محمدحسین جهانگیر روز یکشنبه در گفت‌وگو با خبرنگار علمی ایرنا قرار گرفتن ایران در کمربند مناطق خشک و بیابانی، رشد جمعیت و تغییر سبک زندگی را از دلایل بحران آب در کشور دانست و تاکید کرد: مهمترین اقدام برای مقابله با خشکسالی، اصلاح الگوی مصرف آب در کشاورزی و صنعت است.
وی درخصوص اهمیت مدیریت آب‌های سطحی گفت: حدود ۷۰ درصد زمین را آب پوشانده است و این آب عمدتا به صورت آب شور است که در اقیانوس‌ها و دریاها وجود دارد و ۲.۵ درصد نیز آب شیرین است.
جهانگیر افزود: از ۲.۵ درصد آب شیرین کره زمین تقریبا کمتر از یک درصد (۰.۳ درصد) در دریاچه‌ها و رودخانه‌ها جاری است، ۳۰ درصد سهم منابع آب زیرزمینی و مابقی یخچال‌ها و پوشش‌های دائمی برف‌ها است. بنابراین آنچه به عنوان آب شیرین در دسترس قرار دارد ۲.۵ درصد است و ۰.۳ درصد از این میزان قابل استفاده است.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه تهران درباره منابع اصلی آب شیرین در دنیا توضیح داد: منبع اصلی آب شیرین از بارش باران، برف و تگرگ است و به عبارتی ۷۰ درصد آب شیرین توسط بارش در سطح کره زمین تامین می‌شود. دیگر منبع آب شیرین، ذوب شدن برف‌ها و یخ‌هاست که خود منبع مهمی از آب شیرین برای مناطق خشک است و ۳۰ درصد آب شیرین را آب‌های زیرزمینی تشکیل می‌دهد.
میانگین بارندگی ایران، یک سوم رقم جهانی است
به گفته این شخصیت علمی، طبق آمارهای جهانی، میانگین درازمدت بارندگی سالانه ۸۰۰ میلی‌متر است. در ایران میانگین کل بارش‌ها کمتر از یک سوم رقم جهانی و برابر ۲۵۰ میلی‌متر در سال است و شاید یکی از دلایل آن قرارگیری کشور ما در کمربند مناطق خشک و بیابانی است و موجب شده بارش کمتری نسبت به استاندارد جهانی داشته باشد و عاملی برای نگرانی کم‌آبی در ایران است.
وی ادامه داد: در ایران پراکندگی میانگین بارش به این صورت است که در فلات ایران، منطقه خشک و نیمه خشک داریم و تنها نوار باریکی در شمال و شمال غرب کشور داریم که میانگین بارندگی آن ۲ هزار میلی‌متر در سال می‌رسد و تقریبا ۷۰ درصد مناطق کشور بارندگی کمتر از ۲۰۰ میلی متر را ثبت کردند و باید بگویم که وضعیت مطلوبی به لحاظ میزان بارش‌ها ندارد و حتی در برخی مکان‌ها این عدد به ۲۵ میلی متر در سال می‌رسد.
سال ۷۲-۷۱ بالاترین میزان بارش را داشتیم
جهانگیر با استناد به آخرین آمار سازمان هواشناسی از میزان بارندگی در کشور، اظهار داشت: میانگین بارش بلندمدت ۵۷ سال اخیر کشور، ۲۱۸ میلی‌متر اعلام شده است و سال ۷۲-۷۱ با میانگین بارش ۳۳۰ میلی‌متر بالاترین میزان بارش و سال ۸۷-۸۶ با ۱۳۰ میلی‌متر در سال کمترین بارش را داشتند.
