به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، نشست ادبیات در قاب تصویر عصر امروز (پنجشنبه، ۲۵ اردیبهشت) به بهانه ساخت سریال «سووشون» اثر نرگس آبیار با اقتباس از رمان «سووشون» اثر سیمین دانشور در سرای اهل قلم سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب برگزار شد، در این نشست نرگس آبیار کارگردان سریال «سووشون»، بهنوش طباطبایی بازیگر نقش «زری»، شیوا مقانلو و علی‌اصغر عزتی پاک نویسنده و محمدرضا مقدسیان منتقد، حضور داشتند.
شیوا مقانلو، درباره این اثر هنری گفت: سیمین دانشور به عنوان یکی از نخستین زنانی که در ایران رمانی با معیارهای جهانی نوشتند، جایگاهی ویژه در ادبیات معاصر ما دارد. او نه تنها از طبقه‌ای فرهنگی و برخوردار از دسترسی آموزشی و مالی بودند، بلکه تسلطی جدی بر زبان‌های خارجی و آشنایی عمیق با ادبیات غرب داشت. این نکته اهمیت زیادی دارد؛ زیرا با نویسنده‌ای روبرو هستیم که هم ادبیات جهان را می‌شناسد، هم ترجمه کرده و هم آثاری اصیل به زبان فارسی خلق کرده است.
وی افزود: «سووشون» در دوره‌ای خاص از زندگی نویسنده نوشته شده؛ دورانی که ایران در حال دگرگونی‌های مهم اجتماعی و فرهنگی بود. همین مسئله، کتاب را به منبعی غنی برای شناخت لایه‌های مختلف جامعه تبدیل کرده است. طبیعی است که چنین آثاری، که به میراث فرهنگی ما بدل شده‌اند، قابلیت اقتباس برای سینما و تلویزیون را نیز دارند.
این نویسنده اضافه کرد: در اقتباس، ما با نوعی بازآفرینی خلاقانه روبه‌رو هستیم. فیلم‌ساز با بهره‌گیری از زبان و ابزارهای خاص سینما، نسخه‌ای تازه از اثر ادبی خلق می‌کند. مهم است که این نسخه، در عین وفاداری به روح و مضمون اثر، هویت مستقل خود را نیز حفظ کند. به‌ویژه در مورد اثری چون سووشون که نه‌تنها داستانی شناخته‌شده دارد، بلکه از نگاه بسیاری از منتقدان، به بخشی از حافظه فرهنگی ما بدل شده است.
مقانلو ادامه داد: ما وارد دوره‌ای در ادبیات ایران شده‌ایم که دیگر نویسنده فقط درباره اشراف، شاهزاده‌ها یا قهرمانان اسطوره‌ای نمی‌نویسد. نویسندگان بزرگی، به‌ویژه زنان، از بطن واقعیت و زندگی روزمره می‌نویسند و به بررسی اقشار مختلف جامعه، تاریخ معاصر و تحولات سیاسی و اجتماعی زمانه‌شان می‌پردازند. در این میان، رئالیسم در ادبیات ما نقش مهمی یافته و آثار این دوره بازتابی از لایه‌های گوناگون زیست ایرانیان است. دانشور نیز در آثارش، با رجوع به اسطوره و تاریخ، نقدی بر زمانه خود وارد می‌کنند. اسطوره‌ها در آثار او نه نمادهای ایستا، بلکه ابزارهایی برای بیان دغدغه‌های عدالت‌خواهانه و انسانی هستند. از سووشون تا دیگر آثارش، با پرسش‌هایی درباره اخلاق، ایستادگی و نسبت انسان با تاریخ و جامعه روبه‌رو هستیم.
عزتی پاک: سووشون الگویی ایرانی و ملی است
علی‌اصغر عزتی پاک، در ادامه این نشست گفت: یکی از آرزوهای دیرینه من این بود که «سووشون» در قامت یک اثر سینمایی یا سریالی جان بگیرد. همیشه برایم عجیب بود چرا چنین اثری سال‌ها از نگاه سینما دور مانده. البته همیشه فکر می‌کردم این داستان را نه هر کسی، بلکه فقط یک زن می‌تواند بسازد؛ زنی که بتواند عمق نگاه سیمین دانشور را درک کند و آن را با زبان تصویر روایت کند. به گمانم این اثر منتظر بود تا کارگردانش، در زمان خودش، از راه برسد.
وی اظهار داشت: این داستان، داستانی بزرگ و حق است تمام مردم ایران آن را بشنوند و با آن زندگی کنند. طبعاً اهل فرهنگ و ادبیات با آن آشنا هستند اما این اقتباس فرصتی است برای ورود آن به لایه‌های وسیع‌تری از اجتماع. باور دارم این اتفاق می‌تواند سرآغاز دوره‌ای تازه در اقتباس‌های ادبی در کشور ما باشد.
این نویسنده افزود: یکی از مشکلات رایج در میان برخی فیلم‌سازان این است که تنها یک اثر از یک نویسنده را می‌خوانند و تصور می‌کنند همین برای اقتباس کافی‌ست اما این نگاه سطحی‌ست. ما، به‌عنوان اهالی فرهنگ، باور داریم که یک کارگردان باید وارد جهان فکری نویسنده شود؛ باید بداند کجا با او همدل است و کجا با او اختلاف دارد، و این نسبت را در اثر خود بازتاب دهد. آبیار به‌خاطر پیشینه ادبی‌اش، به‌خوبی این مسیر را طی کرده است. من مدت‌هاست که به‌دلیل علاقه‌ام به اقتباس، آثار بسیاری را از این منظر دیده‌ام. متأسفانه در مواردی دیده‌ام که فیلم‌سازان بدون درک جهان نویسنده، اثری کاملاً جدا از متن اصلی خلق کرده‌اند و طبیعی‌ست که چنین آثاری معمولاً با استقبال مواجه نمی‌شوند.
