به گزارش ایرنا، هنوز پیرمردان و پیرزنانی که عمری را سپری کرده‌اند به زیبایی از آن یاد کرده و از دورانی می‌گویند که نمازشان را آنجا اقامه می‌کردند؛ آنها می‌گویند ما نماز جمعه و حتی در روزهای دیگر، نمازمان را در «جمعه مسجدی» یا مسجد جامع اقامه می‌کردیم؛ اینجا قداست خاصی دارد.
اما زیباتر از همه همسایه بودن این مسجد با بازار تاریخی ارومیه خاطرات بی‌شماری در ذهن و فکر بازاریان قدیمی جا گذاشته است؛ اهالی بازار و کسبه وقتی اذان گفته می‌شد مغازه‌های خود را تعطیل کرده و برای اقامه نماز راهی مسجد جامع ارومیه و یا به قول خودشان «جمعه مسجدی» می‌شدند.
در مورد تاریخ دورتر این میراث کهن در ارومیه نیز، ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی در «احسن التقاسیم فی معرفته الاقالیم» می‌نویسد: «ارومیه زیباست و دژی آباد دارد جامعش در میان بزازان است بارو و نهری دارد.»
در واقع مسجد جامع ارومیه از همان اول، نگین درخشانی در قلب این شهر تاریخی و گل سرسبد آثار تاریخی استان بوده و همچنان پا برجامانده و تاریخ را به نظاره نشسته و درهایش همیشه به روی نمازگزان بازبوده است.
آنچه به این اثر تاریخی، زیبایی دوچندان بخشیده معماری آن است؛ «معماری ایرانی اسلامی» و به عبارتی می‌توان گفت که این اثر تاریخی شاهکاری از معماری ایرانی اسلامی و به یادگار مانده از دوران سلجوقیان است.
بخش‌هایی از این مسجد در زمان ایلخانی و حمله مغول‌ها دستخوش تخریب و ویرانی قرار گرفت اما بعدها دوباره بازسازی شد؛ این مسجد در دوره زندیه نیز مرمت و بازسازی شده است و در دوره صفویه هم بخش‌هایی از آن برای یک بار دیگر مورد بازسازی قرار گرفت؛ آخرین بازسازی‌های این مسجد مربوط به سال‌های پس از انقلاب است.
اما با وجود این همه تخریب و بازسازی هنوز هم آثار کتیبه‌ها و گچبری‌های مربوط به قرن هفتم هجری بر روی محراب وجود دارد؛ کتیبه‌ها و گچبری‌هایی که با دستان هنرمندان زمان سلجوقی خلق شده‌اند و مزین به خط کوفی است. وجود این کتیبه‌های قدیمی گواه قدمت دیرین این مسجد است.
به مدد بازسازی‌های این مسجد در دوره‌های مختلف تاریخی می‌توان هنر معماری مربوط به هر دوره را در این مسجد مشاهده کرد که عمده‌ترین آنها در قسمت سرستون‌ها، گنبد و تزئینات و طاق‌های مسجد است.
آجرهای متفاوت مسجد جامع و زیبایی منحصر به فرد آن
ساخته شدن این مسجد از آجر یکی از ویژگی‌های بارز آن است؛ در قسمت‌های مختلف این بنا از آجرهای متفاوت استفاده شده و نوع آجرهای به کار رفته در گنبد و شبستان با آجرهای به کار رفته در قسمت صحن مسجد کاملا متفاوت است؛ تزئینات و گچبری‌های به کار رفته در صحن و شبستان این مسجد از زیبایی چشم‌گیری برخوردار است.
اما قدمت کالبد فعلی گنبد خانه که قدیمی‌ترین بخش مسجد است به دوره سلجوقی و قدمت محراب گچبری نفیس مسجد نیز به سال ۶۷۶ هجری قمری می‌رسد؛ چهل ستون ضلع غربی گنبد خانه نیز که در دوره صفویه بازسازی شده است بر روی بقایای قدیمی‌تر احداث شده، چنانکه در حفاری‌های کف آن آثاری از دوره ایلخانی به دست آمده است؛ قدمت حجرات اطراف صحن مسجد نیز به اوایل دوره زندیه می‌رسد و سنگ نوشته موجود، زمان احداث آنها را مورخ ۱۱۸۴ هجری قمری نشان می‌دهد.
