به گزارش ایرنا، در منطقه‌ای خوش‌منظره در شرق فارس، در مسیر جاده استهبان، جنگلی از درختان انجیر چندصدساله خودنمایی می‌کند؛ این درختان کهن، از لب جاده تا ارتفاعات امتداد یافته‌اند و حاصل خرد و تلاش نسل‌های متمادی کشاورزان محلی هستند که آنها را با دست کاشته و تنها به نزولات آسمانی (دیم) متکی بوده‌اند؛نظام کشت کاملا سنتی، نسل به نسل منتقل شده و حتی درختان ۳۰۰ ساله هنوز محصول می‌دهند.
ایران چهارمین تولیدکننده انجیر جهان است و استان فارس سهمی بیش از ۹۰ درصدی در تولید انجیر خشک کشور دارد؛ این موفقیت مرهون دانش بومی منحصربه‌فرد باغداران استهبانی در زمینه‌هایی چون آبخیزداری، کرم‌زدایی و هرس اصولی است که پایداری طبیعی باغات را تضمین کرده است.
شهرستان استهبان با ۲۲ هزار و ۵۰۰ هکتار باغ بارور و تولید سالانه ۲۰ هزار تن انجیر خشک، رکورددار جهانی این محصول است؛ این اکوسیستم پایدار نه تنها بارها در برابر سیل و بلایای طبیعی مقاومت کرده، بلکه با تولید محصولی باکیفیت و ارزآور، الگویی موفق از همزیستی کشاورزی و محیط زیست را به نمایش گذاشته است.
دلالی؛ شغل بدون سرمایه در انجیرستان‌ها
نماینده اتاق اصناف کشاورزی فارس در اجلاس اتاق ایران در گفت و گو با ایرنا، شهرستان استهبان را یک شهرستان انجیرخیز توصیف کرد و افزود: انجیر این منطقه در دنیا به لحاظ کیفیت و کمیت حرف اول را می‌زند.
حیدر شیبانی بیان کرد: چهار هزار و ۱۱۶ نفر بهره‌بردار در حوزه انجیر استهبان فعالیت می‌کنند؛ ۲۵ هزار و ۹۵۰ هکتار زمینهای مسطح و تپه‌ای به این محصول اختصاص دارد که ۲۲ هزار و ۵۰۰ هکتار آن بارور و سه هزار و ۴۴۴ هکتار هنوز غیربارور است.
وی وجود یک میلیون و ۵۰۰ هزار و ۱۴۶ درخت بارور و ۷۶ هزار و ۱۱۲ درخت غیربارور انجیر در استهبان را تایید کرد و گفت: به ازای هر هکتار ۸۰۰ کیلو انجیر برداشت می‌شود.
نماینده اتاق اصناف کشاورزی فارس در اجلاس اتاق ایران تاکید کرد: کشاورز کل سرمایه سالانه خود را برای به دست آوردن محصول هزینه می‌کند.
شیبانی افزود: کشاورزان به دلیل عدم نقدینگی هنگام برداشت، مجبور به پیش فروش محصول خود می‌شوند؛ دلالان به محض تولید سر و کله خود را نشان می‌دهند.
وی ابراز امیدواری کرد که حمایت دولت و پرداخت تسهیلات قرض‌الحسنه به کشاورزان بتواند تا حدود زیادی از این مشکل بکاهد.
نماینده اتاق اصناف کشاورزی فارس در اجلاس اتاق ایران، ورود دلالان و واسطه‌گران را چالشی اساسی و مانع توسعه کشاورزی دانست و حضور آنها را عامل زیان کشاورزان و محدود کننده نفس باغستان‌های انجیر خواند.
مشکلات باغداران در یک نگاه
یکی از باغداران انجیر استهبان نیز خرید و فروش انجیرهای ناب منطقه را توسط افرادی سودجو و غیرحرفه‌ای دانست و گفت: این افراد تنها به فکر منافع خود بوده و کشاورز را نادیده می‌گیرند.
وحید حسینی اظهارکرد: کشاورزان مجبورند محصول را به صورت امانی در اختیار واسطه‌ها و تجار قرار دهند؛ این افراد به دلیل بالا بودن تعرفه گمرکی، اغلب انجیرها را از مبادی غیرقانونی خارج کرده و به چین ارسال می‌کنند.
