به گزارش همشهری‌آنلاین به نقل از فارس، کشاورزی در ایران، با آنکه ستون فقرات تأمین غذای کشور است، هنوز در بند روش‌های سنتی آبیاری باقی مانده. بیش از ۶ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی کشور هنوز با روش‌های پرمصرف و کم‌بازده مانند آبیاری سطحی و جوی پشته آبیاری می‌شوند. درحالی‌که فقط حدود ۲ میلیون هکتار از اراضی به سیستم‌های آبیاری نوین مانند قطره‌ای و بارانی تجهیز شده‌اند—رقمی که به‌گفته‌ی کارشناسان برای مقابله با بحران آب کافی نیست.
مقایسه ساده با دیگر کشورها گویای عقب‌ماندگی است
در اسپانیا و استرالیا، بیش از ۷۰ درصد اراضی به سیستم‌های پیشرفته آبیاری مجهز شده‌اند. این در حالی است که مسئولان وزارت جهاد کشاورزی بارها به کمبود منابع مالی و مشکلات اعتباری به‌عنوان مانع اصلی توسعه آبیاری مدرن اشاره کرده‌اند. طبق اعلام وزارتخانه، تجهیز هر هکتار به سیستم قطره‌ای به‌طور میانگین ۵۰ تا ۸۰ میلیون تومان هزینه دارد، که بدون حمایت گسترده دولت، از توان کشاورزان خارج است.
آبیاری زیر سطحی نجات بخش آب ایران
در این میان، آبیاری فوق‌مدرن زیرسطحی که در کشورهای توسعه‌یافته چون آمریکا و هلند به‌صورت گسترده اجرا می‌شود، در ایران هنوز در مراحل اولیه آزمایشی قرار دارد. این فناوری، با قرار گرفتن لوله‌های آبیاری در عمق خاک، تبخیر را به صفر می‌رساند و تا ۶۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی می‌کند. علاوه بر آن، باعث جلوگیری از رشد علف‌های هرز و افزایش بازدهی محصولات می‌شود. با این‌حال، هزینه بالا، کمبود تخصص فنی و نبود زیرساخت‌های تولید داخلی این سامانه، باعث شده استفاده از آن هنوز محدود باقی بماند.
اما چالش فقط در مصرف آب نیست؛ امنیت غذایی نیز در معرض تهدید قرار دارد. بنا بر گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، تا سال ۲۰۵۰ جمعیت جهان به بیش از ۹ میلیارد نفر خواهد رسید و کشورها باید تولید غذای خود را حداقل ۷۰ درصد افزایش دهند. برای ایران، این هدف بدون بازنگری در سیاست‌های آبی و کشاورزی، دست‌نیافتنی است.
ترکیه نمونه موفق در آبیاری مدرن
کشورهای موفق در این عرصه، نه‌تنها از آبیاری مدرن بهره می‌گیرند، بلکه سرمایه‌گذاری جدی در تحقیقات کشاورزی، اصلاح بذر، توسعه فناوری‌های هوشمند و پایش ماهواره‌ای وضعیت مزارع انجام داده‌اند. ترکیه، به‌عنوان نمونه‌ای منطقه‌ای، با اجرای طرح‌های فراگیر آبیاری تحت فشار و حمایت از کشاورزی دیجیتال، توانسته تا حد زیادی بر چالش‌های مشابه فائق آید.
کارشناسان می‌گویند اگر ایران بتواند حتی نیمی از زمین‌های کشاورزی خود را به سیستم‌های نوین تجهیز کند، سالانه میلیاردها متر مکعب آب صرفه‌جویی خواهد شد—آبی که می‌تواند دریاچه‌ها را زنده کند و امنیت غذایی را تضمین کند.
راهکارها
مسئولان و کارشناسان حوزه آب و کشاورزی، در مواجهه با بحران جدی منابع آبی و تهدید امنیت غذایی کشور، بر مجموعه‌ای از اقدامات راهبردی تأکید دارند که می‌تواند مسیر پایداری را برای آینده کشاورزی ایران ترسیم کند.
نخستین و مهم‌ترین راهکار، تخصیص یارانه هدفمند برای تجهیز زمین‌های کشاورزی به سامانه‌های نوین آبیاری، به‌ویژه سامانه‌های زیرسطحی عنوان شده است. به گفته مسئولان، بدون حمایت مالی دولت، امکان توسعه این فناوری‌ها در سطح ملی وجود نخواهد داشت.
همچنین پیشنهاد شده که بانک‌ها با همکاری وزارت جهاد کشاورزی، تسهیلات بلندمدت و کم‌بهره در اختیار کشاورزان قرار دهند تا هزینه‌های سنگین تجهیز اراضی به آبیاری مدرن، مانع نوسازی این بخش نشود.
از دیگر اقدامات اساسی مورد تأکید، بومی‌سازی فناوری‌های آبیاری زیرسطحی و انتقال دانش فنی از کشورهای موفق مانند هلند، استرالیا و آمریکا است. کارشناسان معتقدند تولید داخلی این تجهیزات می‌تواند هزینه‌ها را کاهش و بهره‌وری را افزایش دهد.
در همین راستا، استفاده از سامانه‌های هوشمند آبیاری مجهز به سنسور و کنترل از راه دور نیز به‌عنوان راهکاری مؤثر برای مدیریت بهینه منابع آب پیشنهاد شده است؛ فناوری‌ای که در کشورهای پیشرو هم‌اکنون نتایج مثبتی در کاهش مصرف و افزایش عملکرد داشته است.
در نهایت، تقویت زیرساخت‌های علمی کشور نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. طبق این پیشنهاد، مراکز تحقیقاتی و استارتاپ‌های فعال در حوزه کشاورزی هوشمند باید مورد حمایت قرار گیرند تا ایده‌ها و نوآوری‌های بومی، نقش پررنگ‌تری در آینده کشاورزی کشور ایفا کنند.
این مجموعه اقدامات، به‌گفته کارشناسان، نه‌تنها توان مقابله با بحران آب را افزایش می‌دهد، بلکه مسیر تضمین امنیت غذایی در دهه‌های آینده را هموار خواهد کرد.
