مرگ خاموش در سایه شترها؛ ویروس مرس خطرناک است؟
شتر به عنوان منشا حیوانی انتقال ویروس مرس شناخته می‌شود اما این بیماری از انسان به انسان و به طور معمول در افراد در تماس نزدیک مانند افراد خانواده و کارکنان واحدهای درمانی ارائه‌کننده خدمت به بیماران رخ می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد افرادی که تماس مستقیم با شتر داشته‌اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا قرار دارند. تماس با ترشحات تنفسی، بزاق، پوست، گوشت نپخته یا نیم‌پز و شیر غیرپاستوریزه شتر نیز از راه‌های انتقال ویروس محسوب میشوند.
دکتر مهشید ناصحی، مدیر کشوری برنامه کنترل سل، جذام و بیماری‌های حاد تنفسی وزارت بهداشت، در پاسخ به اظهاراتی درباره افزایش موارد مرس در عربستان، با بیان اینکه نخستین مورد ابتلا به «مِرس» "MERS" در جهان در کشور عربستان گزارش شده است، اظهار کرد: اولین مورد ابتلا به سندرم تنفسی خاورمیانه (مرس) در فروردین ۱۳۹۱ (مارس ۲۰۱۲ میلادی) در عربستان شناسایی و ثبت شد. آمار و اطلاعات مربوط به این بیماری نشان می‌دهد که از آن زمان تاکنون، ۲۶۳۸ مورد قطعی مرس در جهان شناسایی شده است.
میزان مرگ‌ومیر سندرم حاد تنفسی خاورمیانه
وی با اشاره به اینکه نسبت موارد فوت شده در میتلایان مرس نسبتاً بالا بوده است، افزود: از میان ۲۶۳۸ فرد گزارش شده در جهان، ۹۵۷ نفر فوت کرده‌اند. بر این اساس، میزان کشندگی بیماری حدود ۳۶ درصد برآورد شده است. البته با توجه به اینکه برخی از مبتلایان به مرس هیچ علامت بالینی ندارند و شناسایی نمی‌شوند؛ اگر موارد بی‌علامت را نیز در محاسبه میزان کشندگی در نظر بگیریم، نرخ واقعی مرگ‌ومیر باید کمتر از ۳۶ درصد باشد.
گستردگی طیف علائم مرس
مدیر کشوری برنامه کنترل سل، جذام و بیماری‌های حاد تنفسی وزارت بهداشت با بیان اینکه طیف علائم بالینی بیماری مرس بسیار گسترده است، اظهار کرد: علائم این بیماری می‌تواند از «بی‌علامتی» تا موارد شدید (نیازمند بستری بخش مراقبت‌های‌های ویژه، تهویه مکانیکی و حتی منجر به مرگ) متغیر باشد. تب و سرفه مانند سایر عفونت های حاد تنفسی از علائم رایج بیماری مرس هستند که گاه با تنگی نفس همراه میشوند و گاهی با تابلوی پنومونی فرد را راهی بیمارستان می‌کنند. همچنین علائم گوارشی مانند اسهال، تهوع و استفراغ نیز در برخی مبتلایان مشاهده و گزارش شده است.
نگرانی درباره افراد بدون علامت بالینی
ناصحی درباره پراکندگی جغرافیایی موارد ابتلا به مرس گفت: از مجموع ۲۶۳۸ مورد ابتلا در جهان، ۲۱۸۴ مورد در عربستان شناسایی و ثبت شده‌اند. بر اساس آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت درباره این بیماری که حدود دو هفته پیش منتشر شده، در سال جاری میلادی، ۱۰ مورد قطعی مرس در دو استان «ریاض» و «الهیل» عربستان شناسایی شده‌اند، که در این میان، ۴ مورد با علائم بالینی مراجعه و تشخیص داده شده‌اند که دو نفر از آنها فوت کرده‌اند. ۶ نفر دیگر، به دنبال غربالگری کادر درمانی ارائه‌کننده خدمت به این بیماران شناسایی شده‌اند که دو نفر آنها علائم خفیف بیماری را داشتند و چهار مورد کاملا بدون علامت بوده‌اند. یکی از نگرانی‌های مرتبط با بیماری‌های حاد تنفسی و از جمله مرس، وجود افراد بدون علامت است؛ اگرچه علائمی ندارند اما می‌توانند دیگران را آلوده کنند.
