وزیر امور خارجه کشورمان روز دوشنبه به قاهره سفر کرد و با عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور و بدر عبدالعاطی، وزیر خارجه مصر، دیدار داشت. عبدالعاطی و عراقچی در مشورت‌های سیاسی خود، علاوه بر روابط دوجانبه، به وضعیت در غزه، سوریه، لبنان، امنیت دریایی در دریای سرخ و مذاکرات ایران و آمریکا پرداختند. به نظر میرسد هدف اصلی وزیر خارجه از این سفر رایزنی‌هایی پیرامون اهداف و منافع مشترک دو طرف در حوزه تحولات منطقه و کمک به پیشبرد مذاکرات هسته ای کشور با آمریکا بوده است.
مصر، علیرغم عدم رابطه دیپلماتیک کامل با ایران، به طور سنتی نقش مهمی در میانجی‌گری و تسهیل ارتباطات منطقه‌ای ایفا می‌کند. در این راستا، این دیدار گمانه‌زنی‌ها در مورد احتمال دخیل کردن قاهره در چانه زنیهای فی ما بین ایران و آمریکا را تقویت می‌کند؛ به ویژه با توجه به اینکه مصر متحد نزدیک آمریکا در منطقه است.
نکته دیگر اینکه، هر چند جمهوری اسلامی ایران همواره بر این مسأله تأکید کرده است که مذاکرات هسته‌ای نباید به مسائل منطقه‌ای گره بخورد. با این حال، سیاست منطقه ای جدید ایران این است که توافق هسته ای را به صورت موازی با توافقات سیاسی با بازیگران مهم منطقه‌ای، از جمله عربستان، ترکیه و مصر که نگرانی‌هایی درباره پیامدهای امنیتی برنامه هسته‌ای ایران دارند، پیش ببرد. در این راستا به نظر میرسد سفر به قاهره، بعد از دیدارهای وزیر امور خارجه از ریاض و آنکارا می‌تواند تلاشی برای مدیریت این نگرانی‌ها یا حداقل ارسال این پیام باشد که ایران به ابعاد منطقه‌ای مذاکرات بی‌توجه نیست و می کوشد همراستا با حل مسأله هسته ای خود، به یک بازی همکاری جویانه با حاصل جمع جبری غیر صفر در منطقه شکل بدهد.
وزیر امور خارجه کشورمان همچنین در حاشیه دیدارهایش در سفر رسمی به مصر با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز دیدار و گفتگو کرد. دیدار عراقچی با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در قاهره به خودی خود حائز اهمیت است. انتخاب قاهره به عنوان میزبان این دیدار، به جای وین یا تهران، نشان‌دهنده چند نکته کلیدی است؛ در درجه نخست به نظر می رسد ایران با این اقدام، احتمالا به دنبال ارسال سیگنالی مبنی بر آمادگی برای تعامل و کاهش تنش‌ها با آژانس، در فضایی کمتر رسمی و دور از فشارهای مستقیم مذاکرات هسته‌ای است.
در روزهای گذشته شاهد گزارش منفی آژانس در مورد برنامه هسته ای کشورمان و ابراز نگرانی آن از تسریع در غنی‌سازی ۶۰ درصدی در ایران بودیم. انتشار این گزارش در بحبوبه مذاکرات ایران و آمریکا نشان دهنده آن است که مدیر کل آژانس و تروئیکای اروپایی به نوعی تلاشند تا نارضایتی خود از کنار گذاشته شدن از مذاکرات هسته ای با ایران را نشان دهند، در این راستا، وزیر خارجه ایران کوشید از طریق دیدار با گروسی در مصر بار دیگر بر اهمیت و جایگاه آژانس بین المللی انرژی اتمی تأکید کند، مسیر را برای رفع ابهامات و توافقات احتمالی در آینده هموار سازد و نقش نظارتی آژانس را تقویت کند.
