نشست تخصصی «محیط زیست و مسئولیت اجتماعی» از سلسله نشست‌های تجارب مسئولیت اجتماعی در ایران، دوشنبه ۲۹ اردیبهشت در تالار علامه امینی دانشگاه تهران با همکاری جهاد دانشگاهی تهران و پژوهشکده مطالعات توسعه برگزار شد. در این نشست «محمد حسین بازگیر»، سرپرست دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت‌های اجتماعی، «شهرام فرضی»، مشاور اجتماعی شرکت مهندسی و توسعه نفت و «علی بابازاده»، معاون دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت اجتماعی سازمان حفاظت محیط زیست به سخنرانی پرداختند. همچنین «حسین محمودی»، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی دبیر این نشست بود.
بازگیر: برای بهبود وضعیت محیط زیست، نیازمند اقدامات اساسی هستیم
محمدحسین بازگیر، سرپرست دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت‌های اجتماعی به عنوان نخستین سخنران نشست گفت: با بررسی نمودارهای روندهای اقتصادی و حتی اکولوژیکی در جهان و ایران، به‌وضوح درمی‌یابیم که این روندها اغلب به زیان محیط زیست تمام شده‌اند. اگر به پنج حوزه آبریز مشترک نگاهی بیندازیم، درمی‌یابیم که در تمام آنها با بحران مواجهه شده‌ایم.
بازگیر با اشاره به برنامه‌ریزی و سیاستگذاری ترکیه در حوزه آب، افزود: با اجرای هیدروهژمونی ترکیه، ما در ۲ حوزه دجله و فرات و نیز ارس دچار مشکل شدیم؛ زیرا هم بهره‌بردار پایین‌دستی بودیم و هم آسیب‌پذیر در برابر پیامدهای این سیاست‌ها. میزان آب ورودی از ارس کاهش یافته و کیفیت آن به حدی تنزل کرده که دیگر توان پالایش طبیعی ندارد. این آب مستقیماً وارد زنجیره غذایی مردم شمال‌غرب کشور می‌شود.بازگیر: سفره‌های آب زیرزمینی به شدت آسیب دیده و در هیچکدام از شهرها سیستم جمع‌آوری فاصلاب کامل نیست.
سرپرست دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت‌های اجتماعی توضیح داد: سفره‌های آب زیرزمینی نیز به شدت آسیب دیده و در هیچکدام از شهرها سیستم جمع‌آوری فاصلاب کامل نیست در حالیکه تمدن‌های ما در چندین هزار سال قبل سیستم اگو داشتند. از طرفی فرسایش خاک در کشورمان بالاتر از نرم جهانی است. برای مثال اگر قبلاً به صورت نقطه‌ای فرونشست زمین داشتیم الان شاهد چند صد کیلومتری فرونشست زمین در شهرها هستیم.
وی در ادامه افزود: ما حدود چهار دهه است که به این نتیجه رسیده‌ایم که قادر به رفع این مشکلات نیستیم و از این رو به فعالیت‌های اجتماعی روی آورده‌ایم در واقع به این نتیجه رسیده‌ایم که بخش بزرگی از مشکل ما فنی، مالی و دانشی نیست بلکه باور، اخلاق و رفتار ما است و از همین روی به سراغ ظرفیت‌های اجتماعی رفته‌ایم اما هنوز این ظرفیت‌ها نیز به کمک و یاری احتباج دارند.
بازگیر در پایان سخنان خود سه اقدام کلیدی برای بهبود شرایط برشمرد: نخست، باید مفهومی روشن و جامع از مسئولیت اجتماعی ارائه شود؛ دوم، اسناد بالادستی باید وظایف مشخصی را تعیین کنند؛ و سوم، این مفاهیم ابتدا در جامعه محیط زیست و سپس در کل جامعه نهادینه شوند.
فرضی: اخلاق اجتماعی تبدیل به پروژه‌ای اختیاری، تبلیغاتی و غیرپاسخ‌گو در درون شرکت‌ها شده است
شهرام فرضی، مشاور اجتماعی شرکت مهندسی و توسعه نفت ابتدا به تعریفی از مسئولیت اجتماعی پرداخت و گفت: منظور از مسئولیت اجتماعی شرکتی نوعی تعهدات اخلاقی، اجتماعی و زیست محیطی نهادها، بنگاه‌ها و شرکت‌ها برای در نظر گرفتن پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی فعالیت‌هایشان در قبال ذی‌نفعان؛ یعنی انسان‌ها و محیط زیست است.
مشاور اجتماعی شرکت مهندسی و توسعه نفت ادامه داد: نقدهایی به مفهوم مسئولیت اجتماعی وارد است. از جمله اینکه مسئولیت اجتماعی شرکتی CSR تعریفی واحد و جهانی ندارد، اغلب نقش نهادهای حاکمیتی را نادیده می‌گیرد، آنچه به عنوان وظیفه دولت‌ها یا جامعه مدنی برای ایجاد عدالت، حفاظت از محیط زیست، کاهش فقر یا دفاع از حقوق بشر شناخته می‌شد، اکنون به شرکت‌های خصوصی واگذار شده است. شرکت‌ها اجازه می‌دهند بدون تغییر ساختارهای ناعادلانه یا سودمحورشان، خود را حامی ارزش‌های انسانی نشان دهند و اخلاق اجتماعی که باید جمعی، عمومی، شفاف و پاسخ‌گو باشد، تبدیل به پروژه‌ای اختیاری، تبلیغاتی و غیر پاسخ‌گو در درون شرکت‌ها شده است.
وی همچنین عنوان کرد: بسیاری از گزارش‌های CSR فاقد شفافیت یا مبتنی بر گزارش‌دهی اختیاری هستند و داده‌های CSR بیشتر بازتاب روابط عمومی شرکت‌هاست تا واقعیت عملکرد آنها.
