این روزها رسانه‌ها در حالی مشغول مخابره تصاویر برخورد خشونت‌آمیز پلیس آمریکا با معترضان سیاست‌های مهاجرتی این کشور هستند که برخورد غیرانسانی دولت آمریکا با مهاجران مسبوق به سابقه بوده و طی سال‌های اخیر گزارش‌های مختلفی دراین زمینه منتشر شده‌است. به‌عنوان نمونه، چندی قبل یکی از آژانس‌های سازمان ملل تخمین زد که در سال ۲۰۲۱، ۶۵۰ مهاجر تنها در منطقه مرزی جنوب‌غربی آمریکا جان خود را از دست داده‌اند.
نکته جالب توجه اینکه براساس گزارش‌های موجود، از جمله ازسوی گشت مرزی آمریکا، برخورد غیرانسانی با مهاجران چه در دولت‌های دموکرات و چه در دولت‌های جمهوری‌خواه رویکردی مسبوق به سابقه بوده است که در روزهای اخیر شاهد صحنه‌های تازه‌ای از آن بوده‌ایم.
در چنین شرایطی اما طی سال‌های اخیر رسانه‌ها و مقام‌های غربی و آمریکایی همواره کوشیده‌اند انگشت اتهام «نقض حقوق مهاجران» را به‌سوی ایران نشانه گرفته و از این موضوع، به‌عنوان اهرمی برای وارد آوردن انواع فشارهای سیاسی بر جمهوری‌اسلامی بهره بگیرند. این درحالی است که مقایسه برخورد دولت‌های ایران و آمریکا با مهاجران و اتباع غیرقانونی، پیش از هر چیز نشان‌دهنده رفتار انسانی، محترمانه و کریمانه جمهوری اسلامی در اجرای قوانین و سیاست‌های مهاجرتی است.
میزبانی ایران از اتباع
- پذیرایی از مهاجران: ایران از جمله کشورهایی است که طی دهه‌های گذشته با چالش «مهاجران غیرقانونی» مواجه بوده‌است. استمرار بی‌ثباتی‌های سیاسی در افغانستان در سال‌های گذشته سبب شده شهرهای مختلف ایران، سالانه میزبان تعداد قابل‌توجهی از اتباع افغانستانی باشند که بخش عمده آنان را مهاجران غیرقانونی تشکیل می‌دهند.
- آخرین آمارها: براساس آخرین آمارهایی که در نخستین روزهای خردادماه جاری ازسوی مسئولان مربوط در وزارت کشور اعلام شد، حدود ۶ میلیون و ۱۰۰ هزار تبعه افغانستانی در ایران حضور دارند که از این میان، تخمین زده می‌شود درمجموع چیزی درحدود ۴ میلیون و ۱۰۰ هزارنفر از آنان «تبعه غیرمجاز» هستند.
- برخورد ایران: با وجود اینکه طی سال‌های اخیر حضور اتباع‌خارجی غیرمجاز در ایران به چالشی اساسی برای بخش‌های تصمیم‌ساز در حوزه‌های مختلف اقتصادی – سیاسی تبدیل شده‌است، اما هیچ‌گاه شاهد برخوردهای خشونت‌آمیز ساختارهای دولتی نبوده‌ایم و همواره تمرکز محوری بر موضوع «ساماندهی» و «بازگشت اتباع» بوده است.
رویکرد ساماندهی
برخوردهای ضدحقوق‌بشری دولت آمریکا با مهاجران و اجرای سیاست‌های مهاجرتی غیرانسانی در شرایطی است که ایران همواره طی سال‌های اخیر با درپیش گرفتن راهکارهای قانونی و محترمانه، درصدد مدیریت موضوع مهاجرت به کشور بوده‌است و رعایت «حقوق‌بشر»، اصلی اساسی در این حوزه بوده است.
- سیاست مهاجرتی ایران: طی سال‌های اخیر تمرکز ایران در حوزه مهاجران غیرقانونی افغانستانی، «ساماندهی» و «بازگشت» آنان به کشورشان بوده‌است. مقام‌های سیاسی – انتظامی کشور همواره تاکید کرده‌اند که براساس چارچوب‌های قانونی، بستر مناسب برای بازگشت این دسته از اتباع به کشورشان فراهم می‌شود.
- فرایند شناسایی: بررسی‌ها نشان می‌دهد دستگاه‌های انتظامی و امنیتی با به‌کارگیری شیوه‌های قانونی، براس شناسایی اتباع غیرمجاز اقدام می‌کنند. این در حالی است که سازوکارهای قانونی نیز برای بازگشت آنان به کشورشان مهیا شده‌است؛ از جمله مراجعه به «دفتر کفالت اتباع».
- خوداظهاری اتباع: یکی از اقدام‌های انجام شده در حوزه برخورد محترمانه با اتباع‌غیرمجاز، طراحی سامانه‌ای برای خوداظهاری اتباع غیرقانونی است. این دسته از مهاجران می‌توانند با مراجعه به این سامانه، زیرنظر اداره‌کل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور، ضمن تکمیل اطلاعات خود، نوبت دریافت کنند تا در دفاتر کفالت فرایند سرشماری و اقدام‌های قانونی بعدی را انجام دهند.
- خدمات‌رسانی: اتباع با ثبت‌نام در این سامانه و دریافت برگه‌های سرشماری، می‌توانند از خدمات مختلفی بهره‌مند شوند، ازجمله خدمات بهداشتی و رفاهی.