به گفته وی، آنها به صورت سنتی کار صادرات را انجام می‌دهند.
این باغدار تصریح کرد: پرداخت حق باغداران کاملا به فروش محصول وابسته است و چنانچه محصول فروش رود، پول باغداران پرداخت می‌شود، در غیر این صورت آنان خسارت می‌بینند.
حسینی افزود: دلالان هر سال قیمتی را تحمیل کرده و از خرید نقد محصول خودداری می‌کنند.
چالش‌های تولید، برداشت و جمع‌آوری
نماینده اتاق اصناف کشاورزی فارس در اجلاس اتاق ایران گفت: نبود نهالستان مجوزدار به دلیل آلودگی به ویروس موزاییک در فضای آزاد و هزینه بالای تولید نهال انجیر در محیط گلخانه، پایین بودن سطح زیر کشت باغات برانجیر نسبت به سطح کل باغات بارور و غیربارور و عدم وجود مواد قانونی جهت برخورد لازم با خاطیان مصرف بی‌رویه سموم از مشکلات این بخش است.
شیبانی افزود: نبودن ترمینال تخصصی انجیر در شهرستان به منظور عرضه محصول، نیاز به ورود ادوات پیشرفته با کارایی بالا، بالا بودن هزینه طرح‌های مقابله با خشکسالی و نیاز به استقرار کارشناس صنایع تبدیلی و گیاه‌پزشکی در ایستگاه تحقیقات انجیر از دیگر مسائل موجود است.
وی ادامه داد: همچنین می‌توان به بالابودن هزینه برداشت بهداشتی، بالابودن میزان رطوبت در برخی موارد در زمان برداشت، ورود انجیر از شهرستان‌های مجاور به استهبان و رطوبت بالای انجیرهای وارد شده، اشاره کرد.
نماینده اتاق اصناف کشاورزی فارس در اجلاس اتاق ایران گفت: عدم رعایت سلامت کارگران فعال در بخش صنایع و بسته‌بندی، عدم اقدام مناسب جهت کارت سلامت کارگری و عدم انجام بیمه کارگری در برخی از کارگاه‌ها و عدم استفاده از کارگاه اتباع در صنعت غذایی هم در حوزه کارگری برداشت این محصول مهم است.
چالش‌های حوزه بازار داخلی و خارجی
شیبانی در خصوص چالش‌های حوزه بازار داخلی، گفت: عدم وجود تفاوت در قیمت محصولات سالم و ارگانیک نسبت به سایر محصولات تولیدی، وجود دلالان و ایجاد عرصه ناسالم رقابت در بازار داخلی، عدم وجود بسته‌بندی کوچک انجیر، عدم وجود انجیر در جیره غذایی ارگان‌های مختلف از جمله مهمترین عوامل است.
وی تاکید کرد: نبود نمایشگاه عرضه محصولات مختلف انجیر، نوسانات و ناپایداری قیمت در بازارهای داخلی با توجه به نرخ ارز، عدم استفاده از پتانسیل برنامه ثبت جهانی انجیر برای ارائه محصولات با برند استاندارد در بازارهای داخلی و جذب توریست در شهرستان استهبان هم سبب دردسر شده‌اند.
نماینده اتاق اصناف کشاورزی فارس در اجلاس اتاق ایران در خصوص چالش‌های حوزه بازار خارجی، گفت: عدم درج نام انجیر ایران در صادرات ایران، نیاز به ورود وزارت امور خارجه جهت کشف بازارهای جدید از جمله روسیه، اروپای شرقی، آفریقا، آمریکای لاتین، کانادا و کشورهای حوزه خلیج فارس از مسائل این بخش است.
شیبانی بیان کرد: استقرار سیستم گمرکی در شهرستان برای انجام سریع امور گمرکی بدون استفاده از کارت یکبار مصرف، عدم وجود قوانین بازدارنده حقوقی جهت برخورد با متخلفان در عرصه تولید و صادرات و توجه نکردن به حرفه‌ای بودن صادرکنندگان انجیر، قاچاق دوسره (از ایران با کارت یکبار مصرف ارسال می‌شود و هم در چین به نام خریدار واقعی و مقصد واقعی ارسال نمی‌شود) از دیگر مشکلات موجود است.
