مرگ در فضا، هولناک‌تر از چیزی است که در سینما می‌بینید
در فیلم‌ها، پارگی لباس فضانوردی به معنی مرگ فوری و انفجاری است. بیرون‌زدگی چشم‌ها، تورم بدن و در نهایت یک انفجار. اما واقعیت کمتر سینمایی و در عین حال به همان اندازه کشنده است و قاتلان واقعی در خلأ، آرام و بی‌صدا عمل می‌کنند. بیایید ببینیم چرا خلأ در فضا بدن انسان را بلافاصله منفجر نمی‌کند و با این وجود چگونه می‌تواند کشنده‌تر از آن چیزی باشد که تصور می‌کنید.
فشار بدون انفجار و مرگی خاموش
به نقل از آی‌ای، افت فشار در فضا نسبت به جو زمین باعث می‌شود مایعات درون بدن بخواهند منبسط شوند. با این حال، همان‌طور که ریچارد هاردینگ در Survival in Space توضیح می‌دهد، رگ‌های خونی و بافت‌های پیوندی آن‌قدر قوی هستند که مانع پاره شدن پوست می‌شوند. اما خطر واقعی ایبولیسم است. پدیده‌ای که در آن آب موجود در بافت‌ها به دلیل افت ناگهانی فشار، به بخار تبدیل می‌شود.
دکتر کریس لن‌هارت (Kris Lehnhardt) از برنامه تحقیقاتی سرنشین‌دار ناسا در سال ۲۰۲۱ در این مورد گفت: تمام بافت‌های بدن که حاوی آب هستند شروع به انبساط می‌کنند. این شبیه به غواصی است که دچار بیماری فشار می‌شود اما این بار در تمام بدن و به‌صورت هم‌زمان.
اولین قربانی، هوای درون ریه‌هاست. وقتی فشار اطراف به صفر می‌رسد، هر اکسیژنی که در ریه‌ها مانده، بیرون رانده می‌شود. تنها چیزی که باقی می‌ماند اکسیژن حل‌شده در خون است.
براساس کتاب داده‌های زیست‌فضانوردی ناسا، بی‌هوشی تقریبا بلافاصله پس از اتمام اکسیژن رخ می‌دهد. سازمان غذا و داروی آمریکا، مدت «هوشیاری مفید» را حدود ۹ تا ۱۲ ثانیه اعلام کرده است.
در سال ۲۰۱۳ مجله پزشکی هوا و فضا (Aerospace Medicine)، تایید کرد که افراد دچار بی‌هوشی در عرض حدود ۱۰ ثانیه می‌شوند. شاید فقط فرصت فریاد باقی بماند و پس از آن تاریکی مطلق چیره می‌شود.
با این وجود حتی پس از بی‌هوشی، سیستم گردش خون هنوز فعال است و این زمانی‌ست که ایبولیسم آغاز می‌شود. بدون فشار خارجی، آب بافت‌ها تبدیل به بخار می‌شود. رگ‌های عمقی کمی مقاومت می‌کنند، اما مویرگ‌ها و بافت‌های سطحی بلافاصله دچار حباب‌زایی می‌شوند. این باعث تورم عضلات، انسداد رگ‌ها، و در نهایت قطع جریان خون به مغز و قلب می‌شود این درست زمانی است که بدن به آن‌ها نیاز مبرم دارد.
کنترل مثانه و روده از بین می‌رود، اما نه به شکلی نمایشی، بلکه با فروپاشی سریع و داخلی که کشنده و خاموش است.
۱۰ ثانیه تا بی‌هوشی و افسانه سرمای فوری
پس از بی‌هوشی، خفگی وارد میدان می‌شود. حتی اگر در این زمان دوباره فشار به‌سرعت بازگردد، بدن به‌راحتی به وضعیت عادی باز نمی‌گردد.
دکتر لن‌هارت می‌گوید: هیچ انسانی نمی‌تواند از این جان پدیده سالم به‌در ببرد؛ مرگ در کمتر از دو دقیقه بسیار محتمل است.
فضانورد بازنشسته کریس هدفیلد در مصاحبه‌ای گفت: حدود ۳۰ ثانیه می‌توانی بدون لباس در فضا زنده بمانی، اما بعد از ۹۰ ثانیه، آسیب‌ها دائمی و کشنده خواهند بود. در آن لحظه دیگر یک ماهواره هستی.
در فیلم نگهبانان کهکشان (Guardians of the Galaxy)، چهره متورم پیتر کوئیل به‌خوبی منعکس‌کننده واقعیت فیزیولوژیکی است، اما یخ‌زدگی فوری پوست اغراقی سینمایی است. هدفیلد توضیح می‌دهد: در فضا یخ نمی‌زنید، یخ‌زدگی زمان می‌برد.