مجموعه آثار پیرامون صحن شامل شبستان، محراب ایلخانی، چهل ستون، حجرات اطراف صحن و شبستان ضلع شرقی گنبد خانه است.
شبستان مسجد جامع
شبستان مسجد جامع ارومیه یکی از قسمت های اصلی است که نمایشگر هنر معماری اصیل اسلامی است؛ این شبستان دارای یک گنبد است که به سبک معماری سلجوقی ساخته شده و در زمان ایلخانی‌ها بازسازی شد.
یکی از ویژگی‌های معماری این شبستان وجود محراب‌های هشت ضلعی در یک طبقه و سپس تبدیل آن به ۱۶ ضلعی در طبقه دیگر است که در بالاترین طبقه تبدیل به گنبد اصلی شبستان شده است. سبکی از معماری که از مشخصه‌های معماری ایلخانی‌هاست و احتمال می‌رود که در زمان ایلخانی در طی بازسازی به این شکل درآمده است.
محراب مسجد جامع
یکی از زیباترین بخش‌های این مسجد، محراب آن است که با تزئینات گچبری و استفاده از خط کوفی جلوه زیبایی به آن می‌دهد؛ در این محراب وجود ۲ ستون در انتهای آن که دارای کتیبه‌هایی است، جلب توجه می کند؛ در کتیبه‌ها که از شاهکارهای هنر گچبری به شمار می‌آید از خط رقاع برای نوشتن استفاده شده است.
محرابی که امروز مشاهده می‌شود بر روی محراب قدیمی قرار گرفته است، محراب قدیمی متعلق به دوران سلجوقی بوده و دور تا دور آن از خط کوفی استفاده شده است.
چهل ستون مسجد جامع
آن طور که از اسناد و شواهد بر می‌آید این قسمت از مسجد در سال‌های بعد از ساخت بنای اصلی مسجد به آن اضافه شده است. با توجه به اشیایی که هنگام بازسازی این مسجد در این قسمت کشف شده می‌توان گفت که این قسمت در دوره صفویه ساخته شده و براساس شواهد، این مسجد در دوره صفویه در اوج زیبایی خود بوده است. در طول قرن‌های گذشته به چهل ستون این مسجد صدمات زیادی وارد شده که در دوره‌های مختلف بازسازی شده است.
مسجد جامع قلب تپنده ارومیه
باستان شناس و معاون گردشگری میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی درباره مسجد جامع ارومیه به ایرنا می‌گوید: این مسجد یکی از قدیمی‌ترین و بزرگترین مساجد در کشور به شمار می‌رود که قدمتش به چندین قرن می‌رسد و در برخی روایات‌های تاریخی حتی قبل از اسلام هم بناهایی در زیر این مسجد ساخته شده بود.
رضا حیدری اضافه می‌کند: واقعیت این است که مسجد جامع قلب تپنده و هسته مرکزی شهر ارومیه به شمار می‌رود و بازار تاریخی و بسیاری از محلات تاریخی در اطراف این مکان مذهبی شکل گرفته است.
وی ادامه می‌دهد: براساس مطالعات باستان شناسی لایه‌های زیر زمین این مسجد می‌تواند خیلی قدیمی‌تر از ساختارهایی باشد که امروز در سطح می‌بینیم و خود بنای تاریخی مربوط به دوره سلجوقیان است.
معاون گردشگری میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی یاد آور می‌شود: یکی از زیباترین بخش‌های این مسجد محراب گچبری ایرانی است که از دوره ایلخانان مغول به جا مانده؛ محرابی که حدود ۵.۵ متر عرض و حدود هشت متر طول دارد و جنس آن از نوع گچ است.
حیدری اضافه می‌کند: از زیبایی‌های این محراب خطاطی و خوشنویسی آیات و روایات و احادیثی از پیامبر اسلام (ص) توسط "عبدالمومن شرفشاه" نقاش تبریزی در سال ۶۷۶ هجری قمری است.
وی توضیح می‌دهد: همچنین درداخل محراب "توری اندازی گچی" برجسته قرار گرفته که زیر ساقه گنبد گچبری‌های مختلف قرار گرفته است.
باستان شناس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی می‌گوید: در دوران صفویه شبستان ۴۰ ستون درکنار این مجموعه ساخته شد؛ شبستانی که میزبان مردم شده و هنوز هم به کار خود ادامه می‌دهد و نمازگزاران در آن به عبادت می پردازند.
