به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا، سید عباس عراقچی عصر امروز دوشنبه در برنامه «مردم دار» در پاسخ به این سوال که آیا هرگز فکر می‌کردید روزی در مورد شهید امیرعبداللهیان صحبت کنید؟ گفت: هرگز چنین تصوری نداشتم اما باید راضی بود به مقدرات الهی؛ حتما آنچه خداوند مقدر می کند خیر است.
وی ادامه داد: اما واقعیت این است که این شرایط برای بنده یک وظیفه سنگینتر است؛ زمانی این تغییر مسوولیت‌ها در شکل عادی خود انجام می‌شود اما یک موقع جایگزین کسی می‌شوید که در اوج شکوفایی خودش بوده و ناگهان در یک حادثه به شهادت می رسد.
عراقچی افزود: آشنایی من با امیرعبداللهیان خیلی طولانی است. هر دو دانشجوی دانشکده وزارت خارجه بودیم. البته چند سالی اختلاف دوره داشتیم البته من جلوتر بودم که دوستی ها و رفاقت ما شروع شد.
وزیر امور خارجه گفت: حوزه کاری ما با هم کمی فرق می کرد او از ابتدا حوزه کاری اش جهان عرب بود و من از ابتدا وارد بخش بین الملل و سازمان های بین الملل شدم. همکار نزدیک نبودیم و دورادور دوست بودیم و در طی سالها این دوستی گسترش پیدا کرد.
وی ادامه داد: همیشه روحیه تواضع و اخلاق ایشان را تحسین می کردم. خیلی اخلاق مدار بود. وقتی به وزارت رسید یک اقبال جمعی در وزارت امورخارجه نسبت به او بود. همه گفتند که یکی از بهترین انتخاب ها صورت گرفته است و در کارهایش هم موفق بود.
عراقچی درباره مسوولیت امیرعبداللهیان و نگاه کاری او در دولت یازدهم گفت: از دولت یازدهم از زمان دکتر صالحی که وزیر شدند هر دو ما به جمع شورای معاونین اضافه شدیم. آقای امیرعبداللهیان معاونت عربی آفریقایی آن زمان را بر عهده داشت و من معاون آسیا و اقیانوسیه بودم. لذا بیشتر از گذشته همدیگر را در شورای معاونین می دیدیم و به نوعی در وزارت خارجه نقش داشتیم و در آنجا بیشتر آشنا شدیم.
وی افزود: من و آقای امیرعبداللهیان در شورای معاونین بیشتر به یکدیگر نزدیک بودیم؛ او مسایل را به دقت پیگیری می کرد و همیشه جزییاتی را در بحث ها می گفت که کمتر کسی به آن توجه داشت.
عراقچی درباره فضای کاری و اختلاف دیدگاه امیرعبداللهیان در اداره وزارت خارجه گفت: اختلاف دید در کار داشتن نه تنها بد نیست بلکه خوب است؛ دیدگاه ها همدیگر را تکمیل می کند؛ و نهایتا به یک دیدگاه می رسید که همه ابعاد در آن دیده شده است؛ اختلاف نظر کاملا پسندیده است و حتما به تکمیل مباحث کمک می کند. در شورای معاونین، چه در زمان دکتر صالحی و چه در دوران وزارت دکتر ظریف، اختلاف دیدگاه ها همیشه با نگاهی مثبت مطرح می شد و بهترین نتیجه را می گرفتیم.
وی ادامه داد: شهید امیرعبداللهیان کسی بود که از پایین ترین رده به وزارت خارجه رسیده بود؛ مدارج کاری را از یک کارشناس معمولی طی کرده بود و پله پله بالا آمده بود تا به وزارت رسیده بود؛ لذا در داخل وزارت خارجه مقبولیت داشت.
رئیس دستگاه دیپلماسی افزود: وقتی شهید امیرعبداللهیان به وزارت رسید، یک آرامشی در وزارت خارجه حاکم شد. بخصوص که اخلاق خوبی داشت و تغییراتی که انجام می داد با زبان خوش و روحیه خوش انجام می داد. به خاطر دارم زمانی که معاون سیاسی بودم و ایشان به وزارت رسید به طور طبیعی باید معاون سیاسی عوض می شد کاملا هم از نظر من پذیرفته شده بود.
