چرا در زمان بیماری اشتها کم می‌شود؟

به گزارش همشهری آنلاین، کاهش اشتها هنگام بیماری فقط یک «علامت» نیست، بلکه بخشی از یک برنامه دفاعی هوشمندانه در بدن است. اینکه چرا بدن در این شرایط تصمیم به کاهش میل به غذا می‌گیرد، موضوعی است که در این مطلب به‌صورت کامل بررسی می‌کنیم. اگر دوست دارید بدانید چرا هنگام تب، سرماخوردگی، یا حتی اضطراب‌های بیماری‌زا غذا برای‌تان بی‌معنا می‌شود، تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.

یکی از دلایل اصلی کاهش اشتها در زمان بیماری، عملکرد سیستم ایمنی بدن است. وقتی بدن با یک عامل بیماری‌زا مثل ویروس، باکتری یا التهاب داخلی روبه‌رو می‌شود، سیگنال‌هایی از سلول‌های ایمنی ترشح می‌شوند که به مغز فرمان می‌دهند برای مبارزه با این تهدید آماده شود. این سیگنال‌ها شامل موادی به نام سایتوکاین‌ها هستند.

سایتوکاین‌ها نقش کلیدی در پاسخ‌های التهابی دارند، اما نکته جالب اینجاست که آن‌ها همچنین روی هیپوتالاموس — بخشی از مغز که مسئول تنظیم گرسنگی است — اثر می‌گذارند و اشتها را سرکوب می‌کنند.

درواقع، بدن اولویت خود را از دریافت انرژی به دفاع از خود تغییر می‌دهد. در این وضعیت، به جای اینکه انرژی صرف هضم غذا شود، به مبارزه با عامل بیماری‌زا اختصاص داده می‌شود. بنابراین، کاهش اشتها نوعی مکانیسم حفاظتی است.

نکته کاربردی: اگرچه بی‌میلی به غذا طبیعی است، اما نوشیدن مایعات در این دوره بسیار اهمیت دارد. آب، سوپ و آب‌میوه‌های طبیعی به هیدراته ماندن بدن کمک می‌کنند و انرژی لازم را با کمترین بار گوارشی فراهم می‌سازند.

در بسیاری از بیماری‌ها، از سرماخوردگی و آنفولانزا گرفته تا عفونت‌های باکتریایی و بیماری‌ های خودایمنی، التهاب نقش مهمی ایفا می‌کند. این التهاب با ترشح واسطه‌های شیمیایی خاصی مانند اینترلوکین‌ها و فاکتور نکروز تومور آلفا (TNF-α) همراه است که مستقیماً روی مغز اثر می‌گذارند.

تحقیقات نشان داده‌اند که این مواد باعث اختلال در عملکرد نورون‌های مسئول احساس گرسنگی می‌شوند. به همین دلیل است که حتی با خالی بودن معده، احساس گرسنگی بروز نمی‌کند.

مثال: فردی که تب و لرز دارد، معمولاً اشتهایی به غذا ندارد حتی اگر چند ساعت چیزی نخورده باشد. در این حالت، التهاب مانع از انتقال پیام گرسنگی به مغز شده است.

تب یکی از علائم رایج در بسیاری از بیماری‌هاست و اغلب همراه با کاهش اشتهاست. وقتی دمای بدن بالا می‌رود، سیستم گوارش کندتر کار می‌کند. در این حالت، معده دیرتر تخلیه می‌شود و حس سنگینی و پری ایجاد می‌شود، حتی بدون خوردن مقدار زیادی غذا.

همچنین در دوران تب، هورمون‌هایی مثل آدرنالین و کورتیزول افزایش می‌یابند که می‌توانند سطح گلوکز خون را افزایش و اشتها را کاهش دهند.

نکته: در زمان تب، مصرف غذاهای سبک و راحت‌الهضم مثل برنج، سوپ مرغ و پوره سیب‌زمینی توصیه می‌شود. این غذاها نیاز به فعالیت گوارشی کمتری دارند و بدن را تغذیه می‌کنند بدون اینکه بار اضافی ایجاد کنند.

نباید از نقش ذهن و روان غافل شد. احساس بیماری، نگرانی از علائم، ترس از تشخیص‌های جدی‌تر و حتی خستگی روحی می‌تواند بر اشتها اثرگذار باشد. افسردگی یا اضطراب ناشی از بیماری نیز از عوامل مهم کاهش میل به غذا هستند.

در بیماری‌های مزمن مانند سرطان یا نارسایی کلیوی، کاهش اشتها گاهی بیشتر جنبه روانی دارد تا فیزیکی. احساس درماندگی یا ناامیدی ممکن است باعث شود فرد میلی به خوردن نداشته باشد، حتی اگر بدن به مواد مغذی نیاز داشته باشد.

مثال واقعی: بیمارانی که تحت شیمی‌درمانی هستند، نه‌تنها به دلیل تهوع بلکه به‌دلیل تغییر در درک طعم‌ها و احساسات روانی، اشتهای خود را از دست می‌دهند.

