طوفان خاک و حادثه در منطقه سیستان؛ ۴۶ مصدوم در سایه بادهای ۱۲۰ روزه

به گزارش ایرنا، در گستره شرقی ایران، جایی که دشت‌های پهناور منطقه سیستان در مجاورت مرزهای افغانستان گسترش یافته‌اند، پدیده‌ای اقلیمی رخ می‌دهد که ساکنان آن را «بادهای ۱۲۰ روزه» می‌نامند؛ جریانی سهمگین، خشک و پرقدرت که از اواخر بهار تا میانه‌های پاییز، آسمان را در غباری دائم می‌پوشاند و زمین را در بی‌رحمانه‌ترین صورت ممکن می‌تکاند.

برخلاف بسیاری از بادهای موسمی یا فصلی، این باد نه‌تنها یک جریان آب‌وهوایی ساده نیست، بلکه جزئی از هویت زیستی و تهدید روزمره ساکنان منطقه سیستان است؛ این بادها هرچند در گذشته‌های دور، با نقش‌هایی چون خشک‌کردن محصولات کشاورزی، تمیز کردن باغات و حتی خنک‌سازی خانه‌های بادگیر مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما اکنون با ترکیب شدن با پدیده فرسایش خاک، خشکسالی، تخریب تالاب بین المللی هامون و بیابان‌زایی گسترده، به بحرانی چندوجهی تبدیل شده‌اند؛ بحرانی که سلامت، اقتصاد، آموزش و زیرساخت‌های حمل‌ و نقل منطقه را به چالش کشیده است.

در این میان، هر سال از اواخر اردیبشهت، صدای خشن این بادها نه‌فقط بر پنجره‌ها می‌کوبد، بلکه پیام‌آور اضطراب و آماده‌باش برای خانواده‌هایی است که باید با خاک، ریزگرد، اختلال در دید جاده‌ای و بحران‌های سلامتی مواجه شوند؛ براساس اعلام اداره‌کل هواشناسی سیستان و بلوچستان، از بامداد یکشنبه، طوفانی سهمگین در زابل آغاز شد و سرعت آن به ۹۷ کیلومتر بر ساعت رسید این سرعت غیرعادی، دید افقی را به یک‌هزار و ۲۰۰ متر کاهش داد و شرایط برای ترددهای جاده‌ای و زندگی شهری را مختل کرد، در زهک نیز سرعت باد به ۷۲ کیلومتر بر ساعت رسید.

آسمانی خاک‌آلود، زمینی پرحادثه

همزمان با این شرایط ناپایدار جوی، در مسیر زاهدان - زابل حوالی «یادمان شهدا» ۲ فقره تصادف زنجیره‌ای رخ داد که بر اثر آن، ۴۶ نفر دچار آسیب شدند؛ رئیس دانشگاه علوم پزشکی زابل اعلام کرد که بلافاصله پس از اعلام حادثه، هشت دستگاه آمبولانس به محل اعزام شدند و مصدومان در کمتر از ۱۰ دقیقه تحت امداد اولیه قرار گرفتند.

به گفته حسین شهدادی از مجموع مصدومان، ۱۰ نفر به بیمارستان منتقل شدند، سه نفر با وسایل شخصی به مراکز درمانی مراجعه کردند و ۳۶ نفر به‌صورت سرپایی درمان شدند؛ با وجود اینکه کاهش دید و شدت گرد و غبار، فرآیند امدادرسانی را با مشکل مواجه کرده بود، اما نیروهای اورژانس با تمام توان در محل حاضر شدند.

با وجود تکرار سالانه طوفان‌های ۱۲۰ روزه، مسیرهای ارتباطی استان همچنان از زیرساخت‌های ایمن در برابر این پدیده بی‌بهره‌اند؛ نبود هشدارهای فعال جاده‌ای، سازه‌های بادشکن، تابلوهای خطر و پروتکل‌های سفت‌وسخت مدیریتی، از عوامل اصلی وقوع چنین تصادفاتی هستند که با وجود قابل پیش‌بینی بودن، همچنان تکرار می‌شوند.

