همشهری آنلاین - سیدسروش طباطبایی‌پور: این روزها مصادف است با نخستین روزهای تشکیل مجلس شورای اسلامی در خرداد سال۱۳۵۹ شمسی. به همین بهانه قرار است اینجا به پیشینه تاریخ قانونگذاری در ایران نگاهی بیندازیم و ساختمان‌های تشکیل مجالس ایران را با هم بررسی کنیم.
بیشتر بخوانید:
- اولین مجلس ایران
تا حرف از قانون و مجلس می‌شود، خاطره انقلاب مشروطه به ذهن می‌آید؛ یعنی درست زمانی که ملت ایران از یک عمر استبداد در حکومت پادشاهی ناراضی بودند و بالاخره با فشارهای مشروطه‌خواهان، شاه را وادار به پذیرش حکومتی شورایی کردند؛ یعنی مردم، حکومت پادشاهی را در ایران می‌پذیرند، به این شرط که پادشاه هم بپذیرد مردم و نمایندگانشان بتوانند در وضع قوانین کشور، نقشی مؤثر داشته باشند.
فرمان مشروطه درست ۱۱۹سال پیش به‌دست مظفرالدین‌شاه قاجار امضا شد و نخستین دوره مجلس شورای ملی در ۱۳مهر سال۱۲۸۵ شمسی کار خودش را آغاز کرد. نگارش قانون اساسی مشروطه، رسیدگی به بودجه دولت و هزینه دربار، تصویب اخراج مستشاران خارجی از ایران و تصویب تأسیس بانک ملی در ایران، از مهم‌ترین دستاورهای مجلس اول شورای ملی بود. نخستین مجلس البته پایانی مستبدانه و غم‌انگیز داشت. محمدعلی‌شاه قاجار فرمان داد مجلس را به توپ ببندند و دوره استبداد صغیر آغاز شد.
- اولین بنایی که پذیرای نمایندگان بود
اولین مکانی که نمایندگان ملت دور هم در آن جمع شدند، عمارتی در میدان بهارستان است؛ همان عمارتی که امروز به نام باغ یا کاخ بهارستان و مجموعه مجلس شورای ملی می‌شناسیمش و شامل عمارت بهارستان، مسجد و مدرسه سپهسالار، عمارت ملیجک و بخش‌های دیگر است. این عمارت باغی است که به دستور میرزاحسین‌خان سپهسالار، صدراعظم ناصرالدین‌شاه ساخته شد و بعد از تصرف آن توسط ناصرالدین‌شاه و پیداکردن کاربری‌های حکومتی، به درخواست نمایندگان مجلس اول در اختیار آنان قرار گرفت. نخستین دوره مجلس با حضور شخص مظفرالدین‌شاه در این ساختمان برگزار شد.
- سه حادثه برای نخستین ساختمان
همانطور که قبلا گفتیم، نخستین ساختمان مجلس ملی سرنوشت غم‌انگیزی داشت. وقتی هنوز ۲سال بیشتر از برگزاری نخستین دوره مجلس ملی ایران نگذشته بود، صبر محمدعلی‌شاه تمام شد و به دستور او قزاقان روس ساختمان مجلس را به توپ بستند و حدود ۳۰۰کشته و ۵۰۰زخمی روی دست ملت گذاشتند. این عمارت ۳بار هم طعمه حریق شد؛ اما پس از مرمت و تا پیروزی انقلاب اسلامی، همه ۲۴دوره مجلس شورای ملی در همین ساختمان برگزار شد. از دهه۸۰ شمسی این ساختمان به کتابخانه مجلس شورای اسلامی تبدیل شد.
- کاخ علیرضا
در قانون مشروطه مجلس دیگری به نام مجلس سنا پیش‌بینی شده بود که شاید مهم‌ترین وظیفه‌اش تأیید قوانین مجلس ملی بود؛ اما به دلایلی این مجلس تا آخر دوره حکومت پهلوی اول شکل نگرفت و نخستین دوره آن در بهمن سال۱۳۲۸ خورشیدی، یعنی همزمان با دوره شانزدهم مجلس شورای ملی و در همان عمارت، برپا شد. اما پس از انحلال نخستین دوره مجلس سنا، نمایندگان به فکر خرید مکانی اختصاصی برای این مجلس افتادند. در نگاه اول، کاخ علیرضا پهلوی بهترین گزینه بود که آن را خریدند و از سال۱۳۳۳ جلسات سنا آنجا برپا شد.
- ساختمان سنا، سومین ساختمان قانونگذاری
کاخ جدید فضای مناسبی برای برای بخش اداری، کتابخانه و بخش تشریفات نداشت؛ پس تصمیم گرفتند نزدیک همین کاخ، بنای کاخ سنا را بسازند. این بنا همان عمارتی است که اکنون در مقابل دانشگاه افسری امام‌علی(ع) واقع است. این بنا بین سال‌های ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۷ با الهام و اقتباس از طرح کاخ‌های ایرانی ساخته شد و ۷دوره این مجلس در همین ساختمان برپا شد. پلکان‌های ورودی، ۲ستون طلایی گیسوشکل که نمادی از زنجیرهای دادگری انوشیروان است، دو سقف چهارگوش با ۹ گشایش به‌سوی آسمان با ارتفاعی حدود ۳۲متر و سنگ‌های مرمر مرغوب نمای ساختمان، ازجمله جلوه‌های بصری این عمارت قانون‌مند است که آن را به یکی از باشکوه‌ترین بناهای معاصر ایران و تهران تبدیل کرده است.
- کاخ سنا پس از انقلاب
پس از انقلاب اسلامی ایران در سال۱۳۵۷ و انحلال هر دو مجلس، از این ساختمان برای جلسات آماده‌سازی پیش‌نویس قانون اساسی و برگزاری نشست‌های مجلس خبرگان قانون اساسی استفاده شد. سپس نمایندگان مجلس شورای اسلامی تا سال۱۳۸۰ در همین عمارت جلسات خود را برپا می‌کردند. پس از ساخت بنای جدید مجلس شورای اسلامی، از این ساختمان برای برخی گردهمایی‌های دولتی، مجمع تشخیص مصلحت نظام و جلسه‌های سالانه مجلس خبرگان رهبری استفاده می‌شود.
- ساختمان کنونی مجلس شورای اسلامی
ساختمان جدید مجلس شورای اسلامی در محوطه‌ای در حدود ۱۵هکتار و در مجموعه تاریخی بهارستان بنا شده. شکل مدرن و هرمی‌شکل آن به‌گونه‌ای است که در تأمین نور برای ۲ساختمان مجاور آن خللی وارد نشود. معماری داخلی تالار جدید با فضاهای به‌وجودآمده هماهنگی کامل دارد و با نگاه به معماری اسلامی طراحی و اجرا شده است. از آبان سال۱۳۸۳ و همزمان با نخستین جلسه دوره هفتم مجلس شورای اسلامی، جلسات مجلس در این ساختمان برگزار می‌شود.