از سوی دیگر، سفر عراقچی به لبنان در شرایطی که روابط دو کشور در سایه تحولات پس از جنگ لبنان و اسرائیل، شهادت سیدحسن نصرالله و انتخاب رئیس جمهور و نخست وزیر جدید، دستخوش تغییرات اساسی گردیده، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ در مقطع کنونی وابستگی بیروت به ایالات متحده برای کنترل حملات ارتش رژیم اسرائیل به خاک لبنان، همزمان با فشار طرف‌های اروپایی مبنی بر مشروط بودن مشارکت شان در بازسازی لبنان به شرط خلع سلاح حزب‌الله و کاهش قابل توجه حضور ایران در این کشور، مانع بزرگی را بر سر راه گسترش روابط لبنان با ایران قرار داده است. در نتیجه، مقامات جدید لبنان با ادعای نیاز کشورشان به ثبات و بازسازی، تمایل به حفظ روابط در سطحی کنترل شده با جمهوری اسلامی ایران دارند. در چنین شرایطی، به نظر می رسد سفر وزیر خارجه ایران به لبنان، تلاشی برای ناکام گذاشتن این فشارها و جلوگیری از سردی کامل روابط ایران و لبنان باشد. به عبارت دیگر، دستگاه سیاست خارجی ایران تلاش می‌کند با حفظ روابط دیپلماتیک و تاکید بر همکاری‌های اقتصادی و موضوع بازسازی لبنان، ارتباط مثبت خود را با این کشور کوچک اما مهم خاورمیانه حفظ کند.
از سوی دیگر، تحولات اخیر در منطقه، از جمله بحرانهای داخلی لبنان، وضعیت غزه و تحولات سوریه نیاز به رایزنی‌های مستمر را برای ایران ایجاب می‌کند و این سفرها فرصتی برای هماهنگی مواضع و بررسی شرایط همکاری فراهم می‌آورد.
در مجموع، با توجه به سفرهای منطقه ای اخیر وزیر امور خارجه کشورمان، می‌توان اهداف و منافع کلی‌تری را در سیاست خارجی جدید ایران شناسایی کرد؛ مدیریت همزمان پرونده‌های دیپلماتیک؛ جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر در حال مدیریت همزمان چندین پرونده حساس دیپلماتیک، از جمله مذاکرات هسته‌ای و پرونده‌های منطقه‌ای است. این سفرها نشان می‌دهد که دستگاه سیاست خارجی کشور به دنبال ایجاد پیوند و هم‌افزایی میان این پرونده‌ها و پیشبرد منافع کشور در هر دو جبهه است.
نشان دادن قدرت مانور دیپلماتیک؛ این سفرها نشان‌دهنده قدرت مانور و انعطاف‌پذیری دیپلماتیک ایران است. تهران با انتخاب مقصدهای غیرمتعارف برای دیدارهای مهم، تلاش می‌کند تا از ظرفیت‌های دیپلماتیک متنوع خود بهره‌برداری کند.
تسهیل مذاکرات هسته‌ای و رفع موانع؛ هدف اصلی این تحرکات، هموار کردن مسیر برای دستیابی به یک توافق مطلوب در حوزه هسته ای است. با رفع ابهامات فنی با آژانس و اطمینان‌بخشی به بازیگران منطقه‌ای، ایران به دنبال کاهش موانع و سرعت بخشیدن به روند مذاکرات است.
اعلام پیام‌های روشن به دوست و دشمن؛ این سفرها فرصتی برای ایران فراهم می‌کند تا پیام‌های روشن و قاطعانه‌ای را به آمریکا و کشورهای اروپایی، قدرت‌های منطقه‌ای و متحدان خود ارسال کند؛ پیام‌هایی مبنی بر جدیت ایران در مذاکرات، حفظ خطوط قرمز و پافشاری بر منافع ملی.
در نهایت، سفر وزیر امور خارجه به مصر و لبنان را می‌توان بخشی از یک راهبرد دیپلماتیک پیچیده از سوی ایران قلمداد کرد که همزمان با پیگیری پرونده هسته‌ای، به دنبال مدیریت تحولات منطقه‌ای، تقویت متحدان و ارسال پیام‌های استراتژیک به بازیگران مختلف در آستانه دور ششم مذاکرات هسته ای است. این تحرکات نشان‌دهنده عزم دستگاه دیپلماسی ایران برای خارج کردن کشور از بحرانهای جاری و استفاده حداکثری از ابزارهای دیپلماتیک برای پیشبرد اهداف و منافع کشور در سطح منطقه‌ای و جهانی است.
* استاد دانشگاه
