تاریخچه کنسرسیوم های هسته ای در ایران و جهان / آیا ایران به طرح ایتکاف پاسخ مثبت می دهد؟
از ابتدای مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا ، یکی از طرح هایی که برای حل بحران سیاسی میان دو کشور مطرح شده است، طرح کنسرسیوم هسته ای است. طرحی که ابتدا در رسانه ها از زبان طرف ایرانی مطرح شد و آن " تجمیع تأسیسات غنی‌سازی ایران و انتقال آن به یکی از جزایر ایرانی در خلیج‌فارس، با مشارکت دادن کشورهای عربی و دیگر بازیگران جهانی بود تا بتوان به فرمول مرضی‌الطرفینی دست یافت که توافق را ممکن می‌کند. ( اینجا بخوانید)
تا اینکه روز جمعه - 9خرداد- خبری در رسانه ها منتشر شد که پیشنهاد آمریکا در خصوص کنسرسیوم هسته ای از سوی عمان به ایران رسیده است . بر اساس اخبار موجود به نظر میرسد فرق این طرح با طرحی که ویتکاف پیشنهاد داده است این است که طرف آمریکاییها خواهان اجرای غنی سازی در خارج از خاک ایران هست . آنطور که آکسیوس به نقل از یک مقام آمریکایی گزارش داده است؛ عمان پیشنهاد ایجاد تاسیسات منطقه‌ای غنی سازی اورانیوم تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی را مطرح کرده است و واشنگتن پیشنهاد عمان را پذیرفته و می‌خواهد تاسیسات مشترک غنی‌سازی اورانیوم در خارج از ایران مستقر شود. ( اینجا بخوانید )
کنسرسیوم یورودیف ؛ فرانسه و شرکت های بین المللی (Eurodhif)
این کنسرسیوم با حضور فرانسه ، ایتالیا ،اسپانیا ، بلژیک و ایران زمان پهلوی تشکیل شد.
طرح کنسرسیوم یورودیف (که یک کنسرسیوم چندملیتی برای غنی‌سازی اورانیوم بود) در سال ۱۳۵۲ مطرح شد. محمد رضا شاه پهلوی در آن زمان برای تضمین دسترسی به سوخت هسته‌ای، به این کنسرسیوم پیوست و مبلغ قابل توجهی به کمیسیون انرژی اتمی فرانسه وام داد تا تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم احداث شود.
هدف اصلی پیوستن ایران به این طرح این بود که ایران دسترسی به سوخت هسته‌ای غنی‌شده را تضمین کند و به این ترتیب، نیازمند تامین سوخت خارجی نباشد.
با وقوع انقلاب اسلامی ، این طرح با چالش‌های زیادی روبرو شد. ایران درخواست بازپرداخت وام کرد، اما فرانسه از آن سر باز زد و اختلاف مالی طولانی میان دو کشور به وجود آمد.
با وجود توافق مالی در سال ۱۹۹۱، ایران هرگز به محصول نهایی این کنسرسیوم یعنی اورانیوم غنی‌شده دست پیدا نکرد.
پیشنهاد کنسرسیوم پس از انقلاب
پس از انقلاب اسلامی پیشنهاد تشکیل کنسرسیوم هسته ای بین المللی در سال 2006 به صورت رسمی از سوی مسوولین کشورمان مطرح شد. آن زمان علی لاریجانی دبیر شورای عالی امنیت ملی بود. در این طرح ایران اعلام کرد کشورهای علاقمند و معتبر از جمله کشورهای غربی و روسیه میتوانند مشارکت کنند .
هدف از این پیشنهاد، رفع نگرانی ها درباره انحراف برنامه هسته ای ایران به سمت مقاصد نظامی بود، که البته هیچگاه این طرح به مرحله عملیاتی نرسید .
طرح کنسرسیوم هسته ای در کشورهای دیگر نیز سابقه دارد. در ادامه نمونه های از تجربه بین المللی را ببان می کنیم.
یورواتوم- اتحادیه اروپا (Euratom )
در سال 1957 با هدف توسعه و نظارت بر استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای در کشورهای عضو اتحادیه اروپا کنسریوم هسته ای یورواتوم تشکیل شد و نقش هماهنگ کننده در تحقیق ، ایمنی و تامین سوخت هسته ای کشورهای عضو دارد .
* برنامه غنی سازی چند جانبه ( Multilateral Enrichment Facility )
پیشنهاد این کنسرسیوم با هدف ایجاد تاسیسات غنی سازی تحت کنترل بین المللی توسط آلمان روسیه و آژانس بین المللی انرژی اتمی مطرح شد . البته برخی پیشنهادات عملی نشد .
* مرکز غنی سازی بین المللی روسیه
این مرکز در منطقه آنگارسک روسیه با حضور روسیه، قزاقستان ،ارمنستان و اوکراین بوده است که هدف آن ارایه خدمات غنی سازی به کشورهایی بدون توانایی بومی غنی سازی وتحت نظارت آژانس بود.
به هر تقدیر باید دید این طرح ایالات متحده آمریکا آیا مورد موافقت ایران قرار خواهد گرفت یا خیر و و بر اساس آن سرنوشت مذاکرات به چه سمت و سویی خواهد رفت .