عراقچی اظهار کرد: روزی که او در زد و وارد اتاق من شد و در کمال تواضع با هم صحبت کردیم و گفت که می دانید باید تغییرات صورت بگیرد و من گفتم مشکلی در ذهن شما نباشد و این برای من کاملا پذیرفته شده است و منتظر این روز بودم که به دانشکده برگردم و با خیال خاطر این کار را انجام دهید. او گفت نه شما باید حتما اینجا بمانید و جمله ای به کار برد که شما برکت وزارت خارجه هستید؛ در واقع می خواهم اخلاق ایشان را بگویم. تمام تلاش او این بود که کسی از او ناراحت نشود.
وی در بخش دیگری از این گفت و گو، اظهار داشت: آقای رییسی و من دورادور آشنایی داشتیم. در جلسات مختلف، زمانی که ایشان در قوه قضائیه حضور داشتند، به دفعات خدمتشان رسیدم. در مجلس خبرگان که مشغول به فعالیت بودند، به‌ویژه در زمان مذاکرات برجام، در یکی دو نوبت به ایشان مراجعه کردم. در این ملاقات‌ها، ایشان سوالاتی مطرح کردند که من به آن‌ها پاسخ دادم. پس از آن، زمانی که تولیت آستان قدس رضوی را به عهده گرفتند، حکم خادمی امام هشتم از دستان ایشان اعطا گردید. این مراسم بسیار خاص و دلنشین بود و برای من لذت‌بخش بود که در آنجا حضور داشتم.
عراقچی افزود: در زمان اعطای حکم، ایشان با محبت و کلمات نیکو برخورد کردند و آقای رئیسی نیز به شدت اخلاق‌مدار و متواضع بودند. همواره با روی خوش و نرمی صحبت می‌کردند. پس از آن، با ورود ایشان به ریاست قوه قضائیه و به عنوان یکی از روسای سه قوه، در شورای عالی امنیت ملی نیز شرکت می‌کردند. من نیز به تناسب مذاکرات و برنامه‌هایی که در آن زمان وجود داشت، به دفعات به شورای عالی مراجعه می‌کردم و سوالات اعضای شورا را پاسخ می‌دادم. واقعاً روی خوش ایشان یکی از دلگرمی‌های ما بود.
وزیر امور خارجه افزود: زمانی که ایشان کاندیدای ریاست جمهوری شدند، در بهار ۱۴۰۰، به ویژه در فروردین و اردیبهشت، مذاکرات احیای برجام در حال انجام بود و شرایط بسیار حساسی حاکم بود. نزدیک به انتخابات بودیم و کار به مراحل نهایی نزدیک می‌شد. در این شرایط، دو یا سه بار در آخرین لحظات به ایشان مراجعه کردم تا ایشان را توجیه کنم؛ چرا که لازم بود سران سه قوه در جریان امور قرار گیرند.
عراقچی گفت: یک بار به یاد دارم که شب قبل از پروازم به وین، به ستاد انتخاباتی ایشان مراجعه کردم. در آنجا، جلسه‌ای در حال برگزاری بود و من در اتاق دیگری منتظر ماندم تا جلسه به پایان برسد. پس از پایان جلسه، ایشان با رویی بسیار خوش به من گفتند: "ببخشید که معطل شدید." تعبیر ایشان به گونه‌ای بود که با کلمات زیبا و دلنشین خود، سعی در دلجویی از من داشتند و گفتند: "ما اینجا به دنبال دو رأی حلال هستیم و زحمت می‌کشیم."
وی اضافه کرد: زمانی که من از عرصه سیاسی کناره‌گیری کردم، به عنوان مشاور آقای دکتر امیر عبداللهیان در وزارت امور خارجه مستقر شدم. پس از چند روز، آقای دکتر خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی، از من درخواست کردند که به عنوان دبیر شورا خدمت کنم. من با آقای امیر عبداللهیان مشورت کردم و به ایشان گفتم که چنین دعوتی از من شده است و شما به من حکم مشاور داده‌اید. در ابتدا، قرار بر این بود که من در هر دو جایگاه فعالیت داشته باشم، اما به تدریج به طور کامل در شورای راهبردی مستقر شدم؛ چرا که این مسئولیت تقریباً تمام‌وقت بود. با این حال، هرگاه آقای دکتر امیر عبداللهیان دعوت می‌کردند، به جلسات مشاوره نیز می‌رفتم.
