خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها - مهدی بخشی سورکی: امام علی‌االنقی (ع) در مدینه دیده به جهان گشود و پس از شهادت پدرش در خردسالی، با نشانه‌های بارز امامت، راه هدایت امت را در پیش گرفت.
لقب «هادی» به دلیل نقش برجسته‌اش در هدایت جامعه اسلامی در روزگار اختناق به آن حضرت اطلاق شده است و شیعیان، به‌سبب اقامت امام هادی (ع) و فرزندش امام حسن عسکری (ع) در منطقه‌ای نظامی به نام «عسکر» در سامرا، آن دو را «امامین عسکریین» می‌خوانند.
دهمین پیشوای شیعیان، امام علی‌النقی (ع)، معروف به امام هادی، در شرایطی دشوار و تحت نظارت شدید دستگاه خلافت عباسی، رسالت هدایت و تبیین معارف الهی را به دوش کشید.
آن حضرت که فرزند امام محمد تقی (ع) و از نسل پاک پیامبر اکرم (ص) بود، از سال ۲۲۰ تا ۲۵۴ هجری قمری به مدت ۳۳ سال، مسئولیت امامت را عهده‌دار بود و دورانی که با خلافت شش تن از خلفای عباسی، از جمله متوکل، مصادف شد و با تبعید و حصر خانگی در شهر سامرا همراه بود.
به گزارش منابع تاریخی معتبر نظیر «مروج‌الذهب» مسعودی، امام هادی (ع) تا سال ۲۳۳ هجری در مدینه سکونت داشت، اما به دستور متوکل عباسی به سامرا احضار و در منطقه‌ای نظامی تحت نظارت دائمی حکومت اسکان داده شد.
این اقامت اجباری تا پایان عمر شریف ایشان، یعنی بیش از ۲۰ سال به طول انجامید و با وجود تنگناهای سیاسی و امنیتی، از طریق شبکه وکالت، نامه‌نگاری‌های مستقیم و غیرمستقیم و اعزام نمایندگان، ارتباط عمیقی میان امام (ع) و پیروان او در مناطق مختلف جهان اسلام از جمله عراق، قم، مصر و یمن برقرار ماند.
در این میان، شهر قم به عنوان یکی از مراکز مهم علمی و تشیع، نقش کلیدی در ارتباط با امام ایفا کرد و چهره‌هایی چون محمد بن داود قمی و محمد طلحی، واسطه‌ای میان مردم و حضرت بودند و با ارسال سوالات شرعی و اعتقادی و نیز وجوه شرعی، پیوند فکری و معنوی جامعه شیعه را با امام حفظ کردند.
به رغم حصر و مراقبت شدید، جایگاه علمی امام هادی (ع) به‌گونه‌ای بود که ده‌ها حدیث و رساله از ایشان در منابع معتبر شیعه ثبت شده است و در کتاب‌هایی چون «تحف‌العقول»، «بحارالانوار»، «الاحتجاج» و «تفسیر عیاشی» روایاتی در زمینه‌های گوناگون فقهی، کلامی و تفسیری از آن حضرت نقل شده است و مجموعه «مسند الامام الهادی (ع)» شامل حدود ۳۵۰ روایت از ایشان است و هرچند به دلیل شرایط سیاسی دوران، حجم روایات باقی‌مانده نسبت به برخی دیگر از امامان کمتر است، اما محتوای روایات بر عمق معرفتی و جایگاه علمی آن حضرت گواهی می‌دهد.
یکی از آثار کلامی منسوب به امام، رساله‌ای در رد جبرگرایی و تفویض‌محوری است که در آن، دیدگاه میانه شیعه تبیین شده است و این رساله از نمونه‌های بارز احتجاجات امام هادی (ع) است که در آن، مبانی اعتقادی شیعه با اتکای به قرآن تبیین می‌شود.
میراث گرانسنگ امام علی‌النقی (ع)، زیارت جامعه کبیره
از میراث گرانسنگ امام علی‌النقی (ع)، زیارت جامعه کبیره به‌عنوان یک متن بنیادین اعتقادی در فرهنگ شیعه شناخته می‌شود که خطبه‌ای بلیغ از امامت تا توحید، زبان فصیح شیعه در ترسیم منظومه امامت، تراز عقیده شیعیان و مانیفست امامت در کلام امام هادی (ع) است.
این زیارت که به درخواست یکی از یاران امام صادر شده، نه تنها از حیث سند معتبر است، بلکه از لحاظ ادبی، بلاغی و محتوایی نیز در زمره متون فاخر به‌شمار می‌رود.
