اهمیت استراتژیک مهارت‌های نرم در نظام آموزشی کشور

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری تسنیم،‌ جواد تقی زاده فیروزجایی عضو هیئت علمی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی دانشکده فیزیک و محقق پژوهشگاه دانش‌های بنیادی یادداشتی را با عنوان «اهمیت استراتژیک مهارت‌های نرم در نظام آموزشی کشور» در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار داده است که در ادامه می خوانید:

امروزه مشکلاتی مهمی در نظام آموزشی کشور دیده می شود که معضلاتی مانند میل به مهاجرت [1]، عدم تناسب تخصص دانشگاهی با شغل مربوطه، ناتوانی در حل مسائل بومی [2] و غیره را دامن می زند. در این یادداشت به چرایی اهمیت دوچندان مهارت های نرم برای کشور ما می پردازیم و نقش آن را برای حل مشکلات و پیشرفت کشور بحث می کنیم.

 امروزه با پیشرفت‌های فناورانه و رشد اقتصادی در نظام های اجتماعی اهمیت مهارت‌های نرم در کسب و کار دو چندان شده است. در حالی که دانش فنی یا "مهارت‌های سخت" همچنان ضروری است، توانایی‌هایی مانند ارتباطات، کار تیمی، سازگاری و تاب آوری، رهبری، هوش هیجانی، قدرت تصمیم گیری، مدیریت استرس، تفکر انتقادی و غیره نیروهای نامرئی هستند که پیشرفت اجتماعی، اقتصادی و فناورانه یک ملت را هدایت می‌کنند. دانشگاه‌ها به طور سنتی بر تخصص‌های خاص رشته‌ای (سخت) تمرکز می‌کنند، اما نیروی کار مدرن به چیزهای بیشتری نیاز دارد. کارفرمایان، مهارت حل مسئله، هوش هیجانی و همکاری را بالاتر از صلاحیت‌های فنی صرف قرار می‌دهند. مطالعه‌ای توسط لینکدین نشان داد که 57٪ از رهبران، مهارت‌های نرم را نسبت به مهارت‌های سخت ارجح می‌دانند و سازگاری و خلاقیت را به عنوان محرک‌های اصلی نوآوری ذکر می‌کنند[3].

وقتی دانشگاه‌ها مهارت‌های نرم را از طریق پروژه‌های گروهی، همکاری‌های بین رشته‌ای، برنامه‌های مربیگری و تمرین‌های حل مسئله در دنیای واقعی در برنامه‌های درسی ادغام می‌کنند، دانشجویان نه تنها به عنوان متخصص، بلکه به عنوان رهبرانی مشورت پذیر، مشارکتی و انعطاف‌پذیر که آماده مقابله با چالش‌های پیچیده هستند، فارغ‌التحصیل می‌شوند. گذار از دوره دانشجویی به حرفه‌ای هموارتر می‌شود و فارغ‌التحصیلان برای نقش‌هایی که هم به تخصص و هم به هوش هیجانی نیاز دارند، آماده‌تر می‌شوند. خوشبتانه در سال های اخیر مراکز هدایت های شغلی وزارت علوم به این مسئله واقف شده اند و ما نیز دوره های مهارت نرم را در معاونت فناوری و نوآوری دانشگاه خواجه نصیر برای دانشجویان برای اولین بار در دانشگاه برگزار کردیم. برای این کار دانشگاه می تواند استراتژی‌های زیر را اجرا کنند:

1. یادگیری تجربی - مطالعات موردی، شبیه‌سازی‌ها و تمرین‌های حل مسئله عملی، انعطاف‌پذیری و تفکر انتقادی را در دانش‌آموزان تقویت می‌کند.
2. همکاری بین رشته‌ای - دوره‌ها باید بر کار تیمی در زمینه‌های مختلف تأکید کنند و سازگاری و خلاقیت را تقویت کنند.
3. برنامه‌های مربیگری - جفت کردن دانشجویان با متخصصان صنعت، تجربه رهبری و ارتباطات دست اول را فراهم می‌کند.
4. تأکید بر هوش هیجانی - کارگاه‌های آموزشی مدیریت استرس، حل تعارض و تاب‌آوری به دانشجویان کمک می‌کند تا چالش‌های محل کار را مدیریت کنند.
5. برنامه درسی یکپارچه مهارتی - دانشگاه‌ها باید آموزش مهارت‌های نرم را در تمام رشته‌های دانشگاهی بگنجانند و اطمینان حاصل کنند که دانشجویان این شایستگی‌ها را در کنار تخصص فنی توسعه می‌دهند.

