آداب و رسوم مردم گیلان؛ سفری به فرهنگ و سنت‌های اصیل شمال ایران
به گزارش سرویس آداب و رسوم پایگاه خبری ساعدنیوز، اگر قصد سفر به رشت یا دیگر شهرهای زیبای استان گیلان را دارید و کنجکاوید که با آداب و رسوم مردم این خطه سرسبز آشنا شوید، با ما همراه باشید. در این مقاله، شما را به سفری جذاب در دل فرهنگ، سنت‌ها، و آیین‌های مردم خونگرم گیلان می‌بریم. از مراسم عروسی سنتی گرفته تا آیین‌های محرم، نوروز، و شب یلدا، همه‌چیز را با جزئیات برایتان شرح می‌دهیم تا با شناخت کامل به این دیار سفر کنید.
آشنایی با فرهنگ و مردم گیلان
استان گیلان، به مرکزیت شهر رشت، یکی از زیباترین مناطق شمالی ایران است که به طبیعت بکر، غذاهای لذیذ، و مردمی مهمان‌نواز شهرت دارد. مردم این استان با حفظ سنت‌های کهن و انتقال میراث فرهنگی به نسل‌های جدید، هویت غنی خود را زنده نگه داشته‌اند. هر مناسبتی در این استان، از عروسی و نوروز گرفته تا ماه محرم، رنگ و بوی خاصی به خود می‌گیرد و آیین‌های منحصربه‌فردی را به نمایش می‌گذارد.
گویش و زبان مردم گیلان
اکثر مردم گیلان گیلک هستند و به زبان گیلکی سخن می‌گویند، اما تسلط به زبان فارسی نیز در میان آن‌ها رایج است. زبان گیلکی شاخه‌های مختلفی دارد، از جمله تالشی، هرزندی، گورانی، مازندرانی، و برخی گویش‌های تاتی و سمنانی. این زبان‌ها ریشه در زبان پارتی (اشکانی) دارند و در مناطق مختلف گیلان با تفاوت‌های اندک شنیده می‌شوند. علاوه بر این، در برخی نواحی، گویش‌های تالشی، تاتی، و حتی ترکی نیز رواج دارد.
لباس محلی مردم گیلان؛ جلوه‌ای از رنگ و هنر
لباس‌های محلی گیلان یکی از زیباترین و رنگارنگ‌ترین پوشش‌های سنتی ایران هستند که در سه دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند:
پوشاک زنان گیلان
لباس زنان گیلانی بر اساس مناطق شرق، غرب، و مرکز استان متفاوت است:
شرق گیلان (قاسم‌آبادی): دامن‌های پرچین و شلیته با جلیقه‌های پولک‌دوزی‌شده، ویژگی اصلی این پوشش است. روسری و سربند (لچک)، پیراهن (جمه)، جلیقه، و الجاقبا (پوششی از مخمل یا چادرشب) از اجزای اصلی این لباس هستند.
غرب گیلان (تالشی): این پوشش شامل جلیقه‌ای به نام جلخته یا نیفتنه و دامن‌های بلند است.
مرکز گیلان (رسوخی): ترکیبی از پیراهن‌های چاک‌دار و جلیقه‌های سنتی با تزئینات خاص.
پیراهن‌های زنان معمولاً با نخ‌های رنگی و یراق‌دوزی تزئین می‌شوند و جلیقه‌ها با طراحی جلوباز و یقه هفت، قابلیت تنظیم سایز دارند.
پوشاک مردان گیلان
مردان گیلانی نیز لباس‌های سنتی خاص خود را دارند:
جلیقه: در فصول سرد از جنس شال و در بهار و تابستان از پارچه‌های نازک‌تر دوخته می‌شود.
شلوار: در غرب گیلان به نام شلار و در شرق با دمپای ساده یا دکمه‌دار شناخته می‌شود. رنگ‌های تیره مانند سیاه و فلفلی رایج است.
کت: کت‌های سنتی مانند چوخا یا شکه از شال دوخته می‌شوند و یقه برگردان دارند.
پای‌افزار: چوموش (کفش چرمی ساده)، ارسی، چاروق، گیوه، و پوتین گالش از کفش‌های محلی هستند.
کلاه: کلاه‌های ترک‌دار تالشی، نمدی، و پوستین‌کلاه از پوست بره، از پوشش‌های رایج مردان است. چوپانان نیز از باشلاق (پوشش بلند ضدآب) و کولا و شولا (نمدهای کوتاه و بلند) استفاده می‌کنند
مراسم ازدواج سنتی در گیلان؛ آیینی پر از شور و شادی
یکی از جذاب‌ترین سنت‌های گیلان، مراسم عروسی و به‌ویژه آیین گیشه‌بری (بردن عروس به خانه داماد) است. این مراسم نقطه اوج عروسی‌های سنتی گیلانی است و با موسیقی ساز و نقاره، ترانه‌خوانی، و شادباش همراه می‌شود.
جزئیات مراسم گیشه‌بری
در شرق گیلان: عروس و داماد نهالی را که از خانه پدر عروس کنده شده، در خانه داماد می‌کارند تا نمادی از زندگی مشترک و برکت باشد.