وزیر امور خارجه افزود: من در جریان کامل سیاست خارجی در دوره دولت آقای رئیسی بودم. این دوره با چالش‌های خاص خود همراه بود. از یک سو، مذاکرات احیای برجام که در دولت قبل ناتمام مانده بود، نیاز به پیگیری داشت و این موضوع یکی از دغدغه‌های اصلی دولت بود. مذاکرات تا سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ ادامه پیدا کرد، اما به نظر می‌رسد که در سال ۱۴۰۲ به نتیجه نرسید.
وی ادامه داد: از سوی دیگر، موضوع اوکراین و عملیات روسیه علیه این کشور آغاز شد که تبعاتی برای ما به همراه داشت و اتهاماتی درباره همکاری‌های تسلیحاتی با روسیه به ما وارد شد. این مسائل فضای منفی و دشواری را ایجاد کرد. همچنین، عملیات طوفان الاقصی آغاز شد که بخش بسیار زیادی از سیاست خارجی ما را تحت تأثیر قرار داد. تحرکات آقای دکتر امیر عبداللهیان در حمایت از مردم فلسطین، گواهی بر این موضوع است که چگونه این مسائل حجم زیادی از سیاست خارجی ما را به خود مشغول کرده بود.
عراقچی اظهار کرد: در ادامه، با وقوع عملیاتی که علیه سفارت ما در دمشق انجام شد و شهادت سرداران سپاه، و همچنین عملیات‌های بعدی، سیاست خارجی ما به شدت فعال و پرکار شد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در کلاس هایی که در دانشکده داشتم به عنوان نمونه‌ای بارز و موفق از هماهنگی میدان و دیپلماسی، به عملیات «وعده صادق ۱» اشاره می‌کردم و توضیح می‌دادم که چگونه میدان و دیپلماسی در اینجا به اصطلاح با هم هماهنگ و همراه شدند. نقش امیر عبداللهیان در این زمینه بسیار برجسته بود و ویژگی‌های او به خوبی نمایانگر این هماهنگی بود. میدان به خوبی وظایف خود را انجام داد و دیپلماسی نیز با کنترل طبقات خود، به این هماهنگی کمک کرد.
عراقچی گفت: قبل از آغاز عملیات، وزارت خارجه مواضع لازم را اتخاذ کرد و در حین عملیات، پیام‌ها به‌طور مداوم رد و بدل شد. بلافاصله پس از عملیات، تماس‌ها برقرار شد و رفت و آمدها انجام شد تا از تبدیل واکنش ما به عملیات اسرائیل به یک جنگ تمام‌عیار جلوگیری شود. به نظر می‌رسد که این اقدام موفقیت‌آمیز بود؛ همان‌گونه که ما پس از عملیات «وعده صادق ۲» و سقوط سوریه، مراحل بعدی را نیز دوباره تجربه کردیم. این صحنه در حقیقت تکرار شد.
وزیر امور خارجه تصریح کرد: بحث میدان و دیپلماسی یک بحث کاملا غیرضروری بود که بیخود اینقدر به آن دامن زده شد؛ تردیدی وجود ندارد که میدان و دیپلماسی دو مقوله هستند اما همدیگر را تکمیل می کنند و در یک جهت و با یک هدف حرکت می کنند. در قضیه وعده صادق یک و وعده صادق دو، از این هماهنگی ها می توان به عنوان یک مطالعهٔ موردی به آن پرداخت.
وی افزود: سیاست در زبان دولت شهید رئیسی به‌وضوح برجسته است، به‌خصوص در زمینه همکاری با سازمان‌های منطقه‌ای مانند شانگهای و بریکس. البته در مورد شانگهای باید انصاف داشت که این روند در دولت قبل و در زمان آقای دکتر روحانی آغاز شده بود. مشکلات آن زمان پیچیده بود، اما به تدریج همه مسائل حل شد و ما به آستانه الحاق ایران رسیدیم. هرچند الحاق نهایی در دولت بعدی محقق شد، اما بریکس به‌طور کامل تحت عملکرد دولت آقای شهید رئیسی انجام شد.
عراقچی گفت: به‌طور منصفانه، باید گفت که شانگهای از قبل شروع شده بود و انتهای آن به دولت شهید رئیسی رسید، در حالی که بریکس از صفر تا صد در همان دولت انجام شد. این کار بسیار خوبی بود، به‌خصوص که بریکس در یک مقطع زمانی خاص و حساس انجام شد. اگر ما آن فرصت پیش آمده را از دست می‌دادیم، ممکن بود چند ماه بعد دیگر امکان ورود به بریکس وجود نداشته باشد. به‌ویژه که اکنون این امکان برای سایر کشورها وجود ندارد.