تأثیر اقتصادی: ضریب بهره‌وری

کشورهایی که مهارت‌های نرم را در آموزش در اولویت قرار می‌دهند، بهره اقتصادی قابل اندازه‌گیری را عوامل اقتصادی مشاهده می کنند. کارمندانی که مدیریت زمان، اخلاق کاری و مهارت‌های حل تعارض قوی دارند، سبب بهره‌وری بالاتر، نورآوری بیشتر می شوند. کشورهایی مانند کشور های اسکاندیناوی سنگاپور، و آلمان که هوش هیجانی، مسئولیت مدنی و رهبری را در آموزش ادغام می‌کنند، به طور مداوم در شاخص‌های رقابت‌پذیری و نوآوری جهانی از دیگران پیشی می‌گیرند[4].

پیشرفت اجتماعی: ایجاد جوامع منسجم

در کشور ایران که قومیت های مختلف و تنوع فرهنگی فراوانی دارد با رشد جمیت و افزایش جوامع شهرنشینی، تعاملات اجتماعی نقش تعیین کننده تری در پیشرفت جوامع دارند. مهارت‌های نرم نه تنها اقتصادها را تقویت می‌کنند، بلکه جوامع را نیز تقویت می‌کنند. در جهانی که با نابرابری، قطبی شدن و چالش‌های سلامت روان دست و پنجه نرم می‌کند، مهارت‌هایی مانند همدلی، راهنمایی و مدیریت تعارض ضروری هستند. با  پرورش ارتباطات، تفکر اخلاقی و همکاری در جوانان، مؤسسات آموزشی به موتورهای انسجام اجتماعی تبدیل می‌شوند. دانش‌آموزان نه تنها یاد می‌گیرند که چگونه کار کنند، بلکه یاد می‌گیرند که چگونه در جوامع متنوع زندگی و رهبری کنند. این مهارت‌ها، همکاری را ارتقا می‌دهند، اصطکاک اجتماعی را کاهش می‌دهند و جوامع مدنی انعطاف‌پذیری می‌سازند که می‌توانند پیچیدگی‌ها را با شفقت مدیریت کنند. این برای کشور ما که دارای قویمت ها و فرهنگ های مختلف است بیشتر اهمیت دارد و دست دشمنان کشور را از تفرقه افکنی های قومی، نسلی و مذهبی کوتاه می کند.

پیشرفت فناورانه: برتری انسان در عصر هوش مصنوعی

همزمان با اینکه اتوماسیون، یادگیری ماشینی و هوش مصنوعی صنایع را تغییر شکل می‌دهند، مهارت‌های انسان‌محور بیش از هر زمان دیگری ارزشمند می‌شوند. در حالی که ماشین‌ها می‌توانند داده‌ها را با سرعتی فراانسانی محاسبه و پردازش کنند، اما نمی‌توانند هوش هیجانی، رهبری اخلاقی یا خلاقیت را تکرار کنند. مهارت‌هایی که به طور فزاینده‌ای در زمینه‌هایی مانند مدیریت هوش مصنوعی، نوآوری فناوری و تفکر طراحی حیاتی هستند. کشورهایی که روی این مهارت‌های نرم سرمایه‌گذاری می‌کنند، در توسعه فناوری انسانی، تحول دیجیتال فراگیر و نوآوری پایدار پیشرو خواهند بود. در انقلاب صنعتی چهارم، موضوع فقط ماشین‌های هوشمندتر نیست، بلکه انسان‌های هوشمندتر و همدل‌تری هستند که آنها را هدایت می‌کنند.

نمونه‌هایی از برنامه‌های موفق مهارت‌های نرم

من در اینجا خلاصه وار چندین دانشگاه و سازمان با موفقیت برنامه‌های آموزش مهارت‌های نرم را اجرا کرده‌اند ذکر میکنم:

• برنامه تفکر طراحی دانشگاه استنفورد: این ابتکار با تشویق دانشجویان به مقابله با چالش‌های دنیای واقعی از طریق همکاری بین رشته‌ای، خلاقیت، حل مسئله و کار گروهی را پرورش می‌دهد[5].
• برنامه توسعه رهبری دانشکده بازرگانی هاروارد: بر هوش هیجانی، سازگاری و رهبری اخلاقی تمرکز دارد و دانشجویان را برای نقش‌های اجرایی آماده می‌کند[6].
• ابتکار عمل مهارت‌ها در سنگاپور: یک برنامه ملی که آموزش مهارت‌های نرم را در آموزش عالی و توسعه حرفه‌ای ادغام می‌کند و تضمین می‌کند که فارغ التحصیلان به مهارت‌های ارتباطی، کار تیمی و رهبری مجهز هستند[7].
• «پروژه اکسیژن» گوگل - یک برنامه شرکتی که ویژگی‌های برتر مدیران موفق را شناسایی می‌کرد و بر مهارت‌های نرم مانند مربیگری، ارتباط و همدلی تأکید داشت[8].