عزتی پاک گفت: سووشون برای ما نویسندگان ایرانی، تبدیل به یک متن کلاسیک شده است و آن را به‌عنوان الگویی ایرانی و ملی شناخته‌ایم. این اثر تنها یک داستان نیست؛ یک جریان فکری و فرهنگی‌ست و مخاطبان نیز به آن وفادارند. یکی از دشواری‌های ساخت اقتباس از آثار بزرگ همین است: مخاطبانی وجود دارند که انتظار دارند نسخه سینمایی، خاطرات و معناهایی که در ذهنشان شکل گرفته را دوباره زنده کند. اگر احساس کنند به اثر خیانت شده، قطعاً واکنش منفی نشان خواهند داد.
وی افزود: اما اقتباس فقط بازتولید گذشته نیست. فیلم یا سریال باید بتواند با مخاطبان جدید هم ارتباط برقرار کند؛ کسانی که ممکن است هرگز کتاب را نخوانده باشند. بنابراین باید بین وفاداری به اصل اثر و بازآفرینی مدرن، تعادلی هنرمندانه ایجاد کرد. این کاری بسیار دشوار، اما شدنی است.
مقدسیان: اقتباس یعنی ترجمه ادبیات به زبان تصویر، نه رونویسی از متن
محمدرضا مقدسیان، در ادامه نشست گفت: من سینما را نه‌تنها هنر تصویر، بلکه بازتابی از زیست ادبی انسان می‌دانم. در زندگی روزمره، بخش زیادی از مفاهیم را بدیهی فرض می‌کنیم اما درست همین بدیهیات‌اند که به پاشنه‌آشیل انسان معاصر تبدیل شده‌اند. اگر بشر قرار بود همه‌چیز را بدیهی ببیند، امروز به آنچه هست نمی‌رسید. اجازه دهید پیوندی برقرار کنم میان ادبیات، سینما و انسان. از نظر من، همه این‌ها زیر یک چتر واحد قرار دارند: هنر و هنر چیزی جز بازنمایی انسان و پرسش از هستی‌اش نیست.
وی گفت: بشر از آغاز، در برابر حیرت و بلاتکلیفی تاب نمی‌آورد. برای همین، از زمانی که صدای باران را می‌شنید، آن را به خواستِ خدای باران نسبت می‌داد. او برای فهم و تحمل جهان، نیاز به روایت داشت. روایت، تلاش بشر برای معنا دادن به جهان و خودش است. از نقاشی روی دیوار غار گرفته تا افسانه و اسطوره، انسان همیشه خواسته است که بگوید: «من هستم». ادبیات، نمایش و سینما، ادامه‌ی همین میل به روایت‌اند. روایت، ساختاری است که انسان به واسطه آن انسجام ذهنی و هویتی پیدا می‌کند. به تعبیر فیلسوفان معاصر، «انسان موجودی است که در قصه‌ها باز می‌شود».
این منتقد هنری افزود: روایت فقط متن نیست، تفسیر هم هست. ما با روایت‌های شخصی‌مان زندگی می‌کنیم. خودمان را در آن‌ها بازمی‌یابیم یا بازسازی می‌کنیم. این یعنی هر تماشاگر یا خواننده، به‌نوعی، خالقِ یک روایت تازه است؛ روایتی از متن، از زندگی، از خویشتن بنابراین، وقتی با یک اثر اقتباسی روبه‌رو می‌شویم، باید بپذیری نسخه سینمایی، لزوماً تکرار وفادارانه سطر به سطر رمان نیست، چنین چیزی ممکن هم نیست. روایتِ هرکس از یک متن متفاوت است اما آنچه مهم است، نسبتِ سازنده با جهانِ نویسنده است.
مقدسیان اظهار داشت: تجربه نشان داده بیشتر ما حتی وقتی کتابی را می‌خوانیم، تصویرهایی در ذهن می‌سازیم که ممکن است هیچ‌گاه در متن نیامده باشند. پس بیایید به جای داوری‌های شتاب‌زده، روایت خانم آبیار را ببینیم؛ ممکن است چیزی در آن بیابیم که ما را به روایت تازه‌ای از خودمان برساند.
سی و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از ۱۷ تا ۲۷ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ با شعار «بخوانیم برای ایران» در محل مصلی امام خمینی (ره) در حال برگزاری است. این دوره از نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در فضای مسقف نزدیک به ۷۵ هزار متر مربع در مصلی امام خمینی (ره) برگزار می‌شود.
در نمایشگاه کتاب سال جاری دو فضای دو هزار مترمربعی در دو سوی گنبدخانه مصلی برای بخش ناشران آموزشی تدارک دیده شده است. بخش کودک‌ونوجوان نیز در زیرزمین شبستان شرقی با فضایی بالغ بر ۲۰ هزارمترمربع برپا خواهد شد.
هم‌زمان با برگزاری بخش حضوری نمایشگاه کتاب ۱۴۰۴ تهران، بخش مجازی نمایشگاه نیز در سامانه book.icfi.ir امکان خرید غیرحضوری کتاب را برای علاقه‌مندان مهیا می‌کند.
