به گزارش ایرنا، با گذشت بیش از ۲ سال از آغاز اجرای «طرح هوشمندسازی یارانه نان» با نام اختصاری «نانینو»، نانوایان بجنوردی که امید داشتند این سامانه بتواند به اصلاح توزیع آرد، کاهش هدررفت نان و جلوگیری از تخلفات گسترده در حوزه نان کمک کند، اکنون خود را در چرخه‌ای از سردرگمی، فشار معیشتی، قطع یا کاهش سهمیه و پرداخت‌های ناقص دولتی گرفتار می‌بینند.
در حالی که مسئولان از موفقیت‌های این سامانه در کنترل تخلفات و جلوگیری از قاچاق آرد سخن می‌گویند، واقعیت میدانی در نانوایی‌های مرکز استان خراسان شمالی چیز دیگری را روایت می‌کند.
نانوایانی که با گرمای تنور و افزایش هزینه‌ها می‌سازند اما از پس مخارج زندگی بر نمی‌آیند، سهمیه‌هایی که به دلایل فنی یا سوءبرداشت‌ها کاهش می‌یابد و یارانه‌ای که یا نمی‌رسد یا نصفه و نیمه پرداخت می‌شود.
نگاهی به سامانه نانینو
سامانه نانینو، طرحی است که در سال ۱۴۰۱ با هدف هوشمندسازی زنجیره تامین آرد و نان و کنترل مصرف نان یارانه‌ای با نصب کارت‌خوان‌های ویژه در نانوایی‌های یارانه‌پز آغاز به کار کرد.
نبود آموزش کافی، ایرادات نرم‌افزاری، سازوکار مبهم تخصیص امتیاز و کاهش یارانه‌ها از مشکلات نانینو است
بر اساس این طرح، فروش نان تنها با کارت بانکی افراد انجام شده و سهمیه آرد هر نانوایی بر اساس میزان فروش ثبت‌شده در سامانه تخصیص می‌یابد.
در ظاهر این طرح می‌توانست به پایان دادن به فروش خارج از شبکه، توزیع ناعادلانه آرد و قاچاق این کالای استراتژیک کمک کند، اما در عمل نبود آموزش کافی به نانوایان، ایرادات نرم‌افزاری، سازوکار مبهم تخصیص امتیاز و کاهش یارانه‌ها، زمینه‌ساز نارضایتی گسترده شده است.
نانوا می‌پزد، اما نان ندارد
«مجتبی برات‌پور»، نانوای با سابقه بجنوردی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از مشکلات خود می گوید: سال‌هاست در این گرما و کنار تنور کار کردم، اما دیگر خسته‌ام، با راه‌اندازی سامانه نانینو یا سهمیه آرد ما را کم کرده‌اند یا یارانه را نداده‌اند، یا با تأخیر و نصفه و نیمه پرداخت کرده‌اند.
دولت وعده داد که ۴۰ درصد از قیمت نان را به‌عنوان یارانه کمک کند، اما در عمل گاهی فقط ۱۵ درصد آن پرداخت می‌شود.
او که از سطح پایین درآمد و فشار زندگی گله‌مند است، ادامه می‌دهد: سه سال است که دستمزدم تغییری نکرده، اما هزینه زندگی چند برابر شده است، نه می‌توانم حقوق کارگر بدهم، نه خرج خانواده را تامین کنم، بیمه هم هر سال بیشتر می‌شود.
نانی که به نانوا نمی‌رسد
وضعیت نانوایان تنها به برات‌پور محدود نمی‌شود، «مقداد پورجعفر»، کارگر نانوایی نیز روایت تلخی دارد: ۲ فرزند دارم و شرمنده آن‌ها هستم، صبح تا شب پای تنور هستم اما از پس هزینه‌ها برنمی‌آیم.
مواد اولیه مثل خمیرمایه، نمک و حتی پلاستیک بسته‌بندی گران شده است
مواد اولیه مثل خمیرمایه، نمک و حتی پلاستیک بسته‌بندی گران شده، قبض‌ها سنگین‌تر شده‌اند و کمک دولت هم یا نمی‌آید یا دیر می‌رسد.
او با اشاره به تناقض‌های سامانه نانینو می‌گوید: این سامانه قرار بود نظم بدهد، اما زندگی ما را به هم ریخته است و سامانه سهمیه ما را کم می‌کند چون مثلا یک کارت چند بار استفاده شده اما تشخیص نمی‌دهد که این کارت توسط چند نفر از اعضای یک خانواده استفاده شده یا مشتری روزانه نانوایی است.