بسیاری از داروهایی که در دوره بیماری مصرف می‌شوند، می‌توانند خود باعث کاهش اشتها شوند. آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد درد قوی، شیمی‌درمانی‌ها، یا حتی داروهای ضدافسردگی ممکن است سیستم گوارش را مختل کرده یا حس چشایی را تغییر دهند.

برخی داروها باعث خشکی دهان می‌شوند، برخی دیگر حالت تهوع یا یبوست ایجاد می‌کنند و در مجموع حس غذا خوردن را ناخوشایند می‌سازند.

نکته: در صورتی که داروی خاصی باعث کاهش اشتهای شدید می‌شود، باید با پزشک مشورت کرد. گاهی می‌توان با تغییر زمان مصرف دارو یا جایگزینی آن، مشکل را برطرف کرد.

یکی دیگر از عوامل موثر در بی‌اشتهایی، کاهش یا تغییر در حس بویایی و چشایی است. بسیاری از ویروس‌ها — از جمله کرونا ویروس جدید — می‌توانند حس بویایی را موقتاً از بین ببرند یا طعم‌ها را مخدوش کنند.

در غیاب این حواس، جذابیت غذاها به‌ شدت کاهش می‌یابد. حتی غذاهایی که پیش‌تر خوش‌طعم و مطبوع بودند، ممکن است بی‌مزه یا حتی ناخوشایند به نظر برسند.

مثال: بسیاری از بیماران مبتلا به کووید-۱۹ گزارش کرده‌اند که مزه غذاها برایشان فلزی، تلخ یا بی‌مزه شده و همین امر باعث شده تا مدت‌ها میل به غذا خوردن نداشته باشند.

گرلین و لپتین دو هورمون کلیدی در تنظیم اشتها هستند. گرلین احساس گرسنگی ایجاد می‌کند و لپتین به مغز پیام سیری می‌فرستد. در دوره بیماری، تعادل این دو هورمون ممکن است به‌هم بخورد.

برای مثال، در شرایط التهابی شدید، ترشح لپتین افزایش می‌یابد، در حالی‌که گرلین کاهش می‌یابد. نتیجه این عدم تعادل، کاهش احساس گرسنگی است.

نکته علمی: این تغییرات، بخشی از سازوکار پیچیده بدن برای صرفه‌جویی در انرژی و تمرکز بر مبارزه با بیماری است. اما در بیماری‌های مزمن یا طولانی‌مدت، این عدم تعادل ممکن است باعث سوء تغذیه شود.

سؤال رایجی که بسیاری از افراد در زمان بیماری دارند این است که آیا باید برخلاف میل، خود را به غذا خوردن مجبور کرد؟ پاسخ به این سؤال وابسته به نوع بیماری و شدت علائم است.

در بیماری‌های کوتاه‌مدت مثل سرماخوردگی یا تب ویروسی، اگر فرد استراحت کند و مایعات کافی بنوشد، کاهش موقتی اشتها خطرناک نیست. اما در کودکان، سالمندان یا بیماران دچار ضعف ایمنی، بی‌اشتهایی طولانی ممکن است مشکل‌ساز شود و باید با مراقبت بیشتر همراه باشد.

پیشنهاد کاربردی: به‌جای وعده‌های سنگین، مصرف چند وعده سبک و مغذی در طول روز می‌تواند مفید باشد. اسموتی‌ها، سوپ‌ها، میوه‌های نرم یا ماست از گزینه‌های مناسب هستند.

در بسیاری از موارد، بی‌اشتهایی بخشی از روند طبیعی بیماری است و با بهبود وضعیت عمومی بدن رفع می‌شود. اما اگر کاهش اشتها بیش از چند روز طول کشید یا با کاهش وزن شدید، ضعف مفرط، یا علائم روانی همراه بود، باید به پزشک مراجعه کرد.

بی‌اشتهایی مزمن می‌تواند نشانه‌ای از بیماری‌های جدی‌تری مانند افسردگی، نارسایی کبدی، یا حتی تومورها باشد و نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد.

کاهش اشتها در زمان بیماری نه یک مشکل، بلکه یک پاسخ طبیعی و سازگارانه از سوی بدن است. سیگنال‌های التهابی، تغییرات هورمونی، اختلالات در حس چشایی و بویایی و تاثیرات روانی همگی دست به دست هم می‌دهند تا اشتهای فرد کاهش یابد و انرژی بدن صرف مبارزه با عامل بیماری‌زا شود.

در بیشتر موارد، نیازی به نگرانی نیست و بدن پس از بهبود، اشتهای طبیعی خود را بازیابی می‌کند. اما آگاهی از دلایل علمی این پدیده می‌تواند به ما کمک کند در دوره بیماری انتخاب‌های غذایی بهتری داشته باشیم و مراقبت موثرتری از خود یا اطرافیان انجام دهیم.

غذا خوردن اجباری نه‌تنها کمکی نمی‌کند، بلکه ممکن است موجب تهوع یا احساس ناخوشی بیشتر شود. پس بهتر است با بدن‌مان هم‌مسیر شویم، به علائمش گوش دهیم و با آگاهی و آرامش مسیر بهبودی را طی کنیم.