وی اضافه کرد: در سال آبی گذشته ۱۴۰۳-۱۴۰۲ میانگین بارش تجمعی ۲۳۵ میلی‌متر بوده است و در سال آبی فعلی (از اول مهرماه ۱۴۰۳ تا ۱۳ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴) بارندگی تجمعی کل کشور ۱۳۶ میلی‌متر بود که در مقایسه با مقدار مشابه سال گذشته، ۳۳ درصد کاهش داشت که این وضعیت نگران‌کننده است.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه تهران با تاکید بر اینکه مخازن کشور نیز دچار بحران هستند، گفت: سال گذشته مقدار ورودی آب به مخازن سدها ۲ هزار و ۹۰۰ میلیارد متر مکعب بوده و این رقم امسال به یک هزار و ۸۰۰ میلیارد مکعب رسیده است.
جهانگیر ادامه داد: همچنین حجم آب مخازن امسال ۲ هزار و ۷۰۰ میلیارد متر مکعب است در حالی‌که سال گذشته ۳ هزار و ۳۰۰ میلیارد متر مکعب بود و باید بگویم حجم مخازن امسال تا کنون ۱۷ درصد اُفت داشته است.
وی با بیان اینکه دریاچه‌ها، تالاب‌ها، باتلاق‌ها و رودخانه‌ها از دیگر آب‌های سطحی قابل دسترس هستند، گفت: می‌توانیم از این آب‌های سطحی استفاده کنیم و مهمترین مصرف این آب‌ها به عنوان آب شرب، نظافت، آبیاری باغات و فضای سبز شهری و تولید انرژی است و ۱۱ درصد انرژی الکتریسیته از منابع نیروگاه‌های برق‌آبی تامین می‌شود.
دلایل بحران آب
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه تهران در تشریح دلایل بحران آب کشور گفت: تغییرات اقلیمی مهمترین دلیل بحرانی آبی کشور است. ظهور و بروز تغییرات اقلیمی را در زمستان و تابستان شاهد هستیم. همچنین برداشت آب‌های زیرزمینی موجب ایجاد کانون‌های گرد و غبار در داخل و خارج از کشور و افزایش دما می‌شود.
وی افزود: دلایل دیگری برای بحرانی کشور وجود دارد که قابل کنترل است و در راس آنها می‌توان به مدیریت نادرست منابع آب اشاره کرد و نمونه این سوء مدیریت مصرف ۹۰ درصد منابع آب در حوزه کشاورزی و باغات است. آبیاری در کشور به شیوه سنتی و غرقاب است و به سختی می‌توانیم کشاورزان را توجیه کنیم که روش‌های نوین آبیاری همان بازدهی روش‌های قدیمی را دارد و ضروری است که جهاد کشاورزی در این زمینه ورود کند.
جهانگیر رشد جمعیت را دیگر دلیل بحران آب در کشور دانست و گفت: کشور ما هم اکنون در پیک جمعیت قرار دارد و شهرنشینی رو به افزایش است و به عدد ۷۰ درصد رسیده است. این تغییر سبک زندگی موجب تغییر الگوی مصرف می‌شود و تقاضا برای مصرف آن نیز افزایش می‌یابد.
وی ادامه داد: توسعه ناپایدار کشاورزی و کاشت محصولاتی با مصرف بالای آب، تخریب منابع طبیعی و زیست محیطی و جنگل‌زدایی، چرای بی‌رویه و ناموزون در توزیع دام‌ها و عدم تصفیه پساب از دیگر دلایل وضعیت بحرانی آب در کشور است.
راهکارهای مقابله با کم‌آبی و مدیریت بحران
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه تهران به معرفی راهکارهای عبور از بحران آب پرداخت و گفت: مهمترین اقدام اصلاح الگوی مصرف آب در کشاورزی و صنعت است. باید متناسب با شرایط اقلیمی اقدام به کاشت محصولات کشاورزی شود و جهاد کشاورزی باید الگوی مناسب کشت را ارائه دهد.
جهانگیر افزود: استفاده از فناوری‌های نوین در کشاورزی همچون آبیاری قطره‌ای، مقابله با هدررفت آب در آب‌رسانی و فرسودگی شبکه توزیع آب، رفع آلودگی پساب بخش‌های صنعتی و بازگرداندن دوباره آنها به صنعت از جمله راهکارهای برون‌رفت از بحران آبی است.