در این بین آمار ها نیز اهمیت مهارت‌های نرم پشتیبانی می‌کنند:

• 93 درصد از کارفرمایان، مهارت‌های نرم را برای تصمیم‌گیری‌های استخدامی «بسیار مهم» یا «ضروری» می‌دانند[9].
• طبق مطالعه‌ای که توسط دانشگاه هاروارد، بنیاد کارنگی و مرکز تحقیقات استنفورد انجام شده است، 85 درصد موفقیت شغلی ناشی از مهارت‌های نرم است، در حالی که تنها 15 درصد آن به مهارت‌های فنی نسبت داده می‌شود[10].
• شرکت‌هایی که آموزش مهارت‌های نرم قوی دارند، شاهد بهره‌وری بالاتر ، نوآوری بیشتر و نرخ ترک خدمت پایین‌تری هستند.

اهمیت مهارت‌های نرم برای کشور ما

کشور ما بعد از انقلاب بدلیل راهبرد های استکبار ستیزی در جهان مورد تهاجم فیزیکی، فرهنگی و اقتصادی قرار گرفت و با توجه به مدرنیته کشور و گسترش جوامع شهری و انسانی، ضرورت های مهارت انسانی برای پیشرفت بیشتر اهمیت پیدا می کند. برای کشور ما، که با تحریم‌های اقتصادی، فرار مغزها، بیکاری بالای جوانان، هجمه های جنگ های شناختی روبرو است، ادغام مهارت‌های نرم در آموزش و توسعه نیروی کار نه تنها مفید است، بلکه یک ضرورت استراتژیک نیز محسوب می‌شود.

در حالی که ما در آموزش فنی و علمی پیشرفت‌هایی داشتیم، عدم تأکید بر مهارت‌های نرم، بسیاری از فارغ‌التحصیلان و متخصصان را برای مواجهه با نیازهای مدرن محیط کار، مشکلات خاص کشور ما که در بالا ذکر شد، فاقد مهارت های لازم کرده و سرخوردگی و میل به مهاجرت را افزایش داده است. در اقتصاد ما که تحت تأثیر تحریم‌ها، ناکارآمدی‌های داخلی و یک محیط رقابتی منطقه‌ای قرار دارد، بزرگترین دارایی ایران سرمایه انسانی آن است اما تنها در صورتی که جوانان ما با مهارت های نرم به خوبی آشنا باشند.  حال بپرسیم که چرا ما باید مهارت‌های نرم را در اولویت قرار دهیم؟

1. مبارزه با فرار مغزها و بیکاری

بدلیل جنگ اقتصادی و شناختی، کشور ما با پدیده شدید «فرار مغزها» مواجه است و بسیاری از متخصصان ماهر به دلیل فرصت‌های محدود و سرخوردگی‌های محل کار، کشور را ترک می‌کنند. مهارت‌های نرم مانند تاب آورب و تطبیق پذیری، ارتباطات، هوش هیجانی و شبکه‌سازی می‌توانند با توسعه محیط‌های کاری بهتر و ایجاد مسیرهای شغلی پویاتر، به حفظ استعدادها کمک کنند. برای جوانان بیکار به ویژه زنان (که بخش عظیمی از فارغ التحصیلان دانشگاهی کشور را تشکیل می دهند) و گروه‌های حاشیه‌ای - مهارت‌هایی مانند ارتباطات، کار تیمی، سازگاری و تاب آوری، رهبری، هوش هیجانی، قدرت تصمیم گیری مدیریت استرس، تفکر انتقادی می‌تواند درهایی را به روی بازارهای کار آزاد و کارآفرینی باز کند که با توجه به کاهش بازار کار رسمی به دلیل تحریم‌ها و بی‌ثباتی اقتصادی، بسیار حیاتی است. مهارت‌های نرم مانند خلاقیت، تاب‌آوری و رهبری برای ایرانیانی که در حال راه‌اندازی استارت‌آپ‌ها، کسب‌وکارهای کوچک و شرکت‌های اجتماعی هستند، ضروری است.

2. هماهنگی اجتماعی و مشارکت مدنی

حوادث 1401 نشان داد جامعه ایران با شکاف‌های نسلی، قطب‌بندی سیاسی و تنش‌های فرهنگی روبرو است که تقویت مهارت های نرم می تواند شکافت بین افکار و نسل ها را بکاهد. مهارت‌هایی مانند گوش دادن فعال، همدلی و حل تعارض می‌توانند شکاف‌های بین گروه‌های مختلف را پر کنند و جامعه‌ای منسجم‌تر را پرورش دهند. همچنین تشویق رهبری اخلاقی و کار گروهی در آموزش می‌تواند به مقابله با فساد و ناکارآمدی در نهادها و همچنین انجام پروه های ملی کمک کند.