فرضی افزود: اینکه چطور شد CSR تحول یافت و از تعهد داوطلبانه به الزامات نهادی تغییر یافت، به دلیل نقش ISO ۲۶۰۰۰ در نظم‌دهی اولیه بود. در واقع ایزو نوعی پاسخ به نیاز جهانی برای داشتن یک راهنمای جامع و هماهنگ در حوزه مسئولیت اجتماعی و نوعی کمک به ترویج رفتارهای مسئولانه سازمان‌ها فراتر از الزامات قانونی‌شان بود. با این حال نقدهایی نیز بر آن وارد است از جمله اینکه ایزو صرفاً یک راهنمای داوطلبانه است و الزام حقوقی و تعهد اجرایی ندارد و در نتیجه بسیاری از سازمان‌ها می‌توانند بدون تبعات عملیاتی از آن صرفاً به عنوان ابزار تبلیغاتی استفاده کنند. دوم اینکه این استاندارد یک چارچوب تجربی و توصیفی است و نه تحلیلی. بیشتر یک راهنمای اخلاقی است تا ابزار سیاستگذاری و مدیریت ریسک و در برابر چالش‌های زیست محیطی، اجتماعی و مالی قرن ۲۱ مانند تغییرات اقلیمی، بی‌عدالتی و فساد سیاسی ناکارآمد است.
مشاور اجتماعی شرکت مهندسی و توسعه نفت ادامه داد: بنابراین ضرورت‌هایی برای تغییر و حرکت به سمت ESG به وجود آمده است به این دلیل که ESG یک انتخاب اخلاقی نیست بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از حکمرانی شرکتی مدرن و استراتژی‌های بقا در بازار جهانی است. آن می‌تواند زبان مشترک پاسخ‌گویی، اعتمادسازی و جذب سرمایه بین‌المللی باشد و دولت‌ها از طریق آن می‌توانند با تدوین سیاست‌های الزام‌آور، مسیر هم‌افزایی کسب و کارها با استانداردهای جهانی را هموار کنند.
بابازاده: شرکت‌هایی که درکی نو از مسئولیت خود در برابر جامعه و محیط زیست دارند، تنها در صورتی ماندگار خواهند بود که از دل خود، نوآوری اجتماعی را بپرورانند.
بابازاده: نوآوری اجتماعی سود را بازتعریف می‌کند
علی بابازاده، معاون دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت اجتماعی سازمان حفاظت محیط زیست در سخنرانی خود با عنوان مسئولیت اجتماعی شرکتی در پرتو نوآوری اجتماعی گفت: در جهان معاصر که با چالش‌هایی نظیر نغییرات اقلیمی، نابرابری اجتماعی و کاهش منابع طبیعی مواجهه است، مفاهیمی مانند مسئولیت اجتماعی شرکتی بیش از پیش اهمیت یافته‌اند اما این رویکرد در صورتی می‌تواند اثربخش باشد که با ابزارهای نوین و بینش‌های مشارکتی پیوند بخورد. یکی از این ابزارها، نوآوری اجتماعی است. پدیده‌ای که از دل نیازهای جامعه زاده می‌شود و می‌کوشد راه‌حل‌هایی پایدار، مشارکتی و فراگیر ارائه دهد.
بابازاده توضیح داد: در جهانی که همه چیز در حال تغییر است، آنکه بر جای می‌ماند نه قدرتمندترین است و نه باهوش‌ترین. بلکه کسی است که بهتر از دیگران خود را با تغییر تطبیق می‌دهد. این روایت معروف چارلز داروین را اگر به جهان امروز کسب و کارها تعمیم دهیم، بی‌درنگ به یک واقعیت کلیدی می‌رسیم.
وی در ادامه افزود: شرکت‌هایی که درکی نو از مسئولیت خود در برابر جامعه و محیط زیست دارند، تنها در صورتی ماندگار خواهند بود که از دل خود، نوآوری اجتماعی را بپرورانند. نوآوری اجتماعی، مفهومی است برخاسته از نیازهای نوین جهان. پاسخی خلاقانه به چالش‌های پیچیده‌ای چون نابرابری، تغییرات اقلیمی، فقر و بی‌عدالتی. برخلاف نوآوری‌های فناورانه که بیشتر به سودآوری مالی می‌اندیشند، نوآوری اجتماعی سود را بازتعریف می‌کند.
معاون دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت اجتماعی سازمان حفاظت محیط زیست یادآور شد: شرکت‌ها امروز دیگر نهادهای اقتصادی نیستند، آنها بازیگران کلیدی توسعه پایدارند. مسئولیت اجتماعی شرکتی، مفهومی است که از سطحی‌ترین کمک‌های خیریه‌ای عبور کرده و به قلب استراتژی‌های سازمانی نفوذ کرده است اما برای آنکه این مسئولیت، نه یک شعار تبلیغاتی بلکه مسیری اثربخش برای تحول باشد، نیازمند ابزاری است که با روح زمانه همنوا باشد و این ابزار چیزی نیست جز نوآوری اجتماعی.
بابازاده در پایان توضیح داد: نوآوری اجتماعی با خلق راه‌حل‌هایی جدید و مشارکتی می‌تواند شکاف بین سودآوری و مسئولیت‌پذیری را پر کند. به جای آنکه تنها عده‌ای خاص از منافع اقتصادی بهره‌مند شوند، این رویکرد بسترهایی می‌سازد که در آن، جامعه محلی، زنان، اقلیت‌ها و اقشار کم برخوردار نیز در طراحی، تولید و بهره‌برداری شریک شوند.
