومی، نبود قوانین بازدارنده، تبلیغات غیرمستقیم و جذاب در فضای مجازی، و دسترسی آسان نوجوانان و جوانان به محصولات ویپ، همگی به این پدیده دامن زده‌اند.
در این میان، غیبت نهادهای آموزشی، فرهنگی و بهداشتی در ارائه اطلاعات صحیح و هشدارهای صریح، باعث شده تا نسل نوجوان بدون شناخت کافی، به مصرف این محصولات روی آورند. خطر اصلی آنجاست که ویپ نه‌تنها راه‌حل ترک سیگار نیست، بلکه در بسیاری از موارد، آستانه‌ای برای ورود به اعتیاد به نیکوتین و سایر مواد دخانی است.
استفاده از ویپ، هرچند با ظاهر مدرن و طعمی خوشایند همراه است، اما پیامدهایی جدی و در بسیاری موارد، برگشت‌ناپذیر برای سلامت جسم و روان کاربران دارد. ویپ نه ابزار ترک، بلکه شکلی تازه از وابستگی است؛ وابستگی‌ای که این‌بار در رنگ‌ها و طعم‌های جذاب، نسل آینده را هدف گرفته است. اگر امروز به فکر نباشیم، فردا هزینه‌ای گزاف برای غفلتی بزرگ خواهیم پرداخت.