وی گفت: یکی دیگر از اقدامات برای حل مشکل کمی آبی در کشور، تعریف همکاری‌های بین المللی در زمینه مدیریت حوزه‌های آب مشترک مرزی است و این موضوع به کمک بحث‌های سیاسی و دیپلماسی انجام می‌شود.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه تهران در ادامه با تاکید بر تغییر سبک زندگی و مصرف آب خانگی، گفت: تعرفه‌گذاری آب شرب و غیر شرب در کشور باید تغییر کند چرا که ما جزء کشورهایی هستیم که نرخ‌گذاری آب آن در بین ۱۸۰ کشور کمترین رقم را دارد و باید تمهیداتی برای تغییر الگوی مصرف آب اندیشیده شود.
جهانگیر اظهار داشت: سال گذشته میزان مصرف آب روزانه برای هر فرد ایرانی، ۱۵۰ لیتر بود در حالی‌که این رقم در کشورهای مختلف ۱۳۰ لیتر در روز است. برای مثال در مکزیک هر فرد روزانه ۱۰۰ لیتر، در عربستان ۱۳۵ لیتر و اتحادیه اروپا ۱۳۵ لیتر است و بر همین اساس آبفا در سیاست‌گذاری جدید به دنبال این است که میزان مصرف را به ۱۳۰ لیتر برای هر فرد تقلیل دهد.
وی شیرین‌سازی آب را دیگر راهکار مقابله با بحران آب دانست و گفت: حذف نمک از آب دریا و تصفیه آن یکی از راهکارهای مقابله با بحران آب در کشور است و ما می‌توانیم آب تصفیه شده را در صنعت و مصارف خانگی استفاده کنیم. البته شیرین‌سازی آب به دو روش غشایی و فیلتراسیون انجام می‌شود.
برخی کشورهای همسایه جنوبی، ۷۰ درصد آب شیرین را از خلیج فارس تامین می‌کنند
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه تهران گفت: کشورهای حاشیه خلیج فارس، بزرگترین آب شیرین‌کن‌های دنیا را در اختیار دارند به عنوان مثال برخی آب شیرین‌کن‌ها روزانه ۶۰ هزار تن آب دریا را شیرین‌سازی می‌کند یا آب شیرین راس‌الخیر که آب مصرفی ۳.۵ میلیون نفر را تصفیه می‌کند. کشورهایی همچون قطر، عمان و بحرین در مجموع ۲۱ میلیون متر مکعب آب را در روز از خلیج فارس شیرین می‌کنند و ۷۰ درصد نیاز خود را از این طریق تامین می‌کنند.
وی ادامه داد: در ایران نیز سال گذشته بزرگترین آب شیرین کن غیرساحلی در سیستان و بلوچستان به بهره‌برداری رسید که ظرفیت آن ۱۰۰ هزار متر مکعب در شبانه‌روز است و آب آشامیدنی زاهدان و روستاهای اطراف را تامین می‌کند.
عضو هیات علمی دانشکده مهندسی انرژی دانشگاه تهران گفت: ما در دانشگاه‌های کشور در بحث فناوری شیرین‌سازی آب کار می‌کنیم، در زمینه افزایش راندمان شیرین‌سازی آب با روش‌های حرارتی نیز فعالیت داریم، علاوه بر این، در حوزه صنایع دفاعی و پژوهشگاه نیرو قراردادهایی نیز منعقد شده است.
جهانگیر اظهار داشت: مهمترین نهادهایی که در زمینه مقابله با بحران آبی می‌توانند موثر باشند بخش آموزش است مثل وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، علوم، صدا و سیما و رسانه‌ها که در امر آگاهی‌بخشی می‌توانند کمک کنند.
وی یادآورشد: در بخش توسعه فناوری‌های نوین دانشگاه‌های فنی و کشاورزی و وزارت علوم باید ورود کنند. یا در تبدیل پساب به آب مصرفی، وزارت نیرو، صمت و جهاد کشاورزی می‌توانند کمک کنند و برای جلوگیری از هدر رفت آب، شهرداری‌ها و سازمان حفاظت محیط زیست می‌توانند ورود کنند.