در غرب و شرق گیلان: مادر عروس پای خروسی را با نخ‌های ابریشمی رنگی می‌بندد و آن را همراه مرغ با عروس به خانه داماد می‌فرستد.
نان و آرد: در بسیاری از مناطق، نان و آرد را در سفره‌ای به کمر عروس می‌بندند تا خیر و برکت به خانه جدید بیاورد.
هدیه در سری یا داییانه: برادر یا دایی عروس در لحظه خروج از خانه، هدیه‌ای از او می‌گیرند.
اسب مزین: اگر مسیر خانه داماد دور باشد، عروس سوار بر اسبی آراسته می‌شود.
بخشش مهریه: در روستاهای کوهستانی دیلمان، عروس هنگام عبور از جوی‌های آب، بخشی از مهریه خود را به حضرت فاطمه زهرا (س) می‌بخشد.
استقبال داماد: داماد با دو نفر همراه (ساقدوش و سلدوش) به استقبال عروس می‌آید و با پرتاب نارنج، پرتقال، یا قند، آرزوی خوشبختی میکند.
آیین‌های محرم در گیلان؛ عزاداری با طعم سنت
ماه محرم در گیلان با آیین‌های خاص و پرشوری برگزار می‌شود. مردم این دیار با پوشیدن لباس‌های سیاه و برپایی مراسم عزاداری، به سوگ امام حسین (ع) می‌نشینند. مساجد، امام‌زاده‌ها، و حسینیه‌ها مراکز اصلی این مراسم هستند.
آیین علم‌بندی
یکی از زیباترین سنت‌های محرم در گیلان، علم‌بندی است که از یک روز پیش از محرم تا روز هفتم برگزار می‌شود. در این مراسم:
افراد نذری پارچه سبز به علم می‌بندند و شمعی روشن می‌کنند.
پذیرایی با نذری و اجرای نوحه‌خوانی و سینه‌زنی انجام می‌شود.
این آیین در شهرهایی مثل ماسوله (با نام طوق‌بندی) و آستانه اشرفیه با شکوه خاصی برگزار می‌شود.
علم‌واچینی
در روز عاشورا یا سومین روز شهادت امام حسین (ع)، مراسم علم‌واچینی برگزار می‌شود. در این روز، پارچه‌های علم باز شده و در خمره‌ای در مسجد نگهداری می‌شود تا سال آینده دوباره استفاده شود. افرادی که حاجت‌روا شده‌اند، نذری پخش می‌کنند یا گوسفند قربانی می‌کنند.
نوروز و آیین‌های بهاری در گیلان
نوروز در گیلان با آیین‌های شاد و پرمعنا همراه است که برخی از آن‌ها هنوز هم رواج دارند.
نوروزخوانی
نوروزخوانی یکی از سنت‌های قدیمی است که در آن گروهی از نوروزخوانان در کوچه‌ها اشعاری در مدح دوازده امام و به استقبال بهار می‌خوانند. معروف‌ترین این اشعار، دوازده امام و عروس گوله هستند.
نمایش عروس گوله
این نمایش با سه شخصیت اصلی (غول، پیربابو، و نازخانم) اجرا می‌شود و مفاهیم اخلاقی و آیینی را منتقل میکند. گروه نمایش به خانه‌ها می‌روند و در ازای آرزوی خیر و برکت، هدایایی دریافت می‌کنند.
چهارشنبه‌سوری
چهارشنبه‌سوری در گیلان با پریدن از روی آتش، دود کردن اسپند، و خواندن اشعار شاد همراه است. دیگر رسوم این شب شامل فالگوش ایستادن، قاشق‌زنی، و شال‌اندازی است که در مناطق کوهستانی گاهی به خواستگاری غیرمستقیم منجر می‌شود.
آینه تکم
آینه تکم نمایشی عروسکی با عروسک بزی به نام تکم است که در غرب گیلان اجرا می‌شود. تکم‌چی‌ها با ترانه‌های شاد، پیام‌آور نوروز و بهار هستند.
سیزده‌به‌در
در سیزده‌به‌در، مردم به طبیعت می‌روند و با گره زدن سبزه، بندبازی، و کشتی گیله‌مردی این روز را جشن می‌گیرند.
شب یلدا؛ شبی خاطره‌انگیز در گیلان
شب یلدا در گیلان با دورهمی‌های خانوادگی، خواندن حافظ و شاهنامه، و خوردن خوراکی‌های خاص مانند هندوانه و آوکونوس (ازگیل) همراه است. مردم معتقدند هندوانه از تشنگی تابستان و سرمای زمستان محافظت میکند. ازگیل را در خمره‌ای با آب و نمک نگهداری می‌کنند تا پخته و خوشمزه شود.
سخن پایانی
آداب و رسوم گیلان نه‌تنها بخشی از هویت فرهنگی ایران است، بلکه منعکس‌کننده روحیه شاد، مهمان‌نواز، و پایبند به سنت‌های این مردم است. آشنایی با این آیین‌ها به شما کمک میکند تا در سفر به این استان، تجربه‌ای عمیق‌تر و معنادارتر داشته باشید. از لباس‌های رنگارنگ قاسم‌آبادی تا مراسم عروسی پرشور و آیین‌های محرم، هر بخش از فرهنگ گیلان داستانی برای گفتن دارد.