دوگانه زابل و زاهدان؛ از هواشناسی تا آلودگی هوا

با وجود آن‌که طوفان شدید در شمال سیستان و بلوچستان، بیشترین تمرکز خود را بر زابل گذاشته، اما داده‌های رسمی سامانه پایش کیفی هوای کشور نشان می‌دهند که شدت آلودگی در برخی دیگر از شهرستان‌های منطقه به‌مراتب بحرانی‌تر بوده به طوریکه براساس شاخص کیفیت هوای ۲۴ ساعته منتهی به ظهر یکشنبه (۱۱ خرداد)، ایستگاه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی زابل با ثبت عدد ۱۱۹ در محدوده «ناسالم برای گروه‌های حساس» قرار گرفته است.

ایستگاه مرکز خدمات سلامت شهید دستغیب نیمروز با شاخص ۱۶۳، وضعیت «ناسالم» را نشان می‌دهد و ایستگاه شبکه بهداشت و درمان شهرستان زهک با عدد نگران‌کننده ۳۱۲، وارد محدوده «خطرناک» شده است؛ وضعیتی که به‌طور جدی سلامت عمومی تمامی گروه‌های سنی را تهدید می‌کند همچنین ایستگاه اداره‌کل حفاظت محیط زیست در زاهدان نیز عدد ۱۱۶ را ثبت کرده که بیانگر وضعیت «ناسالم برای گروه‌های حساس» است.

این تفاوت محسوس در شاخص‌های آلودگی هوا، حاکی از آن است که توزیع ذرات معلق ناشی از طوفان، تنها به یک نقطه خاص محدود نمی‌ماند، بلکه تابعی از شرایط جغرافیایی، جهت باد، تراکم ذرات و میزان خشکی بستر زمین‌های اطراف است این واقعیت ضرورت تحلیل دقیق‌تری از الگوهای گردوغبار در منطقه و به‌روزرسانی نقشه‌های هشدار هوایی را برجسته می‌سازد.

هشدار به بیماران تنفسی و گروه‌های آسیب‌پذیر

با تداوم وضعیت ناپایدار جوی ناشی از فعالیت سامانه بادهای ۱۲۰ روزه، اداره‌کل هواشناسی سیستان و بلوچستان هشدار داده است که تا روز سه‌شنبه (۱۴ خرداد)، وزش باد شدید، خیزش گسترده گرد و غبار و کاهش محسوس شعاع دید در مناطق شمالی استان ادامه خواهد داشت؛ شرایطی که می‌تواند به‌طور جدی سلامت گروه‌های آسیب‌پذیر را تهدید کند.

توصیه‌های اکید به شهروندان به‌ویژه کودکان، سالمندان، مبتلایان به بیماری‌های قلبی، ریوی و افرادی با زمینه مشکلات تنفسی، بیش از همیشه احساس می‌شود

در این میان، توصیه‌های اکید به شهروندان به‌ویژه کودکان، سالمندان، مبتلایان به بیماری‌های قلبی، ریوی و افرادی با زمینه مشکلات تنفسی، بیش از همیشه ضروری به نظر می‌رسد؛ کارشناسان حوزه سلامت هشدار داده‌اند که در این شرایط، قرار گرفتن در معرض ذرات معلق موجود در هوا حتی برای مدت کوتاه نیز می‌تواند موجب بروز یا تشدید بیماری‌های تنفسی، حملات آسم، افت اکسیژن خون و مشکلات قلبی شود.

پرهیز از فعالیت فیزیکی در فضای باز، و بسته نگه‌داشتن درب و پنجره‌ها، از جمله اقدامات فوری برای کاهش میزان تماس با آلاینده‌ها عنوان شده؛ همچنین به افراد توصیه شده از مراجعه به مناطق بیابانی، جاده‌های کم‌دید و اماکن فاقد تهویه خودداری کرده و در صورت بروز علائم حاد تنفسی، در اسرع وقت به مراکز درمانی مراجعه کنند.