در این زیارت، ویژگی‌های اهل بیت (ع) از منظر قرآن، سنت، عقل و تاریخ مورد اشاره قرار گرفته و مفاهیمی چون عصمت، ولایت، اسوه بودن، علم لدنی، پیوند امامت و توحید، و رابطه شناخت امام با شناخت خداوند به‌صورت دقیق تبیین شده است.
ائمه اطهار (ع) در این زیارت به‌عنوان حلقه اتصال خلق و خالق، راهنمای بشر، و مفسران واقعی دین معرفی می‌شوند. بنا به تصریح خود امام هادی (ع)، خواندن این زیارت نیازمند آمادگی روحی و شناخت دقیق از مقام اهل بیت است و سفارش شده پیش از آن، زائر صد بار تکبیر بگوید تا از افتادن در ورطه غلو پرهیز شود.
زیارت غدیریه نیز از دیگر آثار معنوی منقول از امام هادی (ع) است که در آن حادثه غدیر خم و شخصیت حضرت امیرالمؤمنین علی (ع) به شکلی تفصیلی و قرآنی تشریح شده است و این زیارت ضمن تأکید بر نصب الهی ولایت علی (ع)، استمرار خط امامت در نسل پاک پیامبر (ص) را یادآور می‌شود.
امام علی‌النقی (ع) سرانجام در ماه رجب سال ۲۵۴ هجری قمری، پس از تحمل سال‌ها فشار سیاسی و محاصره فرهنگی، به‌دست عوامل دستگاه خلافت عباسی مسموم شد و در سن ۴۱ سالگی به شهادت رسید.
حجت الاسلام سید بهاالدین ضیایی از اساتید حوزه علمیه قم در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: ائمه بعد از امام جواد (ع) را به عنوان ابن الرضا می‌شناسند به این دلیل که هفت امامی‌ها که به واقفیه معروف اند یکی از دستاویزهای آنها این بود که امام رضا (ع) فرزندی ندارد و امام رضا در سن بعد از چهل سالگی صاحب اولاد شدند لذا فرزندان امام رضا (ع) را ابن رضا می‌نامیدند تا پاسخی باشد برای آن شبهاتی که در عصر واقفیه ایجاد شده بود.
وی ادامه داد: مادر بزرگوار امام هادی (ع) بانوی بسیار مجلله و مکرمه‌ای هستند که نام ایشان سمانه مغربیه بود که از کشور مغرب و منطقه افریقا بودند.
این کارشناس دینی افزود: امام هادی در عصر چند خلیفه عباسی زندگی می‌کردند که مهمترین آنها متوکل عباسی است که ظلم زیادی به امام روا داشت و متوکل امام را به اجبار از مدینه به سامرا فراخواند و ایشان را تحت نظر قرار داد.
ضیایی گفت: امام هادی (ع) در موضوعات مختلف ادعیه‌ای را بیان کرده اند که به چند منظور می‌توان به آن نگاه کرد و اول آن ارتباط قلبی است که با خدا ایجاد می‌شود و دوم آموزش انسان‌ها در قالب دعاست.
وی افزود: در فرازی از زیارت جامعه کبیره آمده است هر کس که اراده خدا داشته باشد و بخواهد به سمت خدا سلوک داشته باشد باید از اهل بیت شروع کند چرا که امام رضا (ع) فرمودند امام، همدم مهربان و پدر دلسوز و برادر دوقلو و مادر دلسوز نسبت به بچه کوچک و پناه بندگان خدا در گرفتاری سخت است و امام معصوم قران ناطق و کلام الله است، همانطور که قرآن به حضرت عیسی کلمت الله می‌گوید.
جامعه کبیره جامع تمام زیارات است
وی گفت: جامعه کبیره جامع تمام زیارات است و هر امامی را می‌توان با این کلمات زیارت کرد. اگر کسی زیارت جامعه کبیره را به معنای واقعی بشناسد، تمام معارف دینی او تکمیل می‌شود.
این کارشناس دینی ادامه داد: یکی از فعالیت‌های بسیار مهم امام هادی (ع) معرفی علماست چراکه شیعیان آرام آرام به زمان غیبت نزدیک می‌شدند و حضرت تعبیری دارند که می‌فرمایند زمام دل‌ها به دست علماست و حضرت فرمودند که علما در زمان غیبت سکان کشتی را در دست دارند.