وی خاطرنشان می‌کند: مسجد جامع ارومیه دارای چند در بوده که یکی از این درها به طرف بازار است که اخیرا با حضور وزیر سابق میراث فرهنگی و گردشگری باز شد تا بار دیگر بازاریان و کسبه نماز خود را دراین مسجد کهن به جای آورند.
انجام اقدامات لازم برای قرارگرفتن مسجد جامع در فهرست جهانی
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان غربی نیز در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه موضوع ثبت مساجد در فهرست جهانی یونسکو مطرح است، می‌گوید: سعی بر این است تا با انجام اقدامات لازم زمینه برای قرار گرفتن مسجد جامع ارومیه در فهرست جهانی یونسکو فراهم شده و اثر جهانی دیگری به فهرست آثار ثبت جهانی استان افزوده شود.
مرتضی صفری ادامه می‌دهد: در همین راستا احیای حجره‌های پیرامون، تزیینات گنبدخانه، بخش گنبد مرکزی، فضای خدماتی نظیر سرویس‌های بهداشتی، سیستم گرمایشی و سرمایشی، نور پردازی و روشنایی محوطه از جمله اقدامات مرمتی مسجد جامع ارومیه به شمار می‌رود که درحال انجام است.
وی اضافه می‌کند: سایت موزه ضلع جنوب شرقی مسجد جامع نیز از دیگر بخش هایی است که مرمت می‌شود.
مدیرکل میراث فرهنگی،صنایع دستی وگردشگری آذربایجان غربی توضیح می‌دهد: دراین سایت موزه بقایای معماری مسجدجامع که درپی کاوش‌ها به دست آمده در معرض نمایش گذاشته خواهد شد.
صفری اظهار می‌کند: همچنین سعی شده اطراف و محدوده اصلی مسجد جامع ارومیه مشخص و آزاد سازی شده و برخی از مشکلات قبلی رفع شده است.
مسجد جامع ارومیه قدمت یک هزار و ۲۰۰ ساله دارد
سید عزت الله ضرغامی وزیر سابق میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی سالجاری در سفر خود به آذربایجان غربی و بازدید از مسجد جامع ارومیه می‌گوید که با توجه به اینکه در صحبت‌های کارشناسان استانی بیان شد مسجد جامع ارومیه قدمت یک‌هزار و ۲۰۰ ساله دارد، باید این موضوع در معرفی این بنا مد نظر قرار بگیرد چرا که اغلب در معرفی مسجد جامع قدمت آن را ۷۰۰ سال و متعلق به دوره ایلخانی می‌دانند در حالی که ۵۰۰ سال، اختلاف رقم پایینی نیست.
همچنین معاون امور مجلس، حقوقی و استان‌های وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هم در سفر اخیر خود به استان و بازدید از مسجد جامع ارومیه با اشاره به تدوین پرونده مساجد کشور برای ثبت در میراث جهانی تصریح می‌کند: مسجد جامع ارومیه نیز که شاهکارهای معماری آن در برخی موارد بی‌نظیر است، قابلیت ثبت جهانی را دارد.
جواد واحدی مسجد جامع ارومیه را از جمله شاهکارهای معماری ایرانی اسلامی برشمرد و ادامه می‌دهد: گچبری شبستان این مسجد در نوع خود بی‌نظیر است.
مسجد جامع ارومیه یکی از نخستین بناهای تاریخی ثبت ملی شده آذربایجان غربی بوده و در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی به ثبت ملی رسیده است.
آذربایجان غربی دارای یک هزار و ۸۰۰ اثر تاریخی ثبت ملی و جهانی شده است که دراین میان تخت سلیمان تکاب، قره کلیسای چالدران، آیین مذهبی قره کلیسای چالدران، کاروانسرای شاه عباسی خوی و کلیسای زور زور ماکو در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته اند.
به گزارش ایرنا، همایش بین المللی فرصت‌های سرمایه‌گذاری آذربایجان‌غربی در روزهای ۲۱ و ۲۲ خرداد با حضور فعالان اقتصادی و سرمایه‌گذارانی از کشورهای مختلف برگزار می‌شود که تمرکز در جذب سرمایه گذاری برای بخش گردشگری از نقاط قوت آن محسوب می‌شود.
