به گزارش ایرنا، استخرهای ذخیره آب کشاورزی که برای کمک به آبیاری مزارع احداث شده، این روزها در بسیاری از نقاط خراسان شمالی از کارکرد اصلی خود فاصله گرفته و به تهدیدی خاموش برای انسان و محیط زیست بدل شده است.
در تازه‌ترین مورد، سه بزمجه بیابانی در یکی از استخرهای کشاورزی واقع در پناهگاه حیات‌وحش میاندشت جاجرم گرفتار شدند که با دخالت به‌موقع محیط‌بانان نجات یافتند، اما این تنها یکی از صدها موردی است که سالانه رخ می‌دهد؛ مواردی که اغلب بی‌سر و صدا از نگاه‌ها پنهان می‌مانند و پایانی جز مرگ برای حیوان ندارند.
ابعاد تلخ‌تر ماجرا زمانی آشکارتر می‌شود که بدانیم در تاریخ پنجم اردیبهشت‌ماه امسال سه نفر در یکی از استخرهای کشاورزی روستای گرماب شهرستان جاجرم جان خود را از دست دادند و بر اساس گزارش منابع محلی، این حادثه زمانی رخ داد که افراد یادشده برای شنا وارد استخر شده بودند، اما به دلیل عمق زیاد، لغزندگی دیواره‌ها و نبود تجهیزات ایمنی، هیچ‌کدام موفق به خروج نشدند.
اجرای راهکارهای ایمنی همچنان با چالش‌هایی از جمله کمبود اعتبار، نبود الزام قانونی مشخص و ضعف نظارت مواجه است
نبود رمپ نجات برای جانوران، دیوارهای بتنی عمودی، عدم نصب نرده، فنس یا حفاظ اطراف استخرها این سازه‌ها را به محیطی پرخطر تبدیل کرده است؛ به‌ویژه برای کودکان، نوجوانان و گونه‌های جانوری که بی‌اطلاع از خطر در نزدیکی آن‌ها رفت‌وآمد می‌کنند.
کارشناسان محیط زیست، فعالان اجتماعی و مسئولان حوزه ایمنی بارها نسبت به خطرات چنین سازه‌هایی هشدار داده‌اند. اما اجرای راهکارهایی چون نصب نرده، رمپ خروج اضطراری، پوشش‌دهی، آموزش عمومی و نظارت مستمر، همچنان با چالش‌هایی از جمله کمبود اعتبار، نبود الزام قانونی مشخص و ضعف نظارت مواجه است.
تداوم بی‌توجهی به این مسئله، نه‌تنها حیات‌وحش را تهدید می‌کند، بلکه جان انسان‌هایی را نیز می‌گیرد؛ انسان‌هایی که شاید تنها برای لحظه‌ای تفریح یا کار، به کنار این منابع ذخیره آب رفته‌اند، بی‌آن‌که بدانند بازگشتی در کار نیست.
بی‌توجهی به ایمن‌سازی
احداث استخرهای ذخیره آب در اراضی کشاورزی و باغی در خراسان شمالی امری رایج و ضروری شده است، اما بیشتر این استخرها بدون رعایت ضوابط ایمنی، دیواره‌های مناسب یا مسیر خروج اضطراری ساخته می‌شوند.
حاشیه‌ها باز است، هیچ فنس یا پوششی وجود ندارد و نتیجه این بی‌توجهی، مرگ خاموش حیوانات، پرندگان و خزندگان در دل این استخرهاست.
هشدارهای ایمنی در این خصوص هنوز به الزامات قانونی یا نظارتی تبدیل نشده‌اند و نبود نظارت میدانی مؤثر، وضعیت را وخیم‌تر کرده است
گونه‌هایی همچون لاک‌پشت، روباه، بزمجه، مار، خارپشت و پرندگان مهاجر که در جست‌وجوی آب یا به‌صورت تصادفی به این حوضچه‌ها نزدیک می‌شوند، در لجن و دیواره‌های صاف و بتنی آن گرفتار شده و راهی برای نجات ندارند.