تصمیمات پیشگیرانه ستاد بحران؛ کاهش ساعات اداری در مناطق درگیر طوفان

در پی شدت گرفتن طوفان‌های گردوغبار در مناطق شمالی سیستان و بلوچستان و افزایش غلظت ذرات معلق در هوا، ستاد مدیریت بحران استانداری در اقدامی پیشگیرانه، مصوبه‌ای مبنی بر کاهش ساعات کاری ادارات دولتی منطقه سیستان به تصویب رساند که بر اساس این تصمیم، همه نهادها و دستگاه‌های اجرایی (به‌جز مراکز امدادی، درمانی، خدمات اضطراری و مدیریت بحران) امروز فعالیت خود را با ۲ ساعت تعجیل به پایان برسانند تا از افزایش میزان تماس کارکنان با آلودگی هوا جلوگیری شود.

این تصمیم که در راستای سیاست کاهش مواجهه جمعی با شرایط اضطراری جوی اتخاذ شد، نمونه‌ای از مدیریت موقت بحران در شرایط اقلیمی حاد تلقی می‌شود؛ کارشناسان همچنین بر لزوم یکپارچگی در اطلاع‌رسانی، هماهنگی میان دستگاه‌های متولی و تدوین پروتکل‌های مشخص برای تعطیلی یا تقلیل ساعات کاری در مواجهه با طوفان‌های فصلی تأکید دارند؛ چرا که تداوم مواجهه سازمان‌نیافته با چنین شرایطی می‌تواند هم بر سلامت نیروی انسانی آسیب بزند و هم بهره‌وری سیستم اداری را در میان‌مدت تحت‌الشعاع قرار دهد.

علاوه بر تهدیدهای جاده‌ای و بهداشتی، طوفان‌های گرد و خاک، خسارات فراوانی به محصولات کشاورزی، دام‌ها و حتی تجهیزات گلخانه‌ای وارد می‌کنند. کاهش کیفیت خاک سطحی، آسیب به پوشش گیاهی و افت بازدهی زمین‌های کشاورزی، از دیگر پیامدهای بلندمدت این پدیده اقلیمی است.

مهاجرت اقلیمی؛ واقعیتی پنهان در آمار

وقوع هم‌زمان طوفان، آلودگی و تصادف‌های زنجیره‌ای، مساله‌ای صرفاً طبیعی نیست؛ بلکه ریشه در ضعف زیرساخت، نبود آموزش، ناهماهنگی بین دستگاهی و خلأ سیاست‌گذاری بلندمدت دارد؛ پایداری اقلیمی در سیستان و بلوچستان نیازمند برنامه‌ریزی کلان ملی است.

تشدید پدیده‌های طبیعی و بی‌ثباتی معیشت در مناطق طوفان‌خیز، در حال افزایش مهاجرت خاموش از روستاهای سیستان و بلوچستان است؛ بسیاری از خانواده‌ها در سایه فشار طوفان، کم‌آبی و آسیب به مشاغل محلی، تصمیم به ترک زادگاه خود گرفته‌اند؛ پدیده‌ای که پیامدهای امنیتی و اجتماعی نیز به همراه دارد.

در واقع چالش‌های زیست‌محیطی سیستان و بلوچستان را نمی‌توان تنها به اداره‌کل هواشناسی یا فرمانداری‌ها سپرد بلکه مقابله با بحران‌های اقلیمی در منطقه سیستان، به عزم ملی، بودجه مشخص و هماهنگی راهبردی بین وزارتخانه‌های راه، کشور، کشاورزی، بهداشت و سازمان محیط زیست نیاز دارد.

به گزارش ایرنا، بادهای ۱۲۰ روزه سیستان، نوعی باد است که از اواخر اردیبهشت تا پایان شهریور در منطقه سیستان می‌وزد؛ مدت وزش این باد معمولاً ۱۲۰ تا ۱۳۰ روز است و گاهی حتی تا ۲۲۰ روز هم طول می‌کشد این باد باعث فرسایش خاک در منطقه سیستان می‌شود.