وزیر امور خارجه افزود: در آخرین اجلاس بریکس که چند ماه پیش در روسیه برگزار شد، حدود ۱۳ تا ۱۴ کشور خواهان الحاق به بریکس بودند و از این تعداد، ۱۳ تا ۱۴ کشور به‌عنوان شریک پذیرفته شدند، نه به‌عنوان عضو. در آنجا اعلام شد که پنج کشور بنیان‌گذار بریکس وجود دارند و ۱۰ کشور به‌عنوان اعضای اصلی تعیین شدند. دیگر کشورها تنها می‌توانند به‌عنوان شریک در این ساختار حضور داشته باشند. این دستاورد دولت شهید رئیسی است که در یک مقطع زمانی بسیار خاص و مهم، این اقدام را انجام داد و فرصت را از دست نداد.
وی ادامه داد: سیاست همسایگی در تاریخ جمهوری اسلامی همواره مورد توجه بوده و تلاش شده تا روابط خوبی با همسایگان برقرار شود. اما در دوره شهید رئیسی، این موضوع تحت عنوان "سیاست حسن همسایگی" به‌عنوان یک مقوله مهم‌تر مطرح شد و توجه بیشتری به آن معطوف گردید. در جلسه تحلیف، بر این موضوع تأکید ویژه‌ای شد و قدم‌های بسیار خوبی در این راستا برداشته شد. در دولت چهاردهم، این اقدامات تکمیل‌تر و گسترش‌یافته‌تر شد.
عراقچی افزود: اگر شرایط فعلی را با چند سال قبل مقایسه کنیم، می‌توان گفت که در حوزه همسایگی عملکرد ما بسیار بهبود یافته است. این سیاست همسایگی به‌طور مشخص در دولت شهید رئیسی آغاز شد. اما این سیاست به چه معناست و چه تغییراتی به‌وجود آمده است؟
وی ادامه داد: در این زمینه، پرونده‌هایی داریم که شامل روابط مثبت و منفی است. برخی از این روابط باعث اعتمادسازی می‌شوند و برخی دیگر ممکن است به اعتماد سوزی منجر شوند. در سال‌های گذشته، ما با پرونده‌های اعتماد سوز زیادی مواجه بوده‌ایم که باعث کاهش اعتماد برخی از کشورهای همسایه به جمهوری اسلامی و در نتیجه تنش و تقابل، حتی در حد تخاصم، شده است.
عراقچی گفت: به‌طور خاص، روابط ما با کشورهای حاشیه خلیج فارس همواره فراز و نشیب‌های زیادی داشته و نشیب‌ها غالباً بیشتر از فرازها بوده است. این عدم اعتماد به جمهوری اسلامی، برخی از این کشورها را به سمت قدرت‌های دیگر یا موجودیت‌های دیگر در منطقه سوق داده است. اما از زمانی که سیاست حسن همسایگی با کشورهای منطقه، به‌ویژه با کشورهای حاشیه خلیج فارس، آغاز شد، صحنه تغییر کرده است. یکی از روابط شاخص، رابطه ما با عربستان سعودی بود که در اوج تقابل قرار داشتیم، اما در دولت جدید، این مسیر تغییر کرد.
وی افزود: سیاستی که در دولت شهید رئیسی آغاز شد، به‌ویژه در حوزه خلیج فارس، به‌منظور ایجاد اعتماد در روابط با همسایگان، پیشرفت‌هایی داشته است. ایجاد اعتماد کار بسیار سخت و زمان‌بری است؛ زیرا هرچقدر از بین بردن اعتماد آسان و فوری باشد، اعتمادسازی به‌طور معمول زمان‌بر است. ممکن است دو نفر سالها طول بکشد تا به یکدیگر اعتماد کنند، اما با یک حرکت نادرست، این اعتماد در یک شب از بین می‌رود.
عراقچی گفت: زحمات زیادی برای بازگرداندن اعتماد انجام شده و تا حد زیادی این اعتماد دوباره به روابط ما برگشته است. به‌خاطر دارید که چینی‌ها به‌عنوان واسطه در این مذاکرات وارد عمل شدند. انگیزه‌های چین، عربستان و ما هر کدام موضوعاتی جداگانه هستند که نیاز به بررسی دارند، اما این نیز از فرصت‌هایی بود که باید به‌موقع از آن استفاده کرد.