ابتلا به مرس در عربستان موضوعی جدید نیست
مدیر کشوری برنامه کنترل سل، جذام و بیماری‌های حاد تنفسی وزارت بهداشت با بیان اینکه ابتلا به سندرم حاد تنفسی در عربستان موضوع جدیدی نیست، خاطرنشان کرد: ابتلا به این بیماری در سال‌های گذشته نیز در این کشور گزارش شده است.
وضعیت شیوع مرس در سطح جهان
وی با بیان اینکه ویروس مرس نیز مانند سارس و کووید-۱۹ از خانواده بزرگ کروناویروس‌ها است، توضیح داد: موارد قطعی این بیماری در طول ۱۴ سال ظهور این ویروس عمدتاً در کشورهای شبه جزیره عربستان و منطقه خاورمیانه مانند عربستان، امارات، قطر، بحرین، کویت، عراق، اردن، عمان، فلسطین و نوار غزه و همچنین موارد انگشت شماری در سال ۱۳۹۳ در کشورمان ایران شناسایی شده‌اند. با این وجود، مواردی نیز در سایر مناطق جهان مانند انگلستان، آلمان، فرانسه، اتریش، ایتالیا، یونان، هلند، ترکیه، ایالات‌متحده آمریکا، کره جنوبی، الجزایر و تونس گزارش شده هرچند که سرنخ اغلب این موارد به سفر به خاورمیانه و شبه جزیره عربستان بازمی‌گردد.
توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت به افراد دارای علائم
ناصحی درباره توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی در ارتباط با سندرم حاد تنفسی خاورمیانه توضیح داد: بر اساس پروتکل‌های سازمان جهانی بهداشت، در حال حاضر محدودیت تردد و سفر یا انجام غربالگری سیستماتیک در میان مسافرین کشورهای گزارش کننده موارد مرس توصیه نمی‌شود. اگر فردی علائم عفونت حاد تنفسی شدید دارد، می‌بایست به یک واحد درمانی مراجعه کند و سابقه سفر در دو هفته اخیر به کشورهای دارای موارد مرس یا تماس با فردی دارای علائم بالینی را ذکر بیان کند که در دو هفته اخیر از چنین کشوری به ایران آمده است. چنانچه بررسی‌های معمول مانند آزمایش‌های تشخیصی از نظر کرونا، آنفلوآنزا و سایر پاتوژن‌های شایع‌تر تنفسی «منفی» باشد، به مرس نیز می بایست فکر کرد؛ به ویژه اگر سابقه تماس با شتر و مصرف گوشت (خام یا نیمه پخته) یا شیر غیرپاستوریزه این حیوان را داشته باشد.
شتر؛ منبع حیوانی بیماری مرس
وضعیت انتقال انسانی این بیماری
مدیر کشوری برنامه کنترل سل، جذام و بیماری‌های حاد تنفسی وزارت بهداشت با بیان اینکه شتر منبع حیوانی شناخته‌شده ویروس مرس است، افزود: بررسی‌ها نشان می‌دهد افرادی که تماس مستقیم با شتر داشته‌اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا قرار دارند. تماس با ترشحات تنفسی، بزاق، پوست، گوشت نپخته یا نیم‌پز و شیر غیرپاستوریزه شتر از راه‌های انتقال ویروس محسوب میشوند. انتقال انسان به انسان در درجه بعدی قرار دارد و به طور معمول در افراد در تماس نزدیک مانند افراد خانواده و کارکنان واحدهای درمانی ارائه‌کننده خدمت به بیماران رخ می‌دهد.
