غائله نان/ چرا نانوایان به خیابان آمدند؟/ نان در هر استان قیمت متفاوتی خواهد داشت؟

عصر ایران؛ فرزانه احمدی- خبرهای جدید از بازار نان. دولت تصمیم گرفته است که تعیین قیمت نان را به استانداران واگذار کند، یعنی از این به بعد قیمت نان در هر استان و با توجه به هزینه‌های تولید در آنجا مشخص می‌شود.
در عین حال در چند روز گذشته نانوایان در بعضی شهرهای کشور دست به تجمعات صنفی زدند.

شهر‌هایی مانند قم، اصفهان، کرمانشاه، لرستان، خوزستان، ایلام و ماهشهر شاهد این تجمعات بودند که در آن نانواها و کارگرانشان نسبت به وضعیت معیشت خود و همچنین اصلاح قیمت نان و آرد اعتراض کردند.
پایین بودن بودن قیمت نان نسبت به هزینه‌ها و همچنین پرداخت نشدن یارانه نان از جمله این اعتراضات بود.

سال‌ها است در ایران دولت قیمت نان را تعیین می‌کند و در ازای آن به نانوایی‌ها یارانه پرداخت می‌کند. یارانه‌ای که رقم آن کم هم نیست.
طبق آمار اعلامی در سال 1403 حدود 185 هزار میلیارد تومان یارانه برای تولید نان داده شده است. این رقم برای سال 1404 باز هم افزایش داشته و به 250 هزار میلیارد تومان رسیده. با احتساب نرخ ارز در لحظه تنظیم این گزارش، این رقم حدود 3 میلیارد دلار است.

با وجود پرداخت این میزان یارانه، باز هم نانوایان رضایت ندارند و می‌گویند قیمت‌گذاری دستوری باعث شده که نتوانند هزینه‌های خود را تامین کنند. نتیجه اینکه بعضی از آنها آرد را به قیمت یارانه‌ای دریافت می‌کنند و نان را به قیمت آزاد می‌فروشند. یعنی نان بربری ساده که باید 3 هزار و 500 تومان فروخته شود در بعضی جاها تا 15 هزار تومان هم به فروش می‌رسد. حرف دیگر آنها این است که آرد فقط بین 8 تا 10 درصد از قیمت نان را شامل می‌شود و در نتیجه دولت نمی‌تواند با پوشش دادن بخش کوچکی از هزینه تولید نان، برای آن سقف قیمتی تعیین کند.

از سوی دیگر گران‌فروشی بعضی نانواها باعث نارضایتی مردم شده است، چراکه نان در سفره خانواده‌های ایرانی جای مهمی دارد. بیش از 82 هزار نانوا در کشور مشغول به فعالیت هستند که تنها 2 هزار و 500 تا از آنها آرد آزاد دریافت می‌کنند و باید نان را به قیمت آزاد بفروشند. علاوه بر آن مردم در بسیاری موارد از کیفیت نان به قیمت دولتی رضایت ندارند.
شرایط به سمتی پیش رفته که نانواها می‌گویند اگر آرد دریافتی یارانه‌ای را به صورت آزاد در بازار بفروشند، برایشان سود بیشتری به دنبال دارد تا اینکه همان آرد را بپزند و با قیمت دولتی به مردم بفروشند.

حالا حرف آنها این است که چرا باید آرد چند نرخی باشد. علاوه بر آن قطع یارانه بیمه کارگران در ماه‌های گذشته باعث شده تا هزینه‌های جاری آنها بالاتر هم برود. آنها خواستار این هستند که قیمت نان واقعی شود و یارانه‌ای که دولت به آرد می‌دهد به انتهای چرخه مصرف منتقل شود، به این معنا که یارانه به جای نانوا به حساب مصرف‌کننده واریز شود و مصرف‌کننده نان را به قیمت آزاد بخرد. در این صورت مردم در فشار قرار نمی‌گیرند اما نانواها از شرایط قیمت‌گذاری دستوری رها می‌شوند و می‌توانند نان را با کیفیت بیشتری به دست خریدار برسانند.

هیچ کس راضی نیست

این چرخه نشان می‌دهد هیچ کدام از اعضای زنجیره تولید و مصرف نان از شرایط راضی نیستند. این در حالی است که هر ساله رقم بالایی از بودجه کشور برای یارانه نان صرف می‌شود. در سال 1404 حدود 4 درصد از بودجه عمومی کشور قرار است صرف یارانه فقط یک نوع خوراکی یعنی نان شود و جالب اینکه باز هم هیچ کس از شرایط راضی نخواهد بود.

در چنین شرایطی دولت اختیار تنظیم قیمت نان را به استانداران واگذار کرده تا آنها در استان خود با توجه به هزینه‌ها قیمت نان را تعیین کنند. با این حال انتقاداتی به این طرح وارد است. به خصوص که طرح‌های پیشین در حوزه نان هم نتوانسته تاکنون گره این صنف را باز کند.

دولت سیزدهم وزارت اقتصاد را مامور کرده بود تا برای شفاف‌سازی زنجیره گندم و آرد و نان، کارتخوان‌های هوشمند در نانوایی‌ها مستقر کند. این کارتخوان‌ها در بیش از ۷۵ هزار واحد نانوایی نصب شد و در ابتدا ارزیابی‌ها نشان از موفقیت طرح داشت، اما بعدها گفته شد که به دلیل نبود نظارت کافی، تراکنش‌های صوری و تخلفات گسترده، اهداف طرح محقق نشده است.

استانی‌سازی تعیین قیمت آزمون جدید بازار نان

حالا بازار نان در آزمون جدیدی قرار گرفته است؛ استانی‌سازی تعیین قیمت. مزیت‌هایی دارد، مانند اینکه شرایط هر منطقه برای تعیین قیمت در نظر گرفته می‌شود اما با این حال ممکن است اشکالاتی هم داشته باشد، مانند اینکه قیمت‌های متفاوت در استان‌های مختلف می‌تواند احتمال قاچاق آرد را در بین استان‌ها بیشتر کند.
بخش خصوصی از این تصمیم راضی به نظر می‌رسد. سخنگوی اتاق اصناف کشور در این باره به خبرنگار عصر ایران گفت: هر نوع قیمت‌گذاری باید با حضور نماینده بخش خصوصی و بر اساس درآمد و هزینه‌های واقعی نانواها صورت بگیرد.
مهدی امیدوار بیان کرد: استانی شدن قیمت نان این مزیت را دارد که مسوولان شرایط اقلیمی، هزینه‌ها، درآمدها و نوع زندگی مردم را می‌شناسند و این می‌تواند بر قیمت نان اثر مثبت داشته باشد.
او ادامه داد: ما به دنبال افزایش قیمت نان نیستیم چراکه در این سال‌ها نان گران شده اما مشکل پابرجا است. ما خواهان واقعی شدن قیمت نان هستیم.
او به یارانه‌های داده شده به نان اشاره کرد و گفت: در عرض چند سال یارانه نان چند برابر شده اما مشکل نان حل نشده بلکه بدتر هم شده است. راهکار این است که قیمت واقعی شود.
او با اشاره به قطع یارانه بیمه برای کارگران گفت: وقتی هزینه‌ها زیاد شود اما نان با همان قیمت عرضه شود نمی‌شود انتظار داشت که نانوا درست کار کند.
امیدوار تاکید کرد: آرد باید از چند نرخی بودن خارج و به صورت تک نرخ آزاد عرضه شود اما در آخر زنجیره مصرف به افراد نیازمند یارانه نان داده شود.