فضا سرد است فقط به این دلیل که خالی است. زیرا مولکول بسیار کمی وجود دارد، حرارت به‌آرامی از بدن خارج می‌شود و بیشتر به‌صورت تابشی، نه از طریق همرفت جریان می‌یابد. مرگ ناشی از فقدان اکسیژن آن‌قدر سریع اتفاق می‌افتد که یخ‌زدگی را به موضوعی فرعی تبدیل می‌کند.
تشعشات فضایی: قاتل نامرئی اما نه فوری
تشعشات کیهانی در فضا خطرناک است، اما فوری نیست. عدم وجود جو و میدان مغناطیسی زمین، بدن انسان را در برابر اشعه‌های یون‌ساز، پرتوهای فرابنفش، ذرات خورشیدی و پرتوهای کیهانی قرار می‌دهد. این تابش‌ها می‌توانند باعث آسیب رسیدن به دی‌ان‌ای و افزایش خطر ابتلا به سرطان شوند، اما در عرض چند دقیقه این اتفاق نمی‌افتد.
در مواجهه با خلأ، مرگ از طریق کمبود اکسیژن و ایبولیسم در اولویت است. تشعشات ممکن است در درازمدت کشنده باشد، اما در چند دقیقه نخست تهدید اصلی به شمار نمی‌روند.
فجایع واقعی در اثر کاهش فشار
برای مقایسه، باید به زمین نگاه کنیم. در سال ۱۹۸۳، حادثه Byford Dolphin در دریای شمال نمونه‌ای هولناک از کاهش ناگهانی فشار بود. در این حادثه، فشار داخل محفظه غواص‌ها که در آن غواصان با فشار بالا زندگی و کار می‌کردند، به‌طور ناگهانی از ۱۳۰ پوند بر اینچ مربع به ۱۵ پوند بر اینچ مربع افت کرد که تفاوتی ۱۲۰ پوند بر اینچ مربعی در کسری از ثانیه است. این کاهش فشار ناگهانی در اثر اشتباه در باز و بسته کردن دریچه‌ها (hatch valves) هنگام جابجایی بین محفظه‌ها اتفاق افتاد.
فشار اتاق باعث متلاشی شدن افراد و قطع عضو شد و یکی از کارکنان نیز از دریچه به بیرون پرتاب شد.
در مقایسه، خلأ در فضا فقط ۱۵ پوند بر اینچ مربع کاهش دارد که یک هشتم آن حادثه است. اما حتی این مقدار هم مرگبار است.
در سال ۱۹۶۰، هنگام پرش بالنی جو کیتینجر (Joe Kittinger) از ارتفاع ۳۱,۳۰۰ متر، نشتی در دستکش باعث ورود خلأ شد. دست او دو برابر بزرگ شد، اما پس از فرود، گردش خون و اندازه آن به حالت طبیعی بازگشت۰.
در مرکز فضایی جانسون، جیم لبلانک در یک آزمایش داخل اتاق خلأ، به‌دلیل جدا شدن شلنگ لباس، بیهوش شد. بزاق دهانش شروع به جوشیدن کرد. خوشبختانه، بازگشت فشار به‌موقع او را نجات داد.
اما همه تا این اندازه خوش‌شانس نبودند. در سال ۱۹۷۱، در ماموریت سایوز ۱۱ (Soyuz ۱۱)، دریچه‌ای پیش از موعد باز شد. بدون لباس فشار، سه فضانورد روس دچار خلأ شدند. کالبدشکافی نشان داد که خونریزی در مغز، ریه‌ها، و گوش میانی رخ داده و حباب‌های گازی در خون دیده شده و مرگ ناشی از ایبولیسم بود.
در پایان، باید گفت اگر در فضا بدون لباس مناسب رها شوید منفجر نمی‌شوید، اما بدنتان متورم می‌شود. یخ نمی‌زنید، اما مایعات دهان و بینی‌تان شروع به جوشیدن می‌کنند.
پنج ثانیه اول را ممکن است متوجه چیزی نشوید، پنج ثانیه بعد ممکن است کارایی داشته باشید، اما سپس بی‌هوشی فرا می‌رسد.
در نهایت، فقدان اکسیژن، ایبولیسم، و نارسایی گردش خون، ظرف ۹۰ ثانیه کار را تمام می‌کنند.
واقعیت علمی، با استناد به ناسا، پزشکان، و فضانوردان، به‌مراتب از فیلم‌های سینمایی هولناک‌تر است. مرگ در خلأ، انفجار یا یخ‌زدگی فوری نیست بلکه خاموشی تدریجی، تورم بافت‌ها، جوشش خون، و خفگی بی‌صداست زیر آسمان بدون هوا و فشار، بی‌رحم است.