- ساماندهی اتباع: بسترسازی قانونی در این چارچوب برمبنای ثبت دقیق آمار و اطلاعات مهاجران و صدور کارت هویت و اشتغال برای آنهایی است که واجد شرایط قانونی‌اند؛ در غیر این صورت، فرایند اداری اخراج آغاز می‌شود. مهم‌ترین نکته در این بخش، تأکید بر «مراحل اداری شفاف» و «حفظ کرامت انسانی» مهاجران است، نه برخورد نظامی یا خشونت‌آمیز
- بازگشت محترمانه: یکی از رویکردهای اصلی ایران در مواجهه با مهاجران غیرقانونی، بسرسازی برای بازگشت محترمانه آنان به کشورشان است. براین اساس هم هست که سیاست‌گذاری‌ها در راستای «بازگشت داوطلبانه» در مرحله نخست و «طرد» آنان در صورت نیاز، اجرایی می‌شود.
- فرایند بازگشت: یکی از نکات مهم در فرایند بازگشت مهاجران غیرقانونی، این است که افراد شناسایی‌شده ازسوی نیروهای انتظامی، ابتدا اعلام حضوری می‌شوند و در صورت همکاری نکردن، با همراهی پلیس تا مرز کشورشان هدایت می‌شوند، بی‌آنکه درگیری مسلحانه رخ دهد.
- تدارک بانک اطلاعاتی: یکی از رویکردهای شفاف در این زمینه، سرشماری اتباع خارجی حاضر در ایران است. دراین چارچوب قرار است تا پایان تابستان وضعیت قانونی یا غیرقانونی هر فرد در بانک اطلاعاتی مشخص شود. پس از این مرحله، دعوت به همکاری و برخورد اداری مطابق قانون مهاجرت اجرا خواهد شد.
- رایزنی‌های دیپلماتیک: یکی از راهکارهای محوری ایران در مدیریت موضوع ساماندهی مهاجران غیرقانونی، رایزنی‌های دیپلماتیک مستمر با دولت افغانستان به‌منظور ایجاد بستر مناسب برای بازگشت محترمانه و داوطلبانه اتباع غیرقانونی به کشورشان است؛ راهکاری که پیش از هر چیز نشان‌دهنده پایبندی ایران به رعایت حقوق انسانی این دسته از مهاجران و حفظ کرامت آنان است.
بازگشت محترمانه
به‌طور طبیعی بخشی از اتباع غیرقانونی حاضر در کشور با عدم تمکین به سیاست‌های مهاجرتی، به حضور غیرمجاز خود در کشور ادامه می‌دهند. با این وجود اما مراحل شناسایی و بازگشت این عده نیز با رعایت کرامت و حقوق انسانی آنان انجام می‌شود و تاکنون گزارش ویژه‌ای درباره برخورد خشونت‌آمیز و غیرانسانی با مهاجران غیرقانونی دراین فرایند مطرح نشده‌است.
- شناسایی: براساس قانون، پلیس موظف است چنانچه اتباع خارجی غیرقانونی در هر جایی دیده شوند، پس از کنترل مدارک هویتی و اقامتی‌شان، آنان را به‌صورت محترمانه جمع‌آوری و به سمت مرزها روانه کند.
- مراکز نگهداری موقت: یکی از اقدام‌های مهم در فرایند بازگشت محترمانه اتباع غیرقانونی، تدارک کمپ‌های مناسب به‌منظور نگهداری آنان تا زمان عودت دادن آنان از مرز به کشورشان است.
- خودداری از برخورد خشن: یکی از رویکردهای محوری مدنظر در این فرایند، برخورد محترمانه و انسانی با مهاجران درمسیر بازگشت به کشورشان است. براین اساس تاکنون گزارشی از استفاده از زور یا سلاح سرد و گرم در جریان بازگردانی‌ها منتشر نشده‌است.
- تدابیر ویژه برای مقابله ورود غیرقانونی: آمار بالای کشتن اتباع خارجی غیرقانونی در مبادی مرزی آمریکا در حالی است که وزارت کشور ایران با استفاده از آزمایش‌های بیومتریک، هویت اتباع غیرقانونی را شناسایی و از امکان ورود مجدد آنها به کشور جلوگیری می‌کند. ایران با وجود خبرسازی‌های گاه و بی‌گاه درباره نوع برخورد با ورود غیرقانونی اتباع خارجی در مبادی مرزی، تاکید کرده است که در این زمینه کاملاً قانونمند، مسئولانه و مبتنی بر سیاست دیرینه حسن‌همسایگی، شفقت اسلامی و تعهد به مفاد معاهده‌های بین‌المللی عمل می‌کند.
- انتقال زندانیان به کشورشان: براساس آخرین اطلاعات منتشر شده، در آخرین روزهای فروردین‌ماه گذشته، ۱۹۹ نفر از اتباع افغانستانی زندانی در ایران در راستای اجرای تعهدهای بین‌المللی، به کشورشان عودت داده شده‌اند تا باقی‌مانده دوران محکومیت خود را در این کشور سپری کنند
- آمار جالب توجه: به گفته مسئولان مربوط، در طول یک دهه فعالیت کمیته انتقال محکومان وزارت دادگستری، بیش از ۴ هزارو ۵۰۰ زندانی تبعه خارجی به کشورهای متبوع‌شان انتقال داده شده‌اند.