کارشناسان محیط زیست بارها نسبت به خطرهای ناشی از ناایمن بودن این استخرها هشدار داده‌اند. حتی در برخی نشست‌های استانی از کشاورزان خواسته شده با نصب خروجی اضطراری یا فنس‌های محافظتی از تلفات حیات‌وحش جلوگیری کنند اما این درخواست‌ها هنوز به الزامات قانونی یا نظارتی تبدیل نشده‌اند و نبود نظارت میدانی مؤثر، وضعیت را وخیم‌تر کرده است.
شاید در نگاه اول، مرگ یک خزنده یا جاندار کوچک چندان مهم به نظر نرسد، اما این اتفاقات زنجیره‌ای از تخریب بوم‌سازگان منطقه را در پی دارد. حذف گونه‌هایی مانند بزمجه که نقش مهمی در کنترل جمعیت جوندگان و مارهای سمی دارند، می‌تواند توازن زیستی را به هم بزند و پیامدهایی جبران‌ناپذیر داشته باشد.
تجربه‌های موفق در دیگر استان‌ها
طرح‌های موفقی در برخی استان‌های کشور برای ایمن‌سازی استخرهای کشاورزی اجرا شده است؛ از جمله نصب رمپ‌های خروج اضطراری، پوشش حفاظتی با توری فلزی و حتی ایجاد سیستم‌های هوشمند برای کنترل سطح آب و حضور موجودات زنده، اما در خراسان شمالی این اقدامات یا آغاز نشده یا بسیار محدود و پراکنده است.
هیچ آمار دقیقی از تلفات حیات‌وحش در استخرهای کشاورزی استان وجود ندارد و دلیل آن هم نبود سیستم گزارش‌دهی، نظارت رسمی و البته ناآگاهی عمومی نسبت به اهمیت حفاظت از گونه‌های زیستی است و این خلا آماری خود عاملی برای تداوم بی‌عملی محسوب می شود.
فعالان محیط زیست خواستار تدوین دستورالعمل یا قانونی الزام‌آور برای ایمن‌سازی استخرهای کشاورزی هستند؛ قانونی که مالک را موظف به اجرای حداقل استانداردهای حفاظتی کند و در صورت عدم رعایت، شامل جریمه یا تعلیق مجوز بهره‌برداری شود.
یک هشدار جدی
اگر امروز برای ایمن‌سازی استخرهای کشاورزی اقدامی نکنیم، نه‌تنها شاهد از بین رفتن گونه‌های ارزشمند جانوری خواهیم بود، بلکه ممکن است حادثه‌ای انسانی، همچون غرق‌شدن کودکی در یک استخر بدون حفاظ، تلنگری دیرهنگام برای مسئولان باشد؛ تلنگری که شاید دیگر فرصتی برای جبران باقی نگذارد.
اگر امروز استخرها ایمن نشوند شاهد از بین رفتن گونه‌های جانوری خواهیم بود
استان خراسان شمالی دارای پارک‌های ملی به نام‌های سالوک، ساریگل و ضامن آهو، چهار منطقه حفاظت‌شده به نام های سالوک، قرخود، گلول و سرانی و ساریگل، یک پناهگاه حیات وحش بنام میاندشت و سه اثر طبیعی ملی به نام های ارس سرانی، صنوبر نظرعلی و سروهای قره باغ است.
در خراسان شمالی ۶۵ گونه پستاندار از ۱۹۷ گونه موجود در کشور زیست دارد و ۱۴۱ گونه پرنده از ۵۳۲ گونه موجود در کشور، ۶۸ خزنده از ۲۲۸ گونه موجود کشور، چهار گونه خزنده دوزیست از ۲۰ گونه موجود و هشت گونه ماهی و آبزی از مجموع ۱۶۰ گونه آبزی موجود در کشور زیست می‌کنند که برخی از این گونه ها نظیر یوزپلنگ، بالابان، هوبره، کبک دری و کرکس مصری در طبقه‌بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در رده‌های بحرانی و در حال انقراض قرار دارند.
