تاریخچه نخل کشی در مراسم عزاداری امام حسین (ع)

شهر‌های ایران با لهجه از یکدیگر متمایز می‌شوند و این تفاوت در گویش‌ها به فرهنگ عزا هم سرایت کرده؛ به عبارت دیگر هر شهری مراسم و آداب منحصر به جغرافیای خود را برای بروز حزن دارد. از همین رو محرم نه تنها مراسمی مذهبی بلکه بهانه‌ای برای به نمایش درآوردن فرهنگ‌های عزا شناخته می‌شود.

علی سلطانی با بیان این که پیشینه نخل گردانی به پیش از صفویه می‌رسد می‌گوید: در آئین نخل برداری، نخلی آراسته شده در روز عاشورا یا روز بعد از عاشورا به خیابان و توسط افرادی که به عنوان نخل کش شناخته می‌شوند حمل می‌شود.

این فعال گردشگری با اشاره به حمل نخل در حسینیه‌ها و تکایا، میادین مهم شهر و روستا و کوچه‌ها و خیابان‌ها ادامه می‌دهد: افرادی که نخل را بلند می‌کنند؛ مقداری پنبه، پشم، کاه، پارچه و یا هر جسم نرم دیگری را داخل دستمال‌های بزرگ قرار می‌دهند تا بالشتکی درست شود. بالشتک را به سر یکی از کتف‌های خود بسته تا با قرار گرفتن در زیر سنگینی نخل، آسیبی متوجه نخل کشان نشود. به عبارت دیگر با این روش بهتر می‌توانند وزن نخل را تاب بیاورند.

سلطانی با اشاره به متقاضیان بلند کردن نخل می‌گوید: عمده نخل کش‌ها افراد پابرهنه‌ای هستند که به صورت دسته بندی شده، چهار طرف نخل را گرفته و دستگیره‌ها را روی بالشتک‌های پارچه‌ای که بر سر شانه‌ها است، قرار می‌دهند و «یا حسین، یا حسین» گویان و به دستور شخصی باتجربه و سالمند که به طور معمول از سادات است، نخل را بلند می‌کنند. نخل کشان باید مسافت تعیین شده‌ای را پیموده و دوباره به جایگاه اولیه نخل باز گردند.

سلطانی محل اجرای این مراسم را جنوب خراسان، سمنان، دامغان، خمین، برخی نواحی قم، کاشان، اردستان، ابیانه، خور و بیابانک، یزد، زواره، نایین و ... می‌داند و ادامه می‌دهد: ماجرا به این رفت و آمد‌ها ختم نمی‌شود؛ در داخل حسینیه‌ها و میادین، نخل برای چند بار با فاصله زمانی متفاوت برداشته و در هر بار، یک تا سه بار (به این نیت که پیکر بی‌جان امام سه روز در صحرای کربلا قرار داشت) در طول و عرض یا گرداگرد حسینیه و میدان گردانده می‌شود. در بسیاری از حسینیه‌ها سازه‌ای شش ضلعی به نیت حرم شش گوشه امام حسین (ع) وسط حسینیه ساخته که به نام کَلُک معروف است و نخل به دور آن طواف می‌کند.

سلطانی می‌گوید: در خارج از این دو مکان، نخل به همراه دسته‌های سینه زنی و زنجیر زنی در محلات به حرکت درآمده و حتی به محل مجلس عزاداری و روضه نیز برده می‌شود. در غروب عاشورا و پس از انجام آیین شام غریبان نیز نخل به جایگاه خود در حسینیه یا میدان باز می‌گردد.

سلطانی درباره تاریخچه این مراسم می‌گوید: فلسفه این مراسم، نخل از مصادیق خیمه‌های امام حسین (ع) و نمادی از گهواره جوانان اهل بهشت برشمرده می‌شود. همچنین با توجه به این که حمل "عماد" در گذشته برای تشییع پیکر بزرگان قوم، مرسوم بوده؛ از همین رو بسیاری از پژوهشگران بر این عقیده هستند که نخل زینت یافته عماد است.

سلطانی با بیان این که هنوز تاریخچه ساخت نخل و بلند کردن آن در روز عاشورا مشخص نیست ادامه می‌دهد:موضوعی که روشن است این است که ساختن تابوت‌های تمثیلی برای شهدا پیشنیه‌ای طولانی دارد. همچنین در روایات تاریخی، مردم سرزمین ماوراء النهر آمده که هر سال برای مرگ سیاوش، قهرمان اسطوره‌ای ایران که به ناحق کشته شد؛ مراسم یادمان برگزار و تابوت تمثیلی وی را در شهر می‌چرخاندند. این رسم تا نخستین دوره‌های اسلامی ادامه و بسیاری از جهانگردانی که به ایران آمدند در سفرنامه خود به این رسم اشاره کردند.

سلطانی با اشاره به شیعیان محله کرخ بغداد که هنگام رفتن به زیارت مزار امیرمومنان و سیدالشهدا، منجنیق با خود حمل می‌کردند می‌گوید: منجنیق را می‌توان نخستین و قدیمی‌ترین تابوت تمثیلی و مذهبی شیعیان دانست.

انتهای پیام /