نماینده اتاق اصناف کشاورزی فارس در اجلاس اتاق ایران یادآور شد: نبود سیستم بانکی که باعث سردرگمی صادرکنندگان می‌شود، در سال‌های اخیر عملا خریداران چینی انگیزه خود را به خاطر قاچاق انجیر از دست داده‌اند؛ همچنین با تعرفه بالای انجیر وارداتی چین، مشکل تعرفه گمرکی چین و ایران و نوسان نرخ مواد اولیه و افزایش هزینه‌های مربوطه مواجهیم.
چالش‌های زیست‌محیطی
شیبانی افزود: خشک شدن دریاچه بختگان و عدم تخصیص حقابه بختگان و کاهش رطوبت منطقه، خسارت بالا به باغات حوزه بختگان و عدم وجود کنه‌کش اختصاصی انجیر جهت کنترل کنه تارتن در باغات انجیر با توجه به مسائل بهداشتی و موضوع باقی مانده سموم از مشکلات موجود در بخش زیست محیطی است.
وی تاکید کرد: عدم وجود قارچ‌کش اختصاصی انجیر جهت کنترل بیماری شانکر در باغ‌های انجیر و نیاز به استقرار آزمایشگاه مجهز جهت شناسایی آفات و بیماری‌ها و نیز بررسی استاندارد باقی مانده سموم و ارائه مجوزات بین‌المللی هم مد نظر است.
انجیرستان‌های استهبان؛ ظرفیتی مغفول برای تحقق شعار سال
بخش عمده انجیر استهبان به صورت خام و بدون فرآوری به کشورهای مختلف صادر می‌شود؛ این شیوه صادرات، سود چندانی برای کشاورزان نداشته و ارزش افزوده بالقوه این محصول استراتژیک را محقق نمی‌سازد.
هرچند زیرساخت‌های اولیه مانند ۲ زنجیره ارزش، چهار کارخانه فرآوری (تولیدکننده محصولاتی مثل شربت و کلوچه) و ۱۳ واحد بسته‌بندی وجود دارد، اما این کافی نیست؛ تکمیل حلقه‌های مفقوده زنجیره ارزش و به‌روزرسانی فرآیندها برای کاهش ضایعات و افزایش بهره‌وری ضرورتی انکارناپذیر است.
با توجه به تاکید رهبر انقلاب و نامگذاری سال ۱۴۰۴ با شعار "سرمایه‌گذاری برای تولید"، جذب سرمایه‌گذاری بیشتر در توسعه واحدهای فرآوری انجیر در استهبان یک اولویت است.
پذیرایی ویژه (فرش قرمز) از سرمایه‌گذاران در این حوزه نه تنها ارزش افزوده محصول را افزایش می‌دهد، بلکه به‌طور چشمگیری به ایجاد اشتغال و ارزآوری برای استان و کشور کمک خواهد کرد؛ ظرفیت‌های موجود، پایه محکمی برای این سرمایه‌گذاری‌ها فراهم کرده‌اند.
اهمیت این اقدام با توجه به جایگاه جهانی انجیر استهبان دوچندان می‌شود؛ این محصول به عنوان چهارمین نظام میراث کشاورزی جهانی ایران در فائو ثبت شده است که مسئولیت ملی برای حفظ و توسعه پایدار این میراث منحصر به فرد ایجاد می‌کند.
سرمایه‌گذاری در فرآوری عمیق‌تر، علاوه بر منافع اقتصادی، پاسخی به این مسئولیت بین‌المللی است.
به گفته مدیر جهاد کشاورزی استهبان، انجیر محصولی صادرات‌محور و شناخته‌شده در سطح جهان است که در سال ۱۴۰۲ بیش از ۶۰ میلیون دلار ارزآوری داشته است.
با این حال، مهدی اعیان‌منش به چالش مهم تاثیر تغییرات اقلیمی بر کیفیت محصول نیز اشاره کرد و گفت: وقوع خشکسالی، گرمای بی‌سابقه و بارندگی‌های خارج از فصل در سال‌های اخیر، کیفیت انجیر را کاهش داده است؛ این موضوع نیازمند توجه فوری مسئولان و برنامه‌ریزان استانی و اتخاذ راهکارهای موثر است.
عملیات گرده‌افشانی درختان انجیر
کیفیت و کمیت انجیر استهبان زبانزد عام و خاص در بازارهای ملی و بین‌المللی است؛ اکنون هم متولیان کشاورزی اعلام کرده‌اند که برای تولید هرچه بهتر این محصول، عملیات گرده افشانی در ۲۲ هزار و ۵۰۰ هکتار باغات بارور این شهرستان آغاز شده است.
مدیر جهاد کشاورزی استهبان از عملیات گرده‌افشانی درختان انجیر در بزرگترین انجیرستان دیم جهان در سطح ۲۲ هزار و ۵۰۰ هکتار باغ‌های بارور از کل ۲۶ هزار هکتار باغ انجیر دیم شهرستان خبر داد.
اعیان‌منش افزود: عملیات گرده‌افشانی که انتقال دانه گرده از میوه بهاره درخت برانجیر به محصول تابستانه درخت انجیر خوراکی توسط زنبور بلاستوفاگا است و در اصلاح محلی به آن بردهی می‌گویند از اوایل خردادماه آغاز شده و تا اوایل تیرماه ادامه دارد.
عمده درختان برانجیر در منطقه ایج استهبان
وی سطح باغات برانجیر شهرستان را بیش از ۶۵۰ هکتار مثمر و غیرمثمر اعلام کرد و گفت: عمده درختان برانجیر در منطقه ایج استهبان قرار دارند و سالانه بین ۹۷۰ تا ۱۳۰۰ تن برانجیر با ارقام پوزه دم‌بالی، دانه سفید، خاکِستانی و جوهری در شهرستان تولید می‌شود.
اعیان‌منش عنوان کرد: انتخاب نوع برانجیر بر کیفیت و کمیت انجیر تاثیرگذار بوده و در بازه زمانی گرده‌افشانی، متقاضیان می‌توانند در بزرگترین بازارچه توزیع و فروش برانجیر شهرستان تحت مشاوره کارشناسان مدیریت جهاد کشاورزی و شرکت‌های وابسته نسبت به انتخاب رقم مناسب برانجیر و دریافت آموزش و راهنمایی‌های لازم اقدام کنند.
وی خاطرنشان کرد: شاخص کیفیت برانجیر، انتخاب رقم مناسب با منطقه، زمان رسیدن برانجیر، میزان دانه گرده، بلوغ، میزان جوانه‌زنی دانه گرده، تعداد زنبور بلاستوفاگا (پشه)، آلوده نبودن به زنبور قرمز مخل عملکرد زنبور بلاستوفاگا (زنبور ترومید) و نماتد گرده‌خوار است.
عوامل مهم در گرده‌افشانی
اعیان‌منش بیان کرد: بهترین زمان برای بردهی، ساعات خنک روز مانند صبح زود یا عصر است زیرا درجه حرارت بالا، فعالیت زنبور بلاستوفاگا را کم کرده به نحوی که به ازای هر سه درجه افزایش دما ۲۰ درصد از عمر زنبور بلاستوفاگا کاسته می‌شود.
وی افزود: انتخاب ظرف مناسب گرده‌افشانی، زمان بردهی و نوع برانجیر می‌تواند تاثیر بسیاری بر میزان و کیفیت محصول برداشتی داشته باشد و بهترین ظروف بردهی لیوان کاغذی است.
وی گفت: یکی از عوامل مهم در گرده‌افشانی موفق، اندازه قطر میوه خوراکی است و در شرایطی که سایز میوه حدود یک سانتی‌متر باشد زمان مناسب گرده‌افشانی است.
اعیان‌منش تصریح کرد: به‌طور معمول سه تا هفت مرحله عملیات بردهی در باغات انجام می‌گیرد که این عملیات در حدود سه تا چهار هفته به طول می‌انجامد ولی با توجه به شرایط خشکسالی کنونی توصیه می‌شود برای حفظ درختان انجیر از تعداد دفعات بردهی کاسته شود؛ با توجه به الزام کاهش میزان بردهی پیش‌بینی می‌شود در سال جاری کاهش تولید محصول انجیر داشته باشیم.
بازار فصلی برانجیر داوطلب ثبت میراث جهانی
مدیر جهاد کشاورزی استهبان گفت: با آغاز فرآیند گرده‌افشانی باغات انجیر شهرستان که در اصلاح محلی بردهی می‌گویند، بازار فصلی و محلی برانجیر در شهرستان مانند سنوات قبل برپا می‌شود و منحصربه‌فرد بودن این بازار زمینهای ایجاد کرده تا داوطلب ثبت میراث جهانی شود.