وقتی نظارت، تبدیل به فشار می‌شود
سهمیه آرد نانوایان بر اساس دستورالعمل‌های سامانه نانینو به عملکرد ثبت‌شده آن‌ها در دستگاه کارت‌خوان مرتبط است، اما به دلیل محدودیت‌های فنی این سامانه، برخی تراکنش‌ها به اشتباه به عنوان تخلف ثبت شده و منجر به کاهش سهمیه می‌شود.
به گفته فعالان صنف نانوایی، فروش چند نان به مشتری با کارت‌های مختلف می‌تواند منجر به جریمه یا کسر امتیاز شود؛ مسئله‌ای که در عمل بسیاری از نانوایان را دچار نگرانی کرده است.
از سوی دیگر، برخی نانوایان نیز از این شرایط سوءاستفاده می‌کنند و گزارش‌هایی از فروش نان یارانه‌ای به دلالان یا فروش نان به قیمت آزاد به مغازه‌ها وجود دارد.
برخی افراد نیز با در اختیار داشتن چند کارت بانکی، نان یارانه‌ای را خریداری و در بازار آزاد به فروش می‌رسانند، این چرخه معیوب هم به ضرر مصرف‌کننده واقعی است و هم به زیان نانوا.
روایت اتحادیه نانوایان از بی‌نظمی در سامانه
رییس اتحادیه نانوایان شهرستان بجنورد در این باره به خبرنگار ایرنا می گوید: از زمان آغاز اجرای طرح نانینو، آموزش مناسب به نانوایان داده نشد و سامانه بدون آشنایی قبلی فعال و همین باعث شد در همان ابتدا سهمیه برخی نانوایان کاهش پیدا کند.
افزایش ۲۲۰ درصدی هزینه بیمه کارگران مشکلات زیادی را برای نانوایان خراسان شمالی ایجاد کرد
«مسلم صمدی» با اشاره به پرداخت ناقص یارانه می افزاید: دولت قول داده بود ۴۰ درصد از قیمت نان را به‌عنوان کمک یارانه‌ای به نانوایان پرداخت کند، اما از پاییز پارسال، این کمک به حدود ۲۵ درصد کاهش یافت و در فروردین امسال ۱۲ روز هیچ پرداختی انجام نشد و در اردیبهشت‌ماه هم تاکنون واریزی نداشتیم.
وی با اشاره به افزایش ۲۲۰ درصدی هزینه بیمه کارگران در سال ۱۴۰۴ ادامه می دهد: در شرایطی که نرخ جدید نان هم تصویب نشده، نانوایی‌ها با بحران جدی مواجه‌اند و ادامه این وضعیت به تعطیلی بسیاری از واحدهای نانوایی خواهد انجامید.
خراسان شمالی دارای ۶ کارخانه آرد و بیش از یک هزار و ۱۱۲ نانوایی یارانه‌پز و حدود ۳۰۰ نانوایی آزادپز فعال است.
جمع‌بندی؛ بازنگری در سیاست‌های یارانه‌ای
آنچه در گزارش‌های میدانی از نانوایی‌های بجنورد مشهود است، حکایت از آن دارد که طرح نانینو با وجود اهداف اولیه مثبت در اجرا دچار چالش‌هایی جدی شده است.
نپرداختن کامل یارانه، کاهش سهمیه به دلیل ایرادات سامانه، نبود آموزش، افزایش هزینه‌ها و نبود بازنگری در نرخ نان، مجموعه‌ای از مشکلات را برای نانوایان به وجود آورده است.
اگرچه دولت در تلاش است تا با استفاده از فناوری، شفافیت در زنجیره تامین آرد و نان را افزایش دهد، اما موفقیت چنین طرح‌هایی تنها زمانی تضمین می‌شود که با آموزش، زیرساخت مناسب، پرداخت به‌موقع یارانه و مشارکت واقعی ذی‌نفعان همراه باشد.
تا آن زمان، نان همچنان مسأله‌ای خواهد بود که نه تنها برای سفره مردم، بلکه برای زندگی نانوایان نیز نان‌آور نخواهد بود.
طبق آمار رسمی، ماهانه حدود هفت هزار تن آرد یارانه‌ای در سطح استان توزیع می‌شود، اما بر اساس مشاهدات میدانی و گزارش‌های مردمی، هنوز هم مشکلات فراوانی در تامین نان و کیفیت خدمات نانوایی‌ها وجود دارد.