3. سازگاری با اقتصاد دیجیتال و جهانی‌شده

از آنجایی که ما باید به دنبال تنوع بخشیدن به اقتصاد خود فراتر از نفت و خام فروشی باشیم، تحول دیجیتال و صنایع دانش‌بنیان کلیدی هستند. مهارت‌های نرم مانند سازگاری، تفکر انتقادی و همکاری دیجیتال برای ایرانیان جهت رقابت در بخش‌های هوش مصنوعی، فین‌تک و دورکاری بسیار مهم است. بدون این مهارت‌ها، ایران در معرض خطر عقب‌ماندگی بیشتر در انقلاب صنعتی چهارم قرار خواهد گرفت.

می توان گفت برای ما ایرانیان، مهارت‌های نرم فقط مربوط به موفقیت فردی نیستند بلکه مربوط به بقا و نوسازی ملی نیز هستند. با گنجاندن این مهارت‌ها در مدارس، دانشگاه‌ها و آموزش‌های حرفه‌ای، ایران می‌تواند: 

✔ با ایجاد نیروی کار سازگارتر، بیکاری و فرار مغزها را کاهش دهد.
✔ کارآفرینان را برای پیشبرد بهبود اقتصادی توانمند سازد.
✔ اعتماد اجتماعی را تقویت کرده و قطبی شدن را کاهش دهد.
✔ جوانان خود را برای آینده‌ای دیجیتال و جهانی‌شده (علیرغم تحریم‌ها) آماده کند.

با توجه به نسل جوانی که هم اکنون در کشور ما هست ما می توانیم در مهارت‌های نرم به عنوان پایه‌ای برای تاب‌آوری و رشد بلندمدت سرمایه‌گذاری کنیم. این موضوع به طور خاص برای ما اهمیت دارد زیرا:

• تحریم‌ها و فشار اقتصادی : مهارت‌های نرم به ایرانیان کمک می‌کند تا علیرغم محدودیت‌ها، مسیرهای جایگزین (کار از راه دور، استارتاپ‌ها، همکاری‌های جهانی ) را پیدا کنند.
• جمعیت‌شناسی جوانان : با توجه به جمعیت جوان زیاد، ایران باید آنها را به مهارت‌هایی مجهز کند که آنها را در سطح جهانی و محلی قابل استخدام کند.
• تنش‌های فرهنگی و سیاسی: مهارت‌هایی مانند همدلی و گفتگو می‌توانند شکاف‌های اجتماعی را کاهش دهند.
• جهش فناورانه: با توسعه اقتصاد دانش بنیان در سالهای اخیر، مهارت‌های نرم تضمین می‌کند که نیروی کار آن می‌تواند در نوآوری پیشرو باشد، نه صرفاً دنباله‌رو.

به طور خلاصه می توان گفت در«مهارت‌های سخت ممکن است ما را به شغل برسانند، اما مهارت‌های نرم تعیین می‌کنند که تا کجا پیش برویم.» و در رقابت برای رونق اقتصادی و کسب فناوری، بدانیم که پیشرفت واقعی، انسان‌محور است. برای ایرانی با تنوع قومی،  فرهنگی و جغرافیایی در جنگ اقتصادی و شناختی با غرب، سرمایه‌گذاری در مهارت‌های نرم فقط یک اصلاح آموزشی نیست بلکه یک استراتژی ملی برای بقاء و پیشرفت است.

[1] شیوع پدیده «هیپنوتیزم مهاجرت» میان اساتید https://tasnimnews.com/3277285

[2] تعارض منافع بلای جان ارتباط صنعت و دانشگاه|گفتگوhttps://tasnimnews.com/3274270

[3] https://www.linkedin.com/pulse/growing-importance-soft-skills-workplace-shakti-sharma/

[4] https://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/wipo-pub-2000-2024-en-global-innovation-index-2024.pdf

[5]  برنامه تفکر طراحی دانشگاه استنفورد:

 https://online.stanford.edu/programs/creativity-and-design-thinking-program

[6]  برنامه توسعه رهبری دانشکده بازرگانی هاروارد:

 https://professional.dce.harvard.edu/executive-leadership-programs/

[7] آینده مهارت‌ها در سنگاپور:

 https://www.skillsfuture.gov.sg/

[8]  «پروژه اکسیژن» گوگل

https://rework.withgoogle.com/en/subjects/managers

[9]   https://www.linkedin.com/posts/anjaliladdha_93-of-employers-say-soft-skills-are-either-activity-7243949774138130435-Eg-G/

[10]  https://www.carnegiefoundation.org/faqs/recently-read-somewhere-carnegie-foundation-report-said-85-persons-job-success-product-interpersonal-skills-15-success-result-technical-knowle/

انتهای پیام/