به گزارش روز سه شنبه ایرنا، آیت الله سید مجتبی نورمفیدی در نشست تخصصی «روش تبدیل گزاره‌های فقهی به هنجارهای اجتماعی در سیره امام خمینی(ره) پیش از انقلاب»، که در قم برگزار شد افزود: فرآیند هنجارسازی در اندیشه امام خمینی(ره) یک فرآیند پیچیده، چندوجهی و طولانی بود. بررسی دقیق این فرآیند درس‌های ارزشمندی برای امروز و آینده دارد و نیازمند تأمل در چگونگی حفظ و تطبیق هنجارها با شرایط کنونی است.
وی با تأکید بر ارزش‌ها و نقش شخص امام خمینی(ره) به عنوان هنجارساز، چگونگی تولید و اصلاح گزاره‌های بنیادین کلامی و فقهی را کلید تحول اجتماعی در ایران دانست و گفت: امام راحل فراتر از اتکا به هنجارهای موجود، با بهره‌مندی از صلاحیت‌های علمی و ویژگی‌های شخصیتی، توانست ارزش‌های الهی را به هنجارهای جامعه تبدیل کند و بدین ترتیب بنیان‌های نظم اجتماعی نوینی را پیش از انقلاب بنا نهاد.
وی تصریح کرد: روش‌های هنجارسازی می‌توانند مشترک باشند، اما آنچه روش امام را متمایز می‌کند، ارزش‌های حاکم بر خودِ فرآیند هنجارسازی و محوریت شخص «هنجارساز» یعنی امام راحل است. ایشان به جای اتکای صرف به هنجارهای موجود، به «تولید و اصلاح گزاره‌های» بنیادین کلامی و فقهی پرداختند که صلاحیت‌ها، ویژگی‌های شخصیتی ممتاز و اقدام های اولیه ایشان در این زمینه، اساس تحول جامعه بود.
نورمفیدی ادامه داد: رسالت اصلی رهبران الهی و پیامبران، هنجارسازی و شکل‌دهی نظم اجتماعی بر پایه ارزش‌های الهی است، بنابراین هرگاه صاحبان آرمان‌های بزرگ ایده‌ای مطرح می‌کنند، باید آن را در قالب قواعد پایدار در جامعه نهادینه کنند.
وی اضافه کرد: در منظومه فکری امام خمینی(ره)، ارزش‌ها و آرمان‌ها تنها در سطح ذهنی باقی نماند، بلکه به رفتارهای اجتماعی و هنجارهای عمومی تبدیل شد. این نگرش ریشه در شخصیت امام به عنوان رهبر روحانی تربیت‌یافته مکتب اهل بیت(ع) و نقش تاریخی و دینی روحانیت دارد؛ نقشی که امام برای آن مأموریتی عمیق قائل بود.
نورمفیدی با اشاره به صلاحیت‌های علمی و عملی امام خمینی گفت: ایشان در خانواده‌ای دین‌دار و در مکتب اهل بیت(ع) تربیت یافت و نزد برجسته‌ترین اساتید زمان، مراتب عالی فقه، تفسیر و عرفان را کسب کرد، تا جایی که جایگاه علمی او بی‌بدیل بود.
استاد درس خارج فقه حوزه علمیه، شخصیت امام خمینی(ره) را در بُعد عملی نیز برجسته توصیف نمود و افزود: امام از جوانی با تهذیب نفس و مراقبت‌های رفتاری و تقید به سلوک اخلاقی، الگویی روشن برای اطرافیان بود. ویژگی‌های شخصیتی ایشان، از آغاز نهضت تا دوران رهبری انقلاب، همواره کمال، شهامت و استقامت را نشان می‌داد.
وی افزود: صداقت در رفتار و گفتار امام(ره) یکی از ویژگی‌های مهم ایشان بود. امام خمینی(ره) هرگز مردم را فریب نداد و مسئولان را به صداقت فرا می‌خواند. آنچه می‌گفت، ریشه در باور عمیق قلبی‌اش داشت؛ چراکه خود نخستین مؤمن به آرمان‌هایش بود و این ایمان، سخنان و رفتار او را اثرگذار می‌کرد. اصول و مبنای دعوت ایشان از قرآن و نهج‌البلاغه گرفته شده بود.