رئیس دستگاه دیپلماسی اضافه کرد: حضور چین و مداخله مثبت آن در این موضوع به‌نفع هر دو طرف بود. مذاکراتی در سطوح امنیتی بین ما و عربستان در عراق قبل از آن انجام شده بود که از دولت قبل آقای روحانی ادامه یافت. دولت آقای رئیسی در یک مقطع خاص این مذاکرات را به سطح سیاسی ارتقا داد و با حضور دبیر شورای عالی امنیت ملی، دو طرف به این نتیجه رسیدند که بهترین زمان برای برقراری روابط است.
وی افزود: پرونده‌های بحرین و عربستان به‌طور نزدیکی به هم مرتبط هستند. پس از برقراری ارتباط با عربستان، درخواست‌هایی برای ایجاد رابطه با بحرین نیز وجود دارد که در حال کار بر روی آن هستیم و امیدوارم که به نتیجه برسد. ارتباطات ما با مصر نیز اکنون بسیار گسترده‌تر از گذشته شده است. روسای جمهور ما چندین بار دیدار کرده‌اند و وزرای خارجه ما نزدیک به ده بار با یکدیگر ملاقات داشته‌اند. تماس‌های تلفنی منظم نیز بین دو طرف انجام می‌شود.
عراقچی گفت: به گفته وزیر خارجه مصر، آخرین بار که صحبت کردیم، به این موضوع اشاره داشت که ما در حال بررسی روابط خود هستیم، اما برای برقراری رسمی رابطه هنوز کارهایی باقی مانده و نیاز به اعتمادسازی بیشتری باید انجام شود؛ شرایط میدانی و منطقه‌ای نیز باید مهیا باشد. در مجموع، به نظر من روندی که از دوره شهید رئیسی آغاز شد، بسیار مبارک و مثبت بوده و اکنون نیز ادامه دارد و نتایج آن به‌تدریج آشکارتر می‌شود.
وزیر امور خارجه گفت: روز حادثه، بعد از ظهر در شورای راهبردی بودم. در دبیرخانه شورای راهبردی، همکاران خبری به من دادند مبنی بر اینکه هلیکوپتر رئیس‌جمهور ناپدید شده و ممکن است سقوط کرده باشد. در ابتدا این خبر را جدی نگرفتم و فکر کردم که این هم یکی از شایعاتی است که هر از چندگاهی منتشر می‌شود. اما با گذشت زمان، متوجه شدم که اخبار تأیید شده و واقعاً هلیکوپتر ناپدید شده است.
عراقچی گفت: به تدریج دلهره‌ای در من ایجاد شد؛ اینکه در این شرایط سخت، خدای نکرده رئیس‌جمهور را از دست بدهیم، چه خواهد شد؟ زیرا شهید رئیسی و شهید امیرعبداللهیان هر دو مقام‌های مهمی بودند و از دست دادن این دو نفر برای هیچ کشوری آسان نیست. نگرانی‌های زیادی در مورد چگونگی مدیریت اوضاع و احتمال طراحی دشمنان، به‌ویژه رژیم صهیونیستی، وجود داشت. اگر این حادثه طراحی شده باشد و بحث ترور مطرح باشد، کشور باید وارد فاز جدیدی شود و تقابلی صورت گیرد. به‌علاوه، انتخاب رئیس‌جمهور جدید ممکن است دو یا سه ماه طول بکشد و این موضوع نگرانی‌های بیشتری را به همراه داشت.
وی تصریح کرد: اما در این شرایط، جمهوری اسلامی نشان داد که استحکام و اقتدار لازم را دارد. حتی در صورت از دست دادن رئیس‌جمهور و وزیر خارجه، کشور به حرکت خود ادامه می‌دهد و امور به خوبی اداره می‌شود. در یک روند کاملاً مردم‌سالارانه و بر اساس اصول دموکراسی، انتخابات برگزار می‌شود و فرد جدیدی به مسئولیت می‌رسد.
وزیر امور خارجه گفت: این نشان‌دهنده استحکام درونی جمهوری اسلامی است و امیدوارم این نکته برای بسیاری روشن شده باشد. در این مدت، مکانیزم‌های موجود در قانون اساسی به‌خوبی به کار گرفته شد و آقای مخبر نقش مهمی در اداره دولت ایفا کردند. مجموعه قوای کشور نیز به خوبی با یکدیگر همکاری کردند و این مسیر به‌خوبی ادامه یافت.