گزارش‌های تیم‌های پزشکی اعزامی به عربستان
دکتر ناصحی با اشاره به اینکه وزارت بهداشت به طور مستمر گزارش‌های جهانی مرتبط با بیماری‌های حاد تنفسی و از جمله مرس را پیگیری و رصد می‌کند، گفت: تیم‌های اعزامی پزشکی در عربستان، گزارش وضعیت بیماری‌های حاد تنفسی در میان زائران را در اختیار وزارت بهداشت قرار می‌دهند.
ضرورت رعایت پروتکل‌های بهداشتی در سفر و هنگام بازگشت
وی درباره رعایت اقدامات پیشگیرانه از بیماری‌ها گفت: انتظار می‌رود تمام زائران خانه خدا و به ویژه افرادی که دارای علائم تنفسی هستند، اصول پیشگیری را هم در حین حضور در عربستان و به ویژه هنگام بازگشت از سفر حج رعایت کنند. در این راستا، زائران می‌بایست از روبوسی و در آغوش گرفتن بستگان خود به هنگام بازگشت خودداری کنند و شرکت در تجمعات را مانند برگزاری مراسم ولیمه را حداقل به مدت ۱۴ روز از تاریخ بازگشت و اطمینان از عدم ابتلا به تعویق بیندازند. همچنین، استفاده از ماسک، شستن دست‌ها و تهویه مناسب محیط باید جدی گرفته شود.
ارزیابی سندرومیک زائران به هنگام ورود به کشور
مدیر کشوری برنامه کنترل سل، جذام و بیماری‌های حاد تنفسی با بیان اینکه تمام زائران هنگام بازگشت از سفر حج به‌صورت سندرومیک (علامتی) مورد ارزیابی قرار می‌گیرند، اظهار کرد: مراقبت سندرومیک به معنای غربالگری سیستماتیک و انجام آزمایش نیست، بلکه روشی هدفمند برای شناسایی افراد دارای علائم تنفسی است. اطلاعات زائران علامت‌دار ثبت و به دانشگاه علوم پزشکی محل سکونت آنها گزارش می‌شود تا به مدت دو هفته تحت پیگیری باشند.
نمونه‌گیری از زائران دارای علامت در ۲ فرودگاه کشور
وی افزود: دو فرودگاه بین‌المللی امام خمینی تهران و شهید هاشمی‌نژاد مشهد که پذیرای بخش قابل توجهی از زوار هستند، علاوه بر مراقبت سندرمیک، به‌طور تصادفی از مسافران دارای علائم نمونه‌گیری تنفسی نیز انجام می‌شود. این نمونه‌ها در گام نخست از نظر ویروس‌های کووید و آنفلوآنزا بررسی میشوند. اگر نتایج منفی باشد، آزمایش «پی‌سی‌آر مولتی‌پلکس» با هدف بررسی طیف وسیع‌تری از پاتوژن‌های تنفسی با قابلیت ایجاد اپیدمی (۲۱ پاتوژن تنفسی) انجام می‌شود. چنانچه نتیجه این آزمایش‌ها نیز منفی باشد، نمونه از نظر ویروس مرس نیز بررسی خواهد شد.
درمان سندرم حاد تنفسی خاورمیانه
ناصحی درباره درمان سندرم حاد تنفسی خاورمیانه گفت: درمان اختصاصی و ضدویروسی مؤثری برای مرس در دسترس نیست و اقدامات درمانی به‌صورت علامتی و حمایتی انجام می‌شود. بنابراین، شناسایی به‌موقع و رعایت اصول پیشگیری از اهمیت بالایی برخوردار است.
وی درباره واکسن مرس توضیح داد: تاکنون هیچ واکسن مجاز و تأییدشده‌ای برای استفاده عمومی علیه ویروس مرس در دسترس نیست. اگرچه چند پلتفرم واکسن‌سازی در مراحل تحقیقاتی یا کارآزمایی بالینی در جهان قرار دارند، اما هنوز گزینه‌ای برای پیشگیری جمعی از طریق واکسیناسیون در اختیار کشورها نیست. در نتیجه، رعایت اصول بهداشتی و اقدامات مراقبتی، همچنان ابزار اصلی مقابله با این ویروس و سایر پاتوژن های تنفسی با قابلیت ایجاد اپیدمی و پاندمی است.
