به گزارش خبرنگار ایرنا، موضوع پدافند غیرعامل در جهان هستی از قدمتی به اندازه تاریخ زندگی انسان برخوردار است. انسان‌های اولیه برای در امان ماندن از خطر تهاجم حیوانات و تهدیدات پیرامونی خود به غارها و بالای درختان و دیگر مامن‌های طبیعی پناه می‌بردند.
با متمدن شدن تدریجی جوامع بشری و شکل‌گیری زندگی شهری، احساس نیاز به امنیت در آنها بیشتر شد و جوامع شهری برای ایجاد امنیت و حفاظت شهر از تهاجم دشمنان، اقدام به ساخت و احداث دژها، قلعه، حصار، خندق، دیوارها و موانع دفاعی در پیرامون شهرها کردند.
در این راستا در طول تاریخ بشری، تسلیحات تهاجمی و به تبع آن اقدامات دفاعی نیز شاهد تغییر و تحول چشمگیری بوده و این پیشرفت و فناوری کماکان ادامه یافته و فرآیند و روندی اجتناب ناپذیر به خود گرفته است.
پدافند غیرعامل از نظر واژه شناسی اینگونه تعریف می شود، واژه پدافند از ۲ جزء (پد) و (افند) تشکیل شده که در فرهنگ و ادب فارسی «پاد» یا «پد» پیشوندی است که به معانی ضد، متضاد بوده و هرگاه قبل از واژه ای قرار گیرد معنای آن را معکوس می‌کند، واژه «آفند» نیز به مفهوم جنگ، جدال، تهاجم، حمله و پیکار است در این راستا پدافند که همطراز با واژه «دفاع» می باشد شامل اقداماتی است که برای مقابله با حمله و تهاجم دشمن انجام می شود.
این اقدامات شامل انواع و اقسام برنامه های دفاعی از جمله «پدافندغیرعامل» و «پدافند عامل» است که در پدافندغیرعامل برای مقابله با تهاجم و تهدیدات دشمن بدون استفاده از تسلیحات تهاجمی یا دفاعی و با استفاده از مجموعه ای از اقدامات و تمهیدات تدافعی، موجب کاهش آسیب پذیری تاسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی می گردد. در صورتی که در «پدافند عامل» برای مقابله با تهاجم و تهدیدات دشمن و دفع تهدیدات وی از انواع و اقسام تسلیحات دفاعی نظیر توپ، موشک، تانک، هواپیماهای شکاری، بمب افکن، رزم‌ناو، زیردریایی و نظایر آن استفاده می شود.
جنگ‌ها و بلایای طبیعی به عنوان مهم‌ترین عامل تهدید کننده زندگی انسان‌ها، همواره تلفات جانی بسیار زیادی را موجب شده است. تاسیسات و تجهیزات و ساختمان‌ها را ویران کرده و هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی، روحی و روانی جبران ناپذیری را به بار آورده‌اند.
شواهد تاریخی نشان می‌دهد در جنگ‌های مختلف، کشور مدافع، از برتری تاکتیکی نسبت به کشور مهاجم برخوردار است؛ زیرا، کشور مدافع همزمان با حفاظت از مردم، فرصت بیشتری برای تدارک تجهیزات و جبران خسارات جنگی دارد.
نکته کلیدی پیروزی در تمامی جنگ‌ها، حفظ روحیه افراد و نیروها در برابر سختی‌های جنگ است. کشور مدافع باید بتواند با تقویت روحیه افراد جامعه، زمینه پیروزی در برابر دشمن را فراهم کند.
این هدف، از طریق روش‌های همانند نمایش توانایی‌های نظامی، آموزش نیروها و تقویت زیرساخت‌های دفاعی کشور انجام می‌شود. تقویت زیرساخت‌های دفاعی نیازمند ساخت ابنیه دفاعی و رعایت ضوابط پدافندی است.
در ایران تا پیش از سال های ۱۳۵۰ هجری شمسی ضوابط ویژه‌ای برای احداث پناهگاه‌ها وجود نداشت و نخستین بررسی ها برای ساخت اصولی پناهگاه ها در همین سال انجام گرفت.
این اقدام همزمان با چاپ ماهنامه‌های دفاعی، آموزش نیروهای انسانی و ترجمه کتاب توسط سازمان های دفاع غیر نظامی کشور بود و با گذشت زمان و آغاز دوران دفاع مقدس، وظیفه مطالعه بر روی پناهگاه‌ها و حفظ جان افراد به وزارت‌خانه‌ها و نهادهای دولتی همانند ارتش، سپاه و جهادسازندگی واگذار شد که در نهایت، بررسی‌های انجام شده منجر به شناخت کامل نقاط ضعف و قوت پناهگاه‌ها شد.
حملات هوایی به مناطق شهری، امروزه به عنوان یک روش معمول در تمامی جنگ‌ها شناخته می‌شود، از این رو ارائه برنامه‌هایی به منظور کاهش اثرات ناشی از آن بر شهرها ضروری به نظر می‌رسد.
در طول دوران جنگ تحمیلی در تهاجم رژیم بعثی صدام و بمباران‌های موشکی و حملاتی که به مناطق مرزی و سپس عمق کشور شهرهای دیگر اتفاق افتاد ضرورت توجه به کاهش خسارت و آمادگی برای شرایط بحرانی مطرح شد.
در طول این هشت سال بر اثر حملات توپخانه‌ای، هوایی و موشکی ۶ شهر سومار، مهران، نفت شهر، قصر شیرین و هویزه به طور کامل تخریب شدند و ۱۷ شهر دیگر بین ۱۵ تا ۸۵ درصد آسیب دیدند و در مجموع مناطق مسکونی ۶۱ شهر کشور مورد تهاجم نظامی قرار گرفت.