وی اقدام های امام(ره) در ایجاد هنجارهای اجتماعی را در دو مرحله تولید گزاره‌ها و تبدیل آنها به هنجارهای اجتماعی تقسیم کرد و افزود: امام(ره) تنها به تغییر برخی هنجارهای موجود اکتفا نکرد، بلکه به تولید و اصلاح گزاره‌های بنیادین کلامی و فقهی نیز پرداخت که گام مهمی در هنجارسازی بود.
نورمفیدی به اصلاح گزاره‌های کلامی مانند جهان‌بینی الهی، توحید، جایگاه انسان، ارتباط توحید و حکومت اسلامی، پیوند دین و سیاست، جامعیت دین و مساله امامت و ولایت فقیه اشاره کرد و گفت: امام فقه را از محدوده فردی به ساحت اجتماع و امت اسلامی ارتقا داد؛ امری که پایه اصلی هنجارسازی ایشان بود.
وی عنوان کرد: درباره فریضه امر به معروف و نهی از منکر نیز، امام معتقد بود که اگر اجرای آن نیازمند مشارکت جمعی است، باید به یک عمل جمعی و وظیفه همگانی تبدیل شود. این نگرش، تکلیف فردی را به مسئولیت اجتماعی و وظیفه امت اسلامی ارتقا داد.
رئیس پژوهشگاه مطالعات فقه معاصر توجه به زمان و طولانی بودن فرآیند هنجارسازی را از نکات مهم در این امر بر شمرد و اظهار کرد: امام به خوبی آگاه بودند که هنجارسازی یک فرآیند طولانی‌مدت، زمان‌بر و تدریجی است. ایشان با درک اینکه تبدیل یک ایده و ارزش به رفتار عمومی و هنجار اجتماعی نیازمند صبر و استقامت است، از اوایل دهه ۴۰ شمسی وارد این عرصه شدند و به تدریج اقدام های خود را گسترش دادند.
نورمفیدی ارتباط با نخبگان و گروه‌های مرجع جامعه را از ضروریات هنجارسازی ارزش‌ها بر شمرد و یادآور شد: یکی دیگر از راهبردهای امام در هنجارسازی، برقراری ارتباط موثر با نخبگان و گروه‌های مرجع جامعه بود. ایشان از طریق شاگردان خود نامه‌هایی را برای علمای بلاد ارسال و در سطوح بالاتر نیز با مراجع تقلید ملاقات و نشست‌هایی برگزار می‌کردند. این ارتباطات به منظور جلب حمایت و همراهی قشرهای تاثیرگذار جامعه برای پیشبرد اهداف هنجارسازی صورت می‌گرفت.
وی شناسایی دردها و همراهی با مخاطبان را یکی از راه‌های از بین بردن ناهنجاری دانست و افزود: امام خمینی(ره) بر اهمیت شناسایی دردهای جامعه و همراهی و همدردی با مخاطبان تاکید داشتند. ایشان معتقد بودند که برای از بین بردن یک ناهنجاری و جایگزین کردن یک ارزش، ابتدا باید ناهنجاری‌ها و دردهای جامعه را به خوبی شناخت و سپس به مخاطبان فهماند که تغییرات پیشنهادی به نفع آنها خواهد بود. این رویکرد همدلانه، نقش مهمی در جلب اعتماد عمومی و تسهیل در فرآیند هنجارسازی داشت.
وی توجه به نسل جوان در ایجاد و تبدیل ارزش‌ها به هنجار اجتماعی را مهم برشمرد و اضافه کرد: امام خمینی(ره) توجه ویژه‌ای به نسل جوان و نوجوان به عنوان موتور محرکه تغییرات اجتماعی داشتند. ایشان جوانان را پرانرژی، امیدوار به آینده، متحرک و بی‌باک می‌دانستند و نقش کلیدی برای آنها در فرآیند هنجارسازی قائل بودند. این توجه به نسل جوان، یکی از دلایل حمایت گسترده این قشر از انقلاب اسلامی بود.