اعیان‌منش بیان کرد: این بازار، انحصاری شهرستان استهبان است و کمبود باغ‌های برانجیر متناسب با سطح ۲۶ هکتاری باغات انجیر شهرستان، منتهی به حضور جانبی و عرضه توسط فروشندگان سایر شهرستان‌ها از جمله نی‌ریز، داراب، شیراز و کازرون شده است و طبق روال هر ساله بازدیدکنندگان و متقاضیان از سطح شهرستان، استان و حتی نقاطی از کشور در بازار برانجیر حضور می‌یابند.
اعیان‌منش تاکید کرد: باغداران بایستی در زمان خرید به کیفیت برانجیر شامل میزان دانه گرده در برانجیر، تعداد زنبور بلاستوفاگا، آلوده نبودن به زنبور ترومیده و نماتد گرده‌خوار و نیز انتخاب رقم مناسب توجه داشته باشند.
وی افزود: بهترین زمان مراجعه به بازار جهت خرید برانجیر، ساعات خنک روز مانند صبح زود و یا عصر است تا از تلفات زنبور بلاستوفاگا که عامل اصلی انتقال گرده از برانجیر به میوه‌های درخت انجیر است کاسته شود و مدت زمان فعالیت آنها در فرایند گرده‌افشانی افزایش یابد و البته باغداران می‌توانند برانجیر را در دمای چهار درجه سانتی‌گراد نگهداری نمایند تا بتوانند در زمان مناسب گرده‌افشانی که صبح زود یا عصر است به باغ انتقال دهند.
مدیر جهاد کشاورزی استهبان تاکید کرد: با تحقیقات انجام شده، بهتر است برای قراردادن برانجیر بین درختان انجیر از قوطی‌های مقوایی استفاده شود، زیرا قوطی‌های فلزی به خاطر جذب بیشتر دمای محیط موجب افزایش تلفات زنبور گرده‌افشان می‌شوند و می‌توانند عامل انتقال بیماری‌های قارچی حاصل از بقایای برانجیر سال‌های گذشته به میوه انجیر و در پی آن مشکلات صادرات این محصول ارزشمند شوند.
آینده انجیرستان‌های استهبان در گرو تغییر نظام توزیع
استهبان با دارا بودن بزرگترین انجیرستان دیم جهان و تولید سالانه ۲۰ هزار تن انجیر خشک، جایگاه بی‌بدیلی در سطح ملی و جهانی دارد؛ این موفقیت مرهون دانش بومی کشاورزان در آبخیزداری و مدیریت پایدار باغات است که مقاومت در برابر بلایای طبیعی و تولید محصولی ارزآور را تضمین می‌کند.
با این وجود، بخش عمده سود حاصل از صادرات این "طلای سرخ" به جیب دلالان می‌رود و کشاورزان به‌دلیل کمبود نقدینگی، مجبور به پیش‌فروش ارزان محصول خود می‌شوند.
چالش‌های متعددی زنجیره ارزش انجیر را تهدید می‌کند؛ از نبود نهادهای تنظیم‌گر بازار و ترمینال تخصصی گرفته تا قاچاق محصول از مبادی غیرقانونی و تعرفه‌های سنگین گمرکی که صادرات رسمی را مختل می‌سازد.
همچنین، تغییرات اقلیمی (خشکسالی، گرمای بی‌سابقه) کیفیت محصول را کاهش داده، آلودگی به آفاتی مانند کنه تارتن و شانکر خسارات زیست محیطی وارد می‌کند و نبود زیرساخت‌های فرآوری عمیق، امکان ایجاد ارزش افزوده را محدود کرده است.
راه نجات این صنعت، سرمایه‌گذاری در واحدهای فرآوری مدرن، ساماندهی بازار با حذف دلالان از طریق تسهیلات قرض‌الحسنه به کشاورزان، و بهره‌گیری از ظرفیت ثبت جهانی انجیر استهبان در فائو است.
اجرای عملیات علمی گرده‌افشانی و توسعه بازارچه‌های تخصصی مانند بازار برانجیر (در حال ثبت میراث جهانی) می‌تواند به افزایش بهره‌وری و شفاف‌سازی زنجیره عرضه کمک کند تا ثمره تلاش کشاورزان به‌جای دلالان، به جیب خودشان بازگردد.