بنابر گزارش سازمان ملل، در طی جنگ تحمیلی در اثر بمباران کور دشمن بعثی ۱۳۰ هزار خانه به طور کلی تخریب و به ۱۹ هزار خانه خسارت عمده وارد شد.
در ۷۲ ساعت گذشته و در پی حمله تروریستی رژیم صهیونی به تهران و تعدادی از شهرهای کشور و آغاز موج جدید عملیات تهاجمی ترکیبی انبوه موشکی پهپادی «وعده صادق ۳» با رمز «یا علی ابن ابی طالب(ع)» در شامگاه عید غدیر توسط هوافضای سپاه پاسداران در پاسخ به تعرض های مجدد رژیم صهیونی توجه و پرداختن به موضوع پدافند غیرعامل شهری برای کاهش آسیب‌ها و خسارات، آمادگی در برابر سوانح و بحران‌ها بسیار مهم و حائز اهمیت است.
تجربه جنگ تحمیلی نشان می دهد که یکی از مشکلات مهم دفاع در مقابل حملات هوایی و زمینی، فقدان پناهگاه‌های مناسب به تعدادکافی است.
امروزه در خیلی از کشورها (حتی در زمان صلح) به طور جدی به مقوله پناهگاه‌های شهری توجه می شود؛ به طوری که مردم به طرق مختلف منازل و محل کار خود را به امکانات پناهگاهی و سایر تجهیزات دفاع غیر نظامی مجهز می کنند.
در کشور ما با توجه موقعیت خاص از نظر ژئوپلیتیک، دارا بودن ثروت‌های عظیم نفت و گاز، نظام ضد استکبار و ورود به عرصه فناوری‌های نوین و تهدیدات استکبار جهانی و رژیم صهیونی موضوع پدافند غیرعامل به میزان کافی مورد توجه قرار گرفت و موجب ایجاد هوشیاری لازم برای کاهش آسیب پذیری‌ها و توجه به محورهای پایداری توسعه از نظر امنیت و دفاع نقش قابل قبولی ایفا کرد.
پدافند غیرعامل سبب افزایش توان بازدارندگی نقش ممتازی در کاهش احتمال درگیری های نظامی داشته و در صورت پیاده‌سازی صحیح خواهد توانست آثار مخرب حملات هوایی دشمن صهیونیستی را تقلیل دهد.
راهبرد پدافند غیرعامل به خودی خود از برخی قابلیت‌های کلیدی برخوردار است که می‌تواند ضامن توسعه امن محسوب شود. دفاع غیرعامل مکمل دفاع عامل صلح‌آمیزترین و اثربخش‌ترین روش دفاعی است که کاهش آسیب پذیری زیرساخت‌های ملی و مراکز حیاتی، حساس و مهم و پایداری ملی را به دنبال دارد.
پناهگاه شهری چیست؟
پناهگاه به مکانی اطلاق می‌شود که به خاطر طراحی تخصصی و کاربری خاص در مقابل انواع تهدیدات نسبت به ساختمان‌های متعارف از درجه حفاظت و ضریب ایمنی بالاتری برخوردار باشد و امنیت بیشتری برای افراد فراهم کند.
پناهگاه شهری، مکانی است که در مقابل اثرات حملات هوایی و موشکی و یا تهدیدها نسبت به ساختمان معمولی یا فضای باز از امنیت بیشتری برخوردار است.
پناهگاه‌ها مکان‌هایی هستند که دارای حداقل استانداردهای زیستی لازم برای زندگی در مدت زمان نسبتا طولانی می‌باشند. این فضاها باید برای مردم کاملا شناخته شده بوده و فاصله دسترسی به آنها طوری باشد که افراد بتوانند با طی مسافتی نه چندان زیاد به آنها مراجعه کنند. فاصله مناسب تا فضای اسکان منطقه حدود ۲ کیلومتر از محل سکونت است و ترجیحا این فضا باید نزدیک به امکانات و زیرساخت‌های شهری موجود باشند.
در این فضاها میزان مساحت ناخالص زمین مورد نیاز به ازای هر نفر ۲۰ تا ۴۵ متر مربع است. این مساحت شامل جاده، امکانات درمانی، آموزشی، دفاتر کار مربوط به مسئولین آشپزخانه‌ها، منابع آب، سرپناه‌ها، انبارها و نظایر آن می شود.
همچنین پناهگاه‌ها یکی از ابنیه دفاعی موثر برای حفظ حفاظت از نیروهای نظامی و غیرنظامی به شمار می‌روند.
پناهگاه‌ها، استحکاماتی هستند که با هدف حفاظت از افراد و تجهیزات با طراحی ویژه در برابر سلاح‌های گوناگون ساخته می‌شوند. این استحکامات دارای یک و یا چندین ورودی و خروجی است که بر اساس میزان مقاومت وسعت پناهگاه ظرفیت اسکان پناه‌جو، محافظت از پناه‌جویان، مدت زمان اسکان و عمق استقرار طبقه‌بندی می‌شوند.
پناهگاه ها از بخش‌های مختلفی مانند هوابند، راهروها، فضای استراحت، سرویس بهداشتی، کمک‌های اولیه و رفع آلودگی، تجهیزات ضروری (فاضلاب تهویه و گرمایش) نمازخانه و مخازن تشکیل شده است.
پدافند غیرعامل، دفاع بدون استفاده از جنگ افزارهاست و جلوگیری از خسارت به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و همچنین تلفات انسانی از جمله اهداف آن به شمار می